Een goed verhaal kan je maken of breken

Christine Lucassen

Amsterdam

Wat is een goed verhaal en hoe zet je dat in voor je eigen loopbaan? Ook mensen uit de kunstwereld worstelen met die vraag.

Een goed kunstwerk spreekt voor zichzelf, dat was altijd het idee. Maar ook kunstenaars ontkomen er niet aan: in de huidige tijden van crisis is er meer nodig om hun werk aan de man te brengen.

‘Het beeld alleen is niet meer genoeg’, zegt Wim Bakker, voorzitter van beeldhouwerscollectief ABK. ‘Mensen willen het beeld, de kunstenaar én het verhaal erachter.’ En waar tot nu toe galeriehouders vaak als smeerolie tussen koper en kunstenaar fungeerden, daalt de omzet van Nederlandse galeries en moeten kunstenaars steeds vaker zelf met mogelijke kopers om de tafel. Na ‘Het hoe en waarom van PR’ wijdde het ABK zijn studiedag vorige week daarom aan verhalen vertellen.

Een goed verhaal, en dat goed kunnen vertellen — het kan je maken of breken. Ike van Cleeff ervoer het onlangs aan den lijve. Tegenover vrienden was de beeldend kunstenaar prima in staat geweest om uit te leggen hoe haar jongste werk tot stand was gekomen. Maar toen een belangrijke galeriehouder naar haar solotentoonstelling kwam kijken, ging het helemaal mis, vertelt Van Cleeff haar vakgenoten van het ABK: ‘Ik zag mezelf in de spiegel, dacht oh jee, die schoenen en dat háár! Dit beeld is eigenlijk helemaal niks en ik zie er eigenlijk ook helemaal niet uit. En toen ging de bel.’ Resultaat: een bedremmeld verhaal.

De galeriehouder was desondanks enthousiast over het werk. En waar de onzekere beeldhouwer onder druk vastliep, was haar verhaal tijdens de workshop prachtig — goed gekozen, mooi gecomponeerd en boeiend verteld. Precies naar de drietrapsraket waar een goed verhaal volgens workshopleider Henk Hofman aan voldoet.

‘Wat kunnen jullie over je werk vertellen aan de hand van het thema beginnen, transformatie of knopen?’ had Hofman gevraagd. Dit zijn drie thema’s die in veel vertellingen te vinden zijn, net als rusten, genezen en list en bedrog (de ‘trickster’). ‘Als je dit soort thema’s gebruikt, wil iedereen luisteren want ze kennen het fenomeen dat ze ergens mee moeten beginnen of ergens doorheen moeten. Je zit in een universele traditie.’

Iedereen heeft honderden verhalen in zich: beelden, herinneringen, anekdotes, ontmoetingen, alles kan de basis vormen voor een verhaal. Wat niet wil zeggen dat je richtingloos door kunt praten, waarschuwt Mieke Bouma die met Hofman samenwerkt. Een goed verhaal begint met het schetsen van het beeld, doceert ze: ‘Plaats jezelf in tijd of in plaats, specifiek zodat wij er wat mee kunnen — ik ben beeldhouwer, ik heb zwaar werk. Dan volgt het effect — ik heb pijn in mijn nek — en eindig met een “pointe”, de betekenis — ik weet zeker dat als de pijn weg is, mijn beeld af is.’

Er wordt geoefend en feedback gegeven, gediscussieerd over de vraag wat wanneer het beste verhaal is. Aan iemand die afhaakt op een diepgaand verhaal over de betekenis van een kunstwerk, kun je beter vertellen hoe je het gemaakt hebt. Maak die keuze tijdig, raadt Hofman, vraag soms gewoon wat de ander wil weten. Herkenning alom: ‘Voordat hij glazig kijkt!’

Willem Harbers zit op de goede weg. De veertiger gaf zijn eerste presentaties over zijn werk toen hij in de twintig was en net ­terug van een jaar in de Italiaanse marmergroeves. ‘Er zijn twee mogelijkheden: werk maken dat appelleert aan het publiek, versus maken wat helemaal je eigen identiteit is. Ik zit in die tweede ­categorie, pas nergens in.’

Harbers is zich er terdege van bewust dat hij het het publiek niet makkelijk maakt met zijn ‘langzame beelden in een snelle tijd’. Hij houdt ‘meet the artist’-sessies in de galerie waar hij exposeert, een interview met hem dat in januari bij een expositie in Istanboel werd gefilmd is op internet al meer dan 16.500 keer bekeken. ‘Ik zorg dat ik meerdere verhalen paraat heb; technisch, romantisch, inhoudelijk. Op een gegeven moment kun je ze mixen.’ Maar het kan altijd beter. Harbers heeft besloten meer op structuur en thema’s te letten. ‘Heb ik een omslagpunt of een trickster in mijn verhaal?’

Drietrapsraket 
van het verhaal:
goed gekozen, mooi opgebouwd en boeiend verteld

Beeld: iStock