Oplichters die actief zijn op datingplatforms trekken jaarlijks een spoor van vernieling. Slachtoffers van zogeheten datingfraude blijven berooid achter. Aangifte doen levert vaak niets op. ‘Hoe kún je nou zo stom zijn geweest?'
Wie de liefde zoekt of een vluchtige flirt, kan niet om datingapps en websites heen. Maar de kans dat het, ondanks de vele waarschuwingen, voor de bezoeker verkeerd afloopt is aanzienlijk. Dat blijkt uit gesprekken van Het Financieele Dagblad met instanties, experts en datingbedrijven.
In de eerste tien maanden van 2020 wisten fraudeurs bijna €3,5 mln binnen te hengelen door zich voor te doen als de perfecte partner, wijzen cijfers van de Fraudehelpdesk uit. 'Dit is het topje van de ijsberg', zegt Tanya Wijngaarde van de Fraudehelpdesk. 'Op basis van enquêtes en cijfers vermoeden wij dat maar 10% bij ons een melding doet.'
Oplichters, geregeld vanuit West-Afrika opererend, gaan zeer professioneel te werk. Nepprofielen zijn levensecht, daarachter werken ze in teams en draaien verschillende shifts. Op traditionele datingsites zoals Lexa, maar ook op het nieuwere Tinder azen zij op kwetsbare mensen. In het bijzonder alleenstaande mannen en vrouwen van middelbare leeftijd.
Met piekfijne profielen kruipen oplichters meer dan eens in de huid van een buitenlandse ingenieur. Dikwijls een Amerikaan of Brit, die in militaire dienst zit of op een boorplatform werkt in Afrika, Turkije of het Midden-Oosten. Ook Azië en de Golf van Mexico zijn bekende voorbeelden.
‘Datingfraude draait altijd om iemand die veel op reis is of ver weg woont’, vertelt Sophie van der Zee. Als docent Gedragseconomie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam keek ze naar internetfraude. Een onderzoek kwam er nog niet. Wel sprak ze tientallen slachtoffers.
Vaak zijn de daders mannen. Ze doen zich zowel voor als man en als vrouw. ‘Ze hangen een zielig verhaal op over een ziek familielid, een dochter die in het buitenland vastzit of willen je graag opzoeken. Ze vragen een bepaald bedrag over te maken.’ De kans dat ze hierin slagen is groot, net als de schade die de charlatans berokkenen onder smoorverliefde vrouwen én mannen. Pensioen weg. Zelfmoord is soms de enige uitweg.
Werd vorig jaar nog gemiddeld €9000 per slachtoffer afgetroggeld, in 2020 is dat opgelopen tot €16.500
Hoewel het aantal meldingen van datingfraude bij de Fraudehelpdesk in 2020 aanzienlijk lager ligt dan vorig jaar, is het bedrag dat oplichters gemiddeld mensen afhandig maken een stuk hoger.
In 2019 maakten 639 slachtoffers melding, tegenover 498 in de eerste tien maanden van dit jaar. Werd vorig jaar nog gemiddeld €9000 per slachtoffer afgetroggeld, in 2020 is dat opgelopen tot €16.500.
Marlon van Dalen verloor in totaal ruim €30.000. Een deel belandde bij oplichters uit Nigeria. Daarnaast betaalde ze in een jarenlang proces een flinke rente op een lening. Uiteindelijk kwam de €30.000 terug, wat uitzonderlijk is.
De date in kwestie was Tom Anderson. Een stoere, charmante Amerikaan, werkzaam in de olie- en gasindustrie op zee. Een weduwnaar van, net als zij, midden vijftig. Via Lexa hadden ze elkaar ontmoet.
Tom was kort aangemeerd voor een opdracht in Amsterdam. Hij belde haar geregeld met een 085-nummer, dat veel buitenlandse bedrijven gebruiken in Nederland. Het Amerikaanse accent en steeds dezelfde stem gaven haar snel een behaaglijk gevoel.
Vertrouwen winnen is de eerste stap, zegt George Kidd, directeur van Online Dating Association (ODA), een Britse organisatie die datingbedrijven aanspoort nepprofielen te verwijderen. ‘Daarna proberen ze je vanaf een datingapp te lokken naar WhatsApp of Snapchat. Een plek die anoniemer is en waar bijna niemand kan meekijken.’
Vier weken na de match van Marlon van Dalen met Tom Anderson volgde het eerste, opmerkelijke verzoek. Toms dochter bleek vast te zitten in Florida met vriendinnen, zonder geld. Zelf kon hij er niet heen én was hij blut - zijn volledige kapitaal zat in een lucratief offshoreproject in Spanje.
Ze twijfelde, maar, als moeder van twee zoons, besloot ze toch $3000 over te maken. Tom was dolblij toen zijn dochter na een aantal dagen weer thuis was.
Terwijl een fysieke ontmoeting uitbleef, werd het contact intensiever. Marlon zag veel foto’s van Tom voorbijkomen en ook filmpjes. Vaak met zijn twee honden. Ze raakte nog meer onder de indruk van zijn leven. Zo’n man had ze lang gemist.
Achteraf bleken de foto’s en filmpjes allemaal fake. Het beeldmateriaal was afkomstig van één en dezelfde bron: een nietsvermoedende tuinarchitect uit Dallas.
‘Hele accounts van Facebook of Instagram die openbaar zijn, worden leeggeplukt’
‘Hele accounts van Facebook of Instagram die openbaar zijn, worden leeggeplukt’, zegt onderzoeker Van der Zee over de werkwijze van oplichters. ‘Daarna pikken ze er mensen uit die kwetsbaar zijn, na een scheiding of dood van een partner. Die overladen ze met aandacht, berichtjes en cadeaus.’
Dag en nacht stond Tom voor Marlon klaar. Op Valentijnsdag kreeg ze een grote bos rozen en bonbons. Maar na twee weken vroeg hij opnieuw om geld. In Europa had een zware storm een ravage aangericht. De pijpleidingen van het project in Spanje waren gesprongen. De schade was enorm. Zijn verzoek: $150.000.
Ze schrok ervan en stond voor een groot dilemma. Enerzijds had ze al duizenden dollars ‘uitgeleend’ en die wilde ze terug. Anderzijds weigerde ze zo'n groot bedrag over te maken aan iemand die ze nog niet in het echt ontmoet had.
Videobellen was zoals gewoonlijk niet mogelijk. De camera mocht niet aan 'uit veiligheidsredenen'. Zo werken veel Amerikaanse bedrijven, hoorde Van Dalen ook van een vriendin uit de VS.
Maar een duidelijker signaal van datingfraude is er volgens experts niet. ‘Oplichters verzinnen smoesjes om niet te hoeven FaceTimen of fysiek af te spreken', zegt Wijngaarde van de Fraudehelpdesk.
In Marlons omgeving wist slechts een handjevol mensen van haar relatie met de mysterieuze Amerikaan. Toen ze de hulp van een vriendin inschakelde om te kijken naar het laatste betaalverzoek, trok die direct aan de bel: ‘Dit is een oplichter.’
Op dat moment had ze al $20.000 overgemaakt naar een rekeningnummer van een Duitse bank onder een Arabisch klinkende naam. Waarom had ze niet eerder aan de bel getrokken?
‘Een geïsoleerd slachtoffer is makkelijker te manipuleren en vergroot de kans van slagen voor oplichters’
Dat slachtoffers vrienden en familie niet inlichten of te laat, is precies wat bedriegers willen bewerkstelligen, zegt Wijngaarde. ‘Een geïsoleerd slachtoffer is makkelijker te manipuleren en vergroot de kans van slagen voor oplichters.’
Volgens Van der Zee speelt victim blaming ook mee. Altijd zal het slachtoffer de schuld krijgen. ‘“Hoe kún je nou zo stom zijn geweest?” is vaak de reactie van naasten.' Van Dalen vreesde door mensen om haar heen beschimpt te worden.
George Kidd van ODA vindt dat de schuldvraag vooral bij bedrijven moet worden gezocht. ‘Bij hun zichtbaarheid en sociale aanwezigheid hoort verantwoordelijkheid. Zij moeten harder optreden om oplichters geen podium te geven.'
Dat datingsites gestraft kunnen worden voor nalatigheid bleek vorig jaar. Toen deelde de Autoriteit Consument & Markt (ACM) een boete van €9,2 mln uit aan The Right Link, eigenaar van verschillende datingplatforms. Dat bedrijf liet bezoekers chatten met profielen die niet bestonden. Sommige klanten betaalden duizenden euro's aan chatdiensten met een erotisch karakter. Dankzij de boete kregen 37.000 gedupeerden hun geld (grotendeels) terug.
Een omvangrijker schandaal was de cyberaanval op Ashley Madison. Hackers dreigden miljoenen gegevens van klanten, waaronder seksuele fantasieën en creditcardgegevens openbaar te maken, als de omstreden overspelsite uit Canada niet opgeheven zou worden. Uiteindelijk belandden 37 miljoen gebruikersprofielen in 2015 op straat. Twee jaar later schikte het toenmalige moederbedrijf van Ashley Madison, Avid Life Media, voor $11,2 mln met de slachtoffers.
Het Nederlandse Inner Circle, dat wereldwijd drie miljoen gebruikers telt, zegt dat de verantwoordelijkheid bij de dater ligt. ‘Wij kunnen niet meer doen dan waarschuwen dat je geen geld moet overmaken’, aldus medeoprichter Michael Krayenhoff.
Inner Circle screent kandidaten voordat ze worden toegelaten. Profielen waarover twijfels bestaan kunnen gerapporteerd worden. ‘Ons supportteam zit bovenop verdachte activiteiten, een algoritme helpt daarbij.’ Maar de kans dat een nepprofiel ertussendoor glipt, blijft aanwezig, zegt hij.
Hoe Lexa, een van de grootste datingsites van Nederland, te werk gaat, is onduidelijk. Het Franse moederbedrijf Meetic bleek onbereikbaar voor vragen.
Zes jaar na dato steekt Van Dalen de hand in eigen boezem. Ze ziet dat het zelfs in de top van het bedrijfsleven gruwelijk mis kan gaan. ‘Kijk eens naar de ceo-fraude die plaatsvond bij Pathé. Iedereen kan erin trappen, fraudeurs zijn zo uitgekookt.’ De bioskoopketen verloor in 2018 €19 mln aan oplichters.
Van Dalen kreeg vorige week een brief waarin een claim van €10.000 tegen Western Union aan haar is toegekend. Eerder zag ze al €20.000 terug na een uitspraak van een Duitse rechter. Daarmee is al haar geld terecht.
Maar dat is een unicum, zegt Van der Zee. ‘Aangifte levert vaak niks op. Maak mensen bewust van de gevaren van oplichting op datingplatforms.'
Ondertussen doemen andere gevaren op. Oplichters opereren steeds slimmer en professioneler dankzij nieuwe technologie. Met deepfake-video’s bijvoorbeeld: beelden die gevoed worden door zogeheten deep learning software. Die software zoekt naar patronen in beeldmateriaal en probeert die te herhalen. Resultaat: nepvideo's lijken net echt. Hetzelfde kan worden gedaan met stemgeluid. Zo kan het zijn dat ook videobellen niet meer veilig is. 'Doodeng', vindt oprichter Michael Krayenhoff van Inner Circle. 'Maar zover zijn we nog niet.'
Ook de manier waarop oplichters geld aftroggelen evolueert. In plaats van losgeld vragen criminelen op datingsites vaker om te beleggen in schimmige producten of cryptovaluta als bitcoins.
‘Niet alleen verliezen mensen hun spaargeld, hun gegevens belanden ook in handen van dubieuze partijen die je dag en nacht platbellen’, zegt docent Gedragseconomie Sophie van der Zee, die met een student onderzocht welke beïnvloedingstechnieken hieraan te pas komen. In augustus waarschuwde de Autoriteit Financiële Markten (AFM) nog dat er 2500 Nederlanders op een internationale bellijst van oplichters staan.
Wees daarom terughoudend met het delen van gevoelige informatie, raadt de Fraudehelpdesk aan. ‘Wacht tot de eerste ontmoeting om te kijken met wie je echt te maken hebt’, aldus Wijngaarde.
