Tata Steel investeert miljoenen euro's om de overlast te verminderen. Maar de omgeving heeft er weinig vertrouwen in. Advocaat Bénédicte Ficq bereidt inmiddels namens meer dan 500 mensen een aangifte voor tegen het staalconcern. Wordt Tata Steel op tijd weer geloofwaardig?
'Stof, stank of herrie? Zeg STOP en neem ACTIE.' Wie het terrein in Velsen-Noord op wil, moet eerst langs een groot Tata-bord met deze tekst. Alles doet de directie van Tata Steel eraan om duidelijk te maken dat het haar ernst is met de aanpak van overlast voor de omgeving. Werknemers worden overal op en om het terrein opgeroepen om bijvoorbeeld deuren te sluiten en de toeters van de treinen later op de ochtend te testen.
Het lijkt klein bier, maar alles bij elkaar maakt dit een groot verschil, zegt Marco Workel, directeur Health, Safety, Security, and Environment (HSSE) van Tata Steel IJmuiden. En daarnaast neemt het bedrijf ook de grote installaties onder handen. Tata Steel kondigde eind vorig jaar onder meer een extra investeringsplan voor €300 mln aan, waarmee het in zeven projecten onder andere de geur en stofuitstoot wil aanpakken. Maar het bedrijf, dat vorig boekjaar rode cijfers schreef, doet nog véél meer dan dat, benadrukt Workel: 'We nemen de zorgen van onze buren zeer serieus.'
Workel leidt zijn bezoek langs een aantal belangrijke investeringsprojecten op het immense terrein van Tata Steel. Want waar worden die miljoenen euro's dan zoal aan uitgegeven? Het begint bij de sinterkoelers. Sinter zijn brokjes ijzererts om ruwijzer mee te maken en wordt onder hoge temperaturen gemaakt. In de carrouselachtige dozen wordt sinter gekoeld door er van onderaf lucht in te blazen. De lucht boven de roestbruine koelers zindert.
Er wordt een tweede filter bijgebouwd. Hoewel de naam doet vermoeden dat het om een doek gaat, is het filter zo'n twintig meter hoog en breed. Voor de bouw staan normaal 18 maanden, in IJmuiden mikken ze op 12. De dubbele filterinstallatie moet voorkomen dat stof alsnog de omgeving inwaait. Die moet in april klaar zijn, zegt projectmanager Vincent Waanders. 'Dit moet de stofuitstoot aanzienlijk verminderen.' Ook de sinterkoelers, die in de jaren vijftig zijn gebouwd, worden op den duur vervangen.
Een ander groot project is een nieuwe schermgasafvoerfilterinstallatie bij de koudbandwalserij. Hier wordt staal na bewerking gegloeid onder een stolp, voor de zogenoemde 'rekristallisatie' van het staal. Het gloeiproces kan wel 24 tot 36 uur duren, zegt Lisette Sierevogel, plantmanager van de koudbandwalserij. In een grote hal staan zo'n 94 platforms met rollen staal. De warmte is voelbaar terwijl ze het bezoek tussen de stolpen doorloodst.
Bij dit proces komen polycyclische aromatische koolwaterstoffen vrij, kortweg paks. Veroorzaakt door de onvolledige verbranding van een dunne olielaag op het staal. De afzuiging werkt niet goed genoeg, bleek toen Tata Steel - net als alle bedrijven met uitstoot in Nederland - de zogenoemde Zeer Zorgwekkende Stoffen in kaart moest brengen (zie kader). Zodra de Omgevingsdienst de vergunning toekent, start ook hier de bouw van de acht meter hoge filterinstallatie. De kosten hiervan bedragen nog eens ettelijke miljoenen euro's.
Die kosten zijn nadrukkelijk niet opgenomen in de eerdere miljoenenplannen, benadrukt directeur Workel: 'Bij de aankondiging van de €300 mln, wisten we dat dit er ook aan zat te komen. We willen het transparant houden. En niet dat omwonenden denken dat we goede sier willen maken met een investering voor iets dat er toch al aan zat te komen.’
En dan is er nog de Kooksfabriek 2. De grote bron van geuroverlast en klachten uit de omgeving. In deze fabriek worden kolen in honderden ovenkamers onder een hoge temperatuur gegaard tot kooks, een belangrijke grondstof voor de hoogovens. De fabriek is in de jaren '70 gebouwd en sterk verouderd. De dorpsraad van het naastgelegen Wijk aan Zee pleit al sinds 2013 voor sluiting.
‘In de toekomst, als we overgaan op productie met waterstof, zijn de kooks niet meer nodig’
Tata zou de grondstof kunnen inkopen, net als veel andere bedrijven in Europa doen. Maar IJmuiden maakt de kooks liever zelf. Om het proces in de gaten te houden, maar ook omdat de grondstof nu warm is wanneer deze de hoogovens ingaat en dat scheelt energie, zegt veiligheidsdirecteur Workel. 'In de toekomst, als we overgaan op productie met waterstof, zijn de kooks niet meer nodig. De fabriek zou tussen 2030-2035 kunnen sluiten. Dat betekent wel dat we nog een paar jaar verantwoord met deze fabriek door willen. We willen ook de overlast zo snel mogelijk minimaliseren. Maar ik ben ervan overtuigd dat dit allebei kan.'
Workel wijst op de investeringen die op de rol staan, zoals mechanische afdichting van de ovens. Ook onderzoekt het bedrijf het aanbrengen van een drukregelsysteem om de afzuiging te verbeteren. Woordvoerder Robert Moens vult hem aan: 'Als we met onze uitstoot van Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) ver boven het wettelijk bepaalde maximaal toelaatbare risiconiveau zaten, dan hadden we een andere discussie gehad. Maar dat is niet zo. We zitten in de regio overal onder die maximale waarde.'
‘In de omgeving wordt dit soms afgedaan als het wegwerken van achterstallig onderhoud, maar het gaat om nieuwe installaties en echte innovaties’
Moens en Workel benadrukken dat het bedrijf naast de investeringen óók veel geld stopt in onderhoud. 'In de omgeving wordt dit soms afgedaan als het wegwerken van achterstallig onderhoud, maar het gaat om nieuwe installaties en echte innovaties', zegt Moens. Veiligheidsdirecteur Workel wil daarbij graag de nuance opzoeken, zegt hij. 'Het gaat over veel installaties, veel stoffen, een groot terrein. Ik begrijp goed waar de zorgen vandaan komen en ik snap ook dat mensen in de omgeving zich afvragen wat hier allemaal gebeurt en of dat wel klopt. Dat nemen we echt heel serieus.'
Het RIVM heeft in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu een lijst met Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) opgesteld. Deze stoffen moeten met voorrang sterk teruggedrongen worden uit de leefomgeving, omdat ze onder meer kankerverwekkend zijn, giftig, of problemen met de voortplanting kunnen opleveren.
Van de 1655 ZZS, stoot Tata Steel in IJmuiden er 178 uit. Binnen de ZZS-wetgeving moest Tata Steel in kaart brengen welke uitstoot (emissie) er is en hoe dit de omgeving beïnvloedt (immissie). Zoals de concentratie van een bepaalde stof in de leefomgeving. Daarbij is door de wet een maximaal toelaatbare risiconiveau (MTR) bepaald, de concentratie waar beneden geen negatief effect is te verwachten bij langdurige blootstelling. Alle uitstotende bedrijven in Nederland zijn verplicht dit in kaart te brengen en moeten dit iedere vijf jaar herhalen, om voortgang te monitoren.
Volgens Tata Steel geeft op dit moment de ZZS-wetgeving het zwaartepunt aan voor de investeringen. Woordvoerder Robert Moens. 'Het bepaalt de focus, omdat bedrijven de uitstoot van ZZS moeten verminderen. De inventarisatie is van belang, want wat er uit de schoorstenen komt, bepaalt wat het effect hiervan is op de omgeving en of dit binnen de normen valt. Tata Steel is de grootste uitstoter in de regio. Gezien de omvang zijn we dat al snel. En bij industrie is uitstoot onvermijdelijk, hoewel we dit willen minimaliseren. Het allerbelangrijkste is wat dit op leefomgevingsniveau betekent.'
Tata Steel presenteerde in januari de resultaten. 'Samen met het onafhankelijke onderzoek naar wat dit betekent voor de leefomgeving. De concentratie ZZS ligt overal in de IJmond onder de MTR-waarde. Die rapporten zijn allemaal openbaar gemaakt op onze website.' Tata Steel presenteerde daarbij ook een reeks maatregelen om de uitstoot verder terug te dringen. Zo werden bij twee installaties meer paks uitgestoten dan vergund: bij de Koudbandwalserij en bij het maken van de stopmassa voor de hoogovens. Dit laatste is inmiddels ondervangen door stopmassa in te kopen, terwijl naar een structurele oplossing wordt gezocht.
Toch zijn de inwoners in de buurt van Tata Steel - zoals die in Wijk aan Zee, Beverwijk, IJmuiden en Velsen - weinig onder de indruk van de inspanningen van de staalfabrikant. Na de grafietregens met glinsterend stof op vensterbanken, auto's en speeltoestellen voor de kinderen, is de maat vol. En ze weten maar al te goed wat ze zelf zien, ruiken en voelen. Onderzoeken van het RIVM en de GGD bevestigen dat beeld: er zitten gevaarlijke stoffen in de grafietregens en in de regio is het aantal kankerpatiënten hoger dan gemiddeld.
Advocaat Bénédicte Ficq wil namens stichting Frisse Wind, andere stichtingen en inmiddels meer dan 500 mensen het Openbaar Ministerie overtuigen een strafzaak te starten tegen Tata Steel vanwege het moedwillig schaden van de gezondheid van mens en dier. Het aantal mensen dat zich heeft aangesloten steeg explosief toen vorige week de besneeuwde duinen rondom Tata Steel zwart kleurden. De steenkolen waren niet goed afgedekt, waardoor het stof kon verwaaien.
Stichting Frisse Wind zegt bekend te zijn met de investeringsplannen en hiermee 'gematigd blij' te zijn. 'Maar ons vertrouwen dat deze maatregelen voldoende zullen zijn voor een gezonde en veilige leefomgeving op korte termijn, is nihil’, zegt Sanne Walvisch medeoprichter van de stichting en inwoner van Wijk aan Zee.
‘Ons vertrouwen dat deze maatregelen voldoende zullen zijn voor een gezonde en veilige leefomgeving op korte termijn, is nihil’
De stichting noemt het pakket ’too little, too late’ en het bewijs dat Tata Steel de problemen al veel eerder had kunnen en moeten aanpakken. ‘Het ontbreekt aan concrete doelstellingen en een concrete planning. We lezen dat het bedrijf vooral op dezelfde vervuilende voet verder blijft gaan. Er worden géén rigoureuze maatregelen of aanpassingen aangekondigd die tot onmiddellijke verbetering zullen leiden.'
Advocaat Ficq noemt alle plannen en investeringen desgevraagd 'een wassen neus'. De advocaat verwacht volgende week de aangifte te kunnen indienen bij het Openbaar Ministerie. De overtredingen zijn evident, stelt de advocaat: diverse overtredingen zijn immers al vastgesteld door gerechtelijke instanties en door de provincie.
Het is niet voor het eerst dat Tata Steel onder vuur ligt. Eind oktober klonk al dat het OM Tata Steel wil vervolgen vanwege overtreding van de milieuvergunning. De staalproducent zou niet genoeg zijn best hebben gedaan om in 2018 verwaaiing vanaf de ertsvelden te voorkomen. Ook oordeelde de rechter eind november dat de provincie Noord-Holland opnieuw moet kijken naar de normen voor uitstoot van schadelijke stikstofoxiden bij een van de hoogovens, in een zaak aangespannen door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). De Randstedelijke Rekenkamer concludeerde eind januari in het rapport 'stof tot nadenken' nog dat de provincie Noord-Holland en de Omgevingsdienst structurele veranderingen moeten doorvoeren om de vergunningverlening, het toezicht en de handhaving bij Tata Steel en Harsco Metals te verbeteren. Dat volstaat niet meer in de huidige situatie, waarbij er sprake is van maatschappelijke onrust.
