De kunstwereld is in de ban van de NFT's, de 'non-fungible tokens'. Zij veranderen digitale werken die duizenden malen te kopiëren zijn, plotsklaps in iets dat je kunt bezitten, waar er maar één van is. Speeltje van cryptomiljardairs? Of de voorbode van een heel ander soort kunstmarkt?
De Braziliaans-Nederlandse kunstenaar Rafaël Rozendaal noemt zichzelf een 'dinosaurus in de digitale kunstwereld'. Hij maakt al sinds begin 2000 abstract, kleurrijk werk vooral voor internet. 'Ik zag de computer toen als een nieuw gereedschap', zegt hij vanuit z'n appartement in New York. 'Het heeft mij ook aan het denken gezet wat “bezit” betekent in het digitale tijdperk.'
Rozendaals kunstwerken hebben de vorm van websites; hij registreerde thij registreerde de afgelopen twintig jaar 120 domeinnamen. Die websites verkoopt hij. Voor Returnreverse.com bijvoorbeeld, wordt met gemak $10.000 betaald. Toch hangen ze niet bij een rijke kunstliefhebber in de woonkamer aan de muur. De website kan door miljoenen mensen over de hele wereld, op welk moment dan ook, worden bekeken. Rozendaal: 'Dat is onderaan de streep wat elke kunstenaar wil. Dat mensen zíen wat je hebt gemaakt.'
Anno 2021 heeft Rozendaal de nieuwste hype omarmd. Binnenkort gaat hij een aantal van zijn werken verkopen via Foundation.app. Het platform is een soort Catawiki, maar dan alleen voor digitale kunst. Wie een kunstwerk koopt, rekent af met cryptomunt ethereum en krijgt een eigendomsbewijs, de non-fungible token (NFT), het niet vervangbare token, een unieke code gekoppeld aan blockchain. 'Jonge generaties groeien op met digitale beelden en ontwikkelen daar een band mee', verklaart Rozendaal. 'Het zit in ons om te zeggen: ik was een van de mensen die daarbij was.'
De NFT-rage die nu in de kunstwereld woedt, wordt door velen afgedaan als een speeltje voor jonge cryptomiljardairs die van gekkigheid niet weten waar ze met hun cryptogeld heen moeten. Het zijn 'bragging rights', schreef The New York Times onlangs, waarmee je op sociale media kunt opscheppen dat je ‘het origineel’ hebt.
Daar zit wel wat in. Het digitale kunstwerk Everydays: The First 5000 Days van kunstenaar Beeple (alias van Mike Winkelmann) dat vorige week werd verkocht bij Christie's voor een bedrag van $69,3 mln, werd afgerekend in cryptomunten. De koper was Metakovan, een schuilnaam van de oprichters van het cryptofonds Metapurse. Zij riepen na de verkoop dat het werk van Beeple 'in de toekomst wel een miljard' waard wordt.
Er zijn mensen die de aankoop bestempelen als een marketingstunt om een massamarkt voor cryptomunten te creëren. Immers, zolang Metakovan nog geen brood kan kopen van hun cryptofortuin is de waarde daarvan tamelijk betrekkelijk. Maar NFT's zijn meer dan dat. Ze hebben de potentie de status quo op de kunstmarkt voorgoed te doorbreken.
Pogingen om digitale werken beter verkoopbaar te maken zijn niet nieuw. Het was Kevin McCoy die in 2014 voor het eerst bedacht dat je een digitaal object een code in blockchain mee kon geven waardoor je van een makkelijk te kopiëren ding een unicum maakt. Daardoor ontstond de mogelijkheid om eigenaar te worden van iets dat voorheen niet echt een waarde had. Dat hoeft overigens niet alleen kunst te zijn. Het begon met mensen die digitale voetbalplaatjes gingen verzamelen, of plaatjes van leuke poesjes.
Inmiddels is er een bod van $2,5 mln op de eerste tweet van Twitterbaas Jack Dorsey
De snelheid waarmee de NFT-kunst nu de markt opstormt, roept herinneringen op aan de Hollandse tulpengekte in de zeventiende eeuw. De markt voor NFT's verdriedubbelde in 2020, aldus een rapport, maar sinds begin van dit jaar lijkt de beer los. Drie weken geleden verbaasde iedereen zich al dat een tien jaar oud gifje van een kat met een regenboogstaart, de Nyan Cat, $580.000 opbracht op de site Foundation, inmiddels is er een bod van $2,5 mln op de eerste tweet van Twitterbaas Jack Dorsey.
Het voorlopige hoogtepunt is de verkoop van het werk van Beeple voor $69,3 mln. Alleen Jeff Koons en David Hockney hebben als levende kunstenaars hun kunst op een veiling nog meer zien opbrengen. Geen wonder dat de Britse kunstenaar Damien Hirst, die bekendstaat om de kunst die hij maakt over de waarde van kunstobjecten, deze week ook heeft aangekondigd NFT-werken te willen verkopen.
Amy Whitaker, assistent professor op New York University, is kunstenaar met een MBA en is bezig met het boek The economics of visual art. Zij is niet verrast door de plotselinge hausse aan NFT-kunst: 'Het is normaal dat bij de ontwikkeling van nieuwe markten speculatieve zeepbellen ontstaan.' Dat deze ontwikkeling de kunstmarkt definitief zal veranderen, is voor haar wel zeker.
‘Het is normaal dat bij de ontwikkeling van nieuwe markten speculatieve zeepbellen ontstaan’
Uit de jaarlijkse marktanalyse van Art Basel/UBS, waarvan zojuist een nieuwe editie is verschenen, blijkt dat de kunstmarkt tussen 2009 en 2019 in omvang met 24% is gegroeid van $39,5 mrd naar $64,4 mrd (in 2020 was er een terugval tot $50,1 mrd). Maar het volume groeide in diezelfde tien jaar slechts met 1%. Ofwel: het zijn de werken van een beperkt aantal kunstenaars die steeds meer opbrengen.
Whitaker: 'En als je dan weet dat er een paar extreme verkopen tussen zitten, zoals de Salvator Mundi van Leonardo da Vinci voor $450 mln, dan kun je de conclusie trekken dat de markt stagneert. Misschien zelfs krimpt. Dat verklaart ook waarom Christie's zich inlaat met deze nieuwe markt.'
Van alle bieders op het werk bij Christie's was 91% nooit eerder klant geweest van het veilinghuis. Ook Christie's rivaal Sotheby's heeft zich inmiddels op de NFT-markt gestort.
'De kunstsector is soms wat conservatief’ zegt kunstkenner en innovatiestrateeg Gustaaf Dekking, jarenlang manager van galerie Mokum en Rutger Brandt in Amsterdam. 'De sector moet opletten, anders missen ze de boot. Er komen snel nieuwe spelers op.'
Dekking werkt aan een nieuw blockchainplatform Artifund, waar hij onder meer musea op aan wil sluiten. Daarop kun je in de toekomst het digitale broertje van een Jackson Pollock uit de collectie van het MoMa in New York kopen of het digitale zusje van het Melkmeisje van Vermeer. Met de NFT is een nieuwe, jonge generatie mecenassen te mobiliseren, denkt hij. 'Musea zetten vaak hun collectie gratis online, maar weten daar geen goed verdienmodel aan te koppelen.' Gesprekken met een aantal musea lopen al, maar namen wil Dekking nog niet noemen.
‘Musea zetten vaak hun collectie gratis online, maar weten daar geen goed verdienmodel aan te koppelen’
De grootste verandering die Whitaker voorspelt, is een verschuiving van de macht op de kunstmarkt. Van oudsher is de kunstmarkt nogal gesloten, slechts een handvol 'kenners' bepalen welke kunst goed is. Zij zijn het die ook het meeste geld verdienen. Maar dat kan veranderen als een kunstenaar in een NFT voorwaarden laat opnemen. De New Yorkse kunstenaar Sara Ludy heeft bijvoorbeeld vastgelegd dat bij een verkoop van haar digitale kunst 35% van de opbrengst naar de galerie gaat waarbij ze is aangesloten, Bitforms geheten, maar dat de eigenaar Steven Sacks dat geld moet delen met zijn vier medewerkers.
NFT's kunnen ook een breekijzer zijn voor jonge kunstenaars, verwacht kunstenaar Rafaël Rozendaal. 'Je kan de galerie gewoon overslaan. De aandacht gaat nu vooral uit naar de grote deals, maar er worden ook aankopen van $1000 gedaan. Er is veel enthousiasme om beginnende makers te helpen.'
Whitaker: 'Ik denk dat NFT's een bedreiging gaan vormen voor de poortwachtersfunctie van de kunstmarkt. De kunstmarkt kan erdoor vergroot worden, met nieuwe kopers en nieuwe aanbieders. Alleen is er nog wel een hindernis. Vooralsnog is het heel kostbaar om een werk te “munten” met een NFT.'
Dat raakt aan het probleem dat het verificatieproces van cryptokunst, net als het minen van bitcoins, een ongelooflijke hoeveelheid energie slurpt. 'Dat probleem is niet simpel op te lossen. Als econoom vind ik dat die kosten in de prijs opgenomen zouden moeten worden', aldus Whitaker.
