Zijn robots op de werkvloer een bedreiging omdat ze onze banen overnemen? Integendeel: robotica kan het werk verrijken. Maar dan moeten bedrijven hun mensen wel helpen om zich actief op de toekomst voor te bereiden.

Bij de nieuwe containerterminal Rotterdam World Gateway op de Tweede Maasvlakte doen robots het werk. “Vroeger werden de kranen om schepen te laden en te lossen bestuurd door kraanmachinisten”, vertelt Rinie van Est. Van Est is onderzoeker bij het Rathenau Instituut in Den Haag en co-auteur van het rapport Werken aan de robotsamenleving. “Kraanmachinisten zaten urenlang in hun eentje in een klein hokje ergens boven in zo’n kraan. Ze zaten daar in een ongemakkelijke houding. Want om te zien wat ze deden, moesten ze constant in een hoek naar beneden kijken.” Die tijden zijn voorbij nu zelfsturende robotkranen het werk doen. Van Est: “Medewerkers van de haven zitten tegenwoordig samen met hun collega’s in een comfortabel kantoor. Daar houden ze via beeldschermen in de gaten hoe het laden en lossen verloopt. Als het moet, grijpen ze in.”

Dirty, dangerous en dull jobs

Het werk in de haven is lichter en fysiek minder belastend dan voorheen. De andere kant van het verhaal is dat de kraanmachinist van vroeger niet altijd dezelfde is als de hightechmedewerker van vandaag. Van Est: “Door robotisering en automatisering gaat natuurlijk werkgelegenheid verloren. Dat geldt met name voor laag- en middelbaargeschoold werk, en vaak voor dirty, dangerous en dull jobs.” Maar er komen nieuwe beroepen en taken voor in de plaats. Dat zegt arbeidssocioloog Fabian Dekker, gepromoveerd aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Volgens Dekker moeten we dan niet alleen denken aan technische beroepen in de Rotterdamse haven, maar ook aan app-bouwers, data-analisten, dronebestuurders, robotontwikkelaars en virtual reality-designers. En aan technische beroepen rondom het slimmer omgaan met energie, of aan werk voor bezorgers van online boodschappendiensten.Dekker: “De arbeidsmarkt is dynamisch. Banen komen en gaan. Ook bij de introductie van de stoommachine en de computer werden bepaalde banen overbodig, maar ontstonden er aan de andere kant volledig nieuwe beroepen. Automatisering en robotisering hebben vergelijkbare gevolgen. Bovendien leiden technische innovaties doorgaans tot meer efficiëntie en tot productiviteitsgroei.”

Autonomie en eigen beslisruimte

‘Robots en automatisering kunnen de speelruimte van werknemers vergroten door routinematige taken van ze over te nemen’

Uit onderzoek blijkt dat vooral hoogopgeleiden in staat zijn om de vruchten te plukken van automatisering en robotisering. Van Est: “Neem een chirurg. Chirurgische robots zijn vaak een welkome ondersteuning van het werk in de operatiekamer. Een chirurg kan er veiliger en nauwkeuriger mee opereren. In die zin is zo’n robot een verrijking van het werk. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld het gebruik van 3D-printers door architecten en designers. Zo’n printer is een robot. Een ontwerper kan er producten mee maken die zonder zo’n machine niet mogelijk waren.”Maar ook lager opgeleid personeel kan baat hebben bij robotisering. “Werkplezier en arbeidsbevrediging hangen sterk samen met de vraag of mensen in hun beroep autonomie en speelruimte ervaren, en in hoeverre ze zich betrokken voelen bij hun werk.” Dat zegt Robert Went, onderzoeker bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Went is medeauteur van het WRR-rapport De robot de baas. “Robots en automatisering kunnen de speelruimte van werknemers vergroten. Juist door routinematige taken van ze over te nemen, houden medewerkers tijd en ruimte over voor meer creatieve en oplossingsgerichte kanten van het werk. En dat maakt hun baan vaak bevredigender.”

Aangenamer en lichter

‘Ik kan me niet voorstellen dat iemand blij is met zwaar werk dat hem op termijn fysiek forse schade toebrengt’

Dat is ook de ervaring van Mark Menting, managing director en medeoprichter van Smart Robotics, een uitzendbureau voor robots. Menting: “We verhuren robots aan onder meer productiebedrijven en logistieke en e-commerce-ondernemingen. De praktijk leert dat robots het werk van veel mensen aangenamer en lichter kan maken. Een productiemedewerker die elke minuut 10 dozen op een pallet moet stapelen, maakt steeds dezelfde beweging. Dat is fysiek erg belastend, zeker voor oudere werknemers. Robots kunnen dit soort routinetaken eenvoudig overnemen.”Natuurlijk, als de robot het werk gedeeltelijk overneemt heeft dat gevolgen voor de werkgelegenheid, zegt ook Menting. “Maar ik kan me niet voorstellen dat iemand blij is met zwaar werk dat hem op termijn fysiek forse schade toebrengt. Zeker in de wetenschap dat de pensioengerechtigde leeftijd in de komende jaren verder zal oplopen.”

Drie voordelen van robots op de werkvloer

1. Robots kunnen zwaar en eentonig werk overnemen

2. Robotisering zorgt voor nieuwe, uitdagende taken en banen

3. Robots kunnen dingen die mensen niet kunnen

Nadenken over innovaties

Bedrijven kunnen zeer bewust kiezen óf en op welke manier ze robots inzetten in het werkproces, zegt Went. “Gebruik je ze om de mens zoveel mogelijk uit het werkproces te drukken? Of zet je robots juist in om medewerkers beter te laten functioneren?”Toyota in Japan doet dat laatste, weet Went. “Het autobedrijf besloot om de productie slechts beperkt te automatiseren. Robots verrichten maar 8% van het werk in de fabrieken. De rest is aan de medewerkers. Die worden door het bedrijf vooral uitgedaagd om kritisch naar hun werk en naar de productie te kijken, en waar nodig met verbetervoorstellen te komen. Juist doordat robots de saaie routinetaken overnemen, hebben medewerkers meer tijd voor de creatievere en uitdagender kanten van hun werk: nadenken over innovaties. Dat vergroot ook het gevoel van betrokkenheid en verhoogt de arbeidsvreugde.”

Hoe help je medewerkers om zich voor te bereiden op de toekomst?

De snelle technologische ontwikkelingen van nu hebben invloed op de arbeidsmarkt. Werk gaat er in de toekomst anders uitzien. Door digitalisering en robotisering veranderen de benodigde skills van werkenden. Hoe moeten medewerkers omgaan met die ontwikkeling? Lees hier de tips van vier HR-professionals.

Robots kunnen geen klanten bellen

Een robot is behoorlijk beperkt, zegt Went. “Heel veel taken kan hij gewoon niet aan. Suggesties geven voor verbeteringen: dat lukt niet. En ook het bellen van klanten of klachtenbehandeling is niks voor een robot.” Want daarvoor moet je creatief en empathisch zijn, en dat is een robot niet. Went: “Sommige bedrijven proberen dit soort taken wel te automatiseren, maar komen er uiteindelijk vaak op terug. Er zijn telecombedrijven die het klantcontact zo veel als mogelijk hadden geautomatiseerd, maar die inmiddels weer mensen van vlees en bloed aan de telefoon van hun klantcontactcentrum zetten.”Het is volgens Went verstandig als bedrijven hun medewerkers actief betrekken als ze willen bepalen bij welke taken robots een meerwaarde kunnen hebben. Went: “Maar bespreek vooral uitgebreid met je mensen wat ze met de overblijvende tijd kunnen doen. Hoe kunnen ze van toegevoegde waarde zijn voor het bedrijf als robots een deel van hun werk overnemen? Medewerkers hebben doorgaans gedetailleerd inzicht in kansen en verbetermogelijkheden op de werkvloer. Maak als bedrijf actief gebruik van die kennis. Bovendien vergroot je het draagvlak voor robotisering en automatisering onder medewerkers als je ze laat meepraten over de toekomst.”

Effectief omgaan met de ruimte en de tijd die kan ontstaan vanwege robotisering vraagt soms om extra scholing en omscholing van werknemers, zegt Van Est van het Rathenau Instituut. Ook onderzoekers van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) onderstrepen het belang van scholing. Van Est: “Als werknemers goed zijn opgeleid, is er een grotere kans dat ze door robotisering uiteindelijk hoogwaardiger en interessanter werk kunnen gaan doen.”

Wordt jóuw baan straks door een robot overgenomen? Doe de test

Onderzoekers van de Oxford University en Deloitte ontwikkelden een online test waarmee iedereen kan bepalen hoe groot de kans is dat zijn werk in de komende 20 jaar verdwijnt door automatisering.

Enthousiasmeren en verleiden

Hoewel de inzet van robots grote gevolgen kan hebben voor ons werk, valt het met de mate van robotisering op de werkplek vooralsnog mee. “Uit grootschalig onderzoek in het Nederlandse bedrijfsleven blijkt dat het met de adoptie van robots nog niet zo’n vaart loopt”, zegt arbeidssocioloog Dekker. Toch is verdere robotisering op de werkplek in de toekomst onvermijdelijk. En dus is het ook voor HR-afdelingen een relevant onderwerp. Dat zegt Alice Diels, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Personeelsmanagement & Organisatieontwikkeling en HR Directeur bij Sodexo Nederland. Diels: “Het gaat erom medewerkers te enthousiasmeren om met de ontwikkelingen mee te gaan en ze te verleiden om actief over hun toekomst na te denken.”

Eerlijk en open gesprek

‘Door automatisering en robotisering vervalt veel routinematig werk. Het corvee verdwijnt. Een uitgelezen kans voor werknemers’

Het is volgens Diels belangrijk dat bedrijven eerlijk zijn over de ontwikkelingen die ze op zich af zien komen en daar op een open manier met hun mensen over in gesprek gaan. “Zo’n verkennende dialoog kan voor medewerkers het startpunt zijn om zelf na te denken over hun toekomst. Welke carrièrestappen kan ik zetten om mijn werk interessant en relevant te houden? En welke bijscholing en omscholing kan mijn loopbaan ondersteunen? Werken aan je toekomst is uiteraard in eerste instantie de individuele verantwoordelijkheid van werknemers, maar HR kan dit stimuleren en faciliteren.”

Podcast

Ontdek meer over duurzame inzetbaarheid en luister de podcast ‘Werkgeluk’

Er zijn volgens Diels steeds meer bedrijven die dat op een actieve manier doen. “Energiebedrijven hebben bijvoorbeeld een gezamenlijk online platform dat werknemers helpt om te bepalen of ze nog op hun plek zitten en hoe ze hun loopbaan verder kunnen vormgeven. Door automatisering en robotisering vervalt veel routinematig werk. Het corvee verdwijnt. Een uitgelezen kans voor werknemers.”

Bronnen

- Werken aan de robotsamenleving (Rathenau Instituut, 2015)

- Fabian Dekker, Angst voor robotisering isonterecht (2017)

- De robot de baas (WRR, 2015)

- MelanieArntz en anderen, The risk of automation for fobs in OECD countries (2016)

- Fabian Dekker, Robot- en ICT-gebruik in het Nederlandse bedrijfsleven (2016)