Het kabinet wil dat alle ruim 7,5 miljoen huishoudens in 2050 van het aardgasnet zijn losgekoppeld. Dat lukt alleen met een wijkgerichte aanpak en een sleutelrol voor woningcorporaties. Wat is er nodig voor een soepele transitie naar een duurzame energie- en warmtevoorziening? Vijf concrete oplossingen om de uitdaging aan te gaan en zo snel mogelijk tot gasloze woningen te komen.

Een woning verbruikt gemiddeld 1.500 kuub aardgas per jaar. Zo’n 80% daarvan gaat op aan verwarming. “Duurzame verwarmingsalternatieven leveren dus een grote bijdrage aan het terugdringen van de klimaatimpact van huishoudens”, zegt Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. “Gelukkig zijn er inmiddels veel alternatieven beschikbaar voor een gasgestookte cv-ketel, zoals warmtepompen en stadswarmte. De techniek is het knelpunt niet. We moeten vooral vaart maken. De afgelopen 5 jaar zijn zo’n 2.000 woningen van het gas afgegaan, maar dat moeten er 2.000 per dag worden. Ik denk dat het kan, maar het is een hell of a job.”

Woningcorporaties als startmotor

‘De afgelopen 5 jaar zijn zo’n 2.000 woningen van het gas afgegaan, maar dat moeten er 2.000 per dag worden’

Het Klimaatakkoord - waar momenteel over wordt onderhandeld - wijst woningbouwcorporaties aan als de startmotor van die megaklus. Corporaties bezitten 2,3 miljoen woonhuizen. Dat is 30% van de totale woningvoorraad. “Precies dat grote aandeel maakt ze geschikt om de energietransitie aan te slingeren”, zegt Koen Gommers, manager Van Gas Los bij Eneco.

Drie opties

Er zijn grofweg drie opties om woonhuizen gasloos te verwarmen:

“Woningcorporaties moeten de komende jaren kiezen welke van de opties het beste passen bij hun woningbezit”, zegt Gommers. Samenwerking met energiemaatschappijen is daarbij belangrijk. “Wij hebben de kennis van de stappen die nodig zijn om tot een duurzame warmte- en energievoorziening te komen.”

27 Wijkprojecten

Om snel grote stappen te zetten, pleit het voorlopige Klimaatakkoord voor een gestructureerde, wijkgerichte aanpak. Minister Ollongren (Binnenlandse Zaken) meldde begin oktober dat zij €120 miljoen beschikbaar stelt aan 27 gemeenten om woonwijken van het gas af te halen. De 27 projecten dienen als voorbeelden voor de rest van Nederland.

Hoe halen we woningen van het gas af? De 5 belangrijkste oplossingen en voorwaarden op een rij:

1. Kies voor maatwerkoplossingen

Kiezen voor de beste duurzame warmtevoorziening is complex, want elk huis en elke wijk is anders. “Het gaat om het vinden van maatwerkoplossingen”, zegt Gommers. “Als een wijk dicht bij een bestaand warmtenet ligt, is aansluiting op dat net meestal de efficiëntste oplossing.” Voor andere wijken passen bijvoorbeeld all electric-oplossingen soms juist beter.

‘Woningcorporaties moeten de komende jaren kiezen welke duurzaamheidsopties het beste passen bij hun woningbezit’

Groenoord in Schiedam

Groenoord in Schiedam is zo’n wijk met een warmtenet in de buurt. Gommers: “Groenoord ligt pal naast Leiding over Noord die restwarmte uit de Rotterdamse haven aanvoert. Wij werken in Schiedam samen met de gemeente, netbeheerder Stedin, de bewonersvereniging en woningbouwcorporatie Woonplus Schiedam: eigenaar van het grootste deel van de 5.000 woningen in de wijk. Dat maakt een collectieve aansluiting op een warmtenet mogelijk en aantrekkelijk. Doel is dat in 2030 de hele wijk van het gas af is.”

Maar niet elke wijk is hetzelfde. Gommers: “Een collectieve oplossing ligt vaak minder voor de hand in wijken met jongere huizen in combinatie met meer particulier woningbezit. Dan is het zoeken naar alternatieve warmtevoorzieningen per huis of huizenblok, zoals een warmtepomp.”

2. Zet vól in op betere woningisolatie

Om duurzame verwarmingsalternatieven optimaal te laten renderen, “begint verduurzamen van woningen niet bij het loskoppelen van gas, maar bij beter isoleren”, zegt Rotmans. Isoleren maakt woningen comfortabeler, stelt Rotmans. “Dat geldt zeker voor de goedkopere huurwoningen van corporaties. Die zijn vaak tochtig en moeilijk warm te krijgen. Als je ze isoleert, stijgt het wooncomfort. Bovendien zijn huurders vaak goedkoper uit, omdat hun energierekening daalt.”

Dat verduurzamen uiteindelijk vaak leidt tot meer comfort en lagere kosten, is een belangrijk langetermijnperspectief waarmee bewoners over de streep getrokken kunnen worden. Rotmans: “Veel mensen schrikken in eerste instantie terug voor de ingrepen die nodig zijn aan hun huis. Maar als je het langetermijnperspectief schetst, is er een grotere kans om ze mee te krijgen.”

Wat vindt de bewoner eigenlijk?

“Gaat dat eigenlijk wel: wokken op een inductiekookplaat? Dat soort concrete vragen stellen bewoners als we met hen praten over het loskoppelen van het gasnet”, vertelt Lennart van der Linde. Hij is projectleider van Duurzaam Den Haag, dat duurzame initiatieven in de hofstad ondersteunt. “Over het algemeen staan bewoners achter verduurzaming van hun woning. Ze zien het belang van het terugdringen van de CO2-uitstoot. Veel goedkopere corporatiewoningen zijn tochtig en vochtig. Er is vaak ook sprake van schimmel. Huurders van die huizen zijn echt blij met een renovatie en betere isolatie. Ze maken zich wel zorgen over de kosten. Om mensen mee te krijgen bij verduurzaming is het belangrijk dat ze er netto niet op achteruitgaan. Verder is het van belang om de praktische vragen die mensen hebben ook heel praktisch op te lossen. Zo kun je de vragen over inductiewokken oppakken door een workshop over dat onderwerp te organiseren.”

100.000 extra mensen

Maar juist het feit dat er zoveel moet gebeuren aan zoveel huizen, maakt verduurzamen en van gas loskoppelen tot een enorme klus. Rotmans: “Het is de grootste operatie sinds de wederopbouw. Daarvoor zijn veel nieuwe mensen in de bouw nodig. De schattingen lopen uiteen van 50.000 tot 100.000. Snel opleiden van voldoende installateurs, dakbedekkers en andere vakmensen is een voorwaarde voor een succesvolle energietransitie.”

3. Overweeg hybride tussenoplossingen

“Van gas loskoppelen hoeft niet altijd in één grote klap te gaan.” Dat zegt Walter de Vette, adviseur vastgoedstrategie & duurzaamheid bij woningbouwcorporatie Mitros in Utrecht. “Bij al redelijk goed geïsoleerde woningen kun je ook kiezen voor hybride warmtesystemen. Die hybride systemen draaien deels op gas en deels op bijvoorbeeld groene stroom.” Zo’n hybridesysteem heeft een levensduur van een jaar of 15. Daarmee is het een goede tussenstap op weg naar volledig gasloos in 2050.

Utrecht Lunetten

‘Van gas loskoppelen van corporatiewoningen hoeft niet altijd in één grote klap te gaan. Je kunt ook kiezen voor hybride warmtesystemen’

De Vette: “Wij zijn samen met Eneco een proefproject gestart met 126 huizen in de Utrechtse wijk Lunetten. Daar installeren we de komende tijd systemen die, naast de bestaande cv-combiketel, een hybride warmtepomp hebben [de WarmteWinner, red]. Die pomp maakt gebruik van de warme ventilatielucht die anders de woning uitgeblazen wordt. Verder worden er extra zonnepanelen geplaatst om het elektriciteitsverbruik van de warmtepomp te dekken. Met deze aanpak is de cv-ketel alleen nog nodig voor bijverwarming op koude winterdagen. Naar verwachting kan het gasverbruik met een hybride systeem tot zo’n 40% dalen.”

4. Steek veel tijd in communicatie

Om bewoners mee te krijgen in het verduurzamen van woningen, is zorgvuldige communicatie cruciaal. De Vette: “Maak aan bewoners duidelijk welke ingrepen in huis mogelijk zijn. Dat kan bijvoorbeeld door een modelwoning in te richten waarin alle maatregelen zijn getroffen die je voorstelt. Zo’n voorbeeldwoning hebben we in Lunetten. Daarin zijn de hybride warmtepomp en de zonnepanelen geïnstalleerd die we ook in andere huizen willen plaatsen. Door een bezoek aan de modelwoning zien mensen bijvoorbeeld zelf waar de warmtepomp geplaatst wordt en ervaren ze ook het geluid.”

Langs de deuren

Persoonlijk contact is enorm belangrijk, vinden ze bij Mitros. “Lang niet alle huurders komen langs om een kijkje te nemen of reageren op ons schriftelijke aanbod voor het hybride systeem”, vertelt De Vette. “Daarom gaan we in de wijk ook langs de deuren voor persoonlijke gesprekken over wensen, zorgen en vragen. Die directe aandacht is onontbeerlijk bij het vergroten van het draagvlak.”

5. Houd de verduurzaming betaalbaar voor burgers

De betaalbaarheid van de energietransitie en van duurzaamheidsmaatregelen, is een belangrijk aandachtspunt. Aardgas is relatief goedkoop, zegt Gommers. “Dat maakt het niet aantrekkelijk om te investeren in alternatieven. Het voorlopige Klimaatakkoord stelt voor om de belasting op aardgas te verhogen en die op elektriciteit te verlagen. Als dat inderdaad beleid wordt, ontstaat een directe financiële prikkel om woningen beter te isoleren en het gasverbruik terug te dringen.”

Prijsprikkel

Zo’n prikkel is volgens Rotmans nodig. “Verduurzamen van woningen en van gas loskoppelen is duur. Het is moeilijk om een gemiddelde kostprijs te geven omdat woningen van elkaar verschillen, maar een bedrag van rond de €50.000 is niet uitzonderlijk. Dat is ook voor corporaties een forse hobbel.”

Om die hobbel te nemen, pleit De Vette van Mitros voor het versneld afbouwen van de verhuurdersheffing: een belasting die grotere verhuurbedrijven betalen over de WOZ-waarde van hun woningen. De Vette: “De overheid bouwt die heffing vanaf 2023 weliswaar heel licht af, maar het zou corporaties helpen als dat sneller en forser gaat. Want met de nu voorgestelde afbouw krijgen woningbouwcorporaties slechts €100 miljoen terug op een totale afdracht van bijna 2 miljard per jaar.”

Betaalbare leningen

Toch denkt Rotmans dat er geen nieuwe financieringsconstructies nodig zijn om corporaties te ondersteunen. Rotmans: “Corporaties kunnen betaalbare leningen krijgen via het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. Verder is er de mogelijkheid om de huurprijzen te verhogen op het moment dat de energierekening van bewoners daalt. Ik denk dat corporaties daarmee voldoende ruimte hebben om hun startmotorfunctie in te vullen.”

Klimaatakkoord

Wat stellen de partijen voor die aan de sectortafel Gebouwde omgeving onderhandelen over het Klimaatakkoord?

• De uitstoot van CO2 van huizen en gebouwen in 2030 met 3,4 miljard kilogram verminderen ten opzichte van 1990.

• In 2050 moet de uitstoot gereduceerd zijn tot vrijwel nul.

• Woningbouwcorporaties fungeren als startmotor van de energietransitie.

• Een wijkgerichte aanpak is belangrijk om de doelstellingen te bereiken.

• De belasting op aardgas moet omhoog, de belasting op elektriciteit omlaag.

Bronnen

• Ministerie van EZ en Klimaat – Voorstel voor hoofdlijnen van het Klimaatakkoord

• Ministerie van EZ en Klimaat – Energierapport: Transitie naar duurzaam, 2016

• ECN – Energietrends 2016

• Eneco Groep – Hoe nemen we afscheid van de cv-ketel?

• Wonincorporatie Mitros – Lunetten

• Duurzaam Den Haag,Schiedam Duurzaam

• CBS, RIVM, Rijksoverheid