Kunstmatige intelligentie verovert de wereld. Computers hebben tenslotte meer rekenkracht dan wij en systemen kunnen sommige taken beter uitvoeren dan mensen. ‘Maar als het er écht om gaat, is de combinatie van mens en machine het sterkst’, aldus Gerard Smit, Chief Technology Officer Benelux bij IBM. ‘De machine adviseert, de mens beslist.’

Algoritmes die kankersoorten kunnen herkennen. Virtuele assistenten die antwoorden geven op al onze vragen. Klantcontacten via chatbots. Systemen die de politie helpen om woninginbraken te voorspellen. En uiteraard de zelfrijdende auto. Het is een slechts een greep uit de vele mogelijkheden die zelflerende apparaten, ofwel kunstmatige intelligentie – in het Engels Artifical Intelligence (AI) – ons kan bieden.

Houten vlot in een digitale oceaan

‘We staan wat AI betreft nog maar aan het begin van wat mogelijk is’, zegt IBM’s CTO Gerard Smit. ‘En dat is voor sommige mensen beangstigend. Ze voelen zich als een drenkeling op een houten vlot in een digitale oceaan. Dat is jammer. We kunnen technologie namelijk inzetten om ons leven veiliger, makkelijker en leuker te maken. Heel veel mooie toepassingen zijn mogelijk. Neem de Formule 1. Voor Aston Martin Red Bull Racing zijn er sensoren geplaatst in hun raceauto’s. Maar liefst 500 per auto. Hiermee kunnen teammanagers bijvoorbeeld analyseren wat het juiste moment is om de banden te wisselen. Ze kunnen real-time beslissingen nemen op basis van data-analyses om zo beter te presteren. Dat levert belangrijke resultaten op. Het gaat bij Formule 1 tenslotte om milliseconden.’

‘AI is bij augmented intelligence dienend aan de mens. De technologie vult de mens aan, maar vervangt hem niet’

De machine vult de mens aan

Een machine kan veel, maar wordt beter in samenwerking met een mens. Smit: ‘Een mens is creatief, intuïtief en kent de context ook al is hij daarvoor niet geprogrammeerd. Dat kunnen we van machines niet zeggen.’ Smit stipt daarmee het begrip augmented intelligence aan. Het is een term die steeds vaker de revue passeert en in feite niets anders betekent dan dat de mens bij zijn keuzes en beslissingen gebruikmaakt van machines. Smit: ‘Je kunt in dat opzicht een weer-app ook beschouwen als augmented intelligence. De app laat zien dat het gaat regenen, en op basis daarvan kan een mens beslissen om wel of niet de deur uit te gaan. AI is bij augmented intelligence dan ook dienend aan de mens. De technologie vult de mens aan, maar vervangt hem niet .’

Digitale sporen

Systemen die gebruikmaken van AI zijn echter alleen maar bruikbaar als de data waarmee we ze voeden kwalitatief goed is. ‘Garbage in, garbage out’, zo luidt niet voor niets een bekende gezegde binnen de computerwetenschappen. Data vormen de achilleshiel voor AI en daarmee ook voor augmented intelligence. Smit: ‘Data zijn de nieuwe olie. Hoe beter de kwaliteit van de grondstof, hoe meer je eruit kunt halen en hoe beter de beslissingen zijn die de mens neemt met behulp van de data.’ Dat is ook precies de uitdaging waar veel organisaties voor staan. Aan data geen gebrek. Wereldwijd zijn er maar liefst vier miljard internetgebruikers. En iedere klant, toeleverancier of medewerker laat digitale sporen na. Maar de vraag is: zijn alle data waar bedrijven over beschikken schoon, correct en bruikbaar? En kun je de gegevens onderling met elkaar vergelijken? Of zijn het de spreekwoordelijke appels en peren? Wat je erin stopt, komt eruit. Niet meer en ook niet minder. Vuile data leveren dan ook onherroepelijk onbruikbare resultaten op.

‘The sky is the limit’

Bedrijven doen er dan ook goed aan, zo benadrukt Smit, om de organisatie en al haar mensen, systemen en processen, zodanig in te richten dat de data die worden gegenereerd ook daadwerkelijk zuiver zijn en dat de organisatie voorbereid is om die extra inzichten die dat oplevert daadwerkelijk in de bedrijfsactiviteiten te benutten. ‘En weet ook heel goed waar je data voor wilt inzetten. Denk na over de functionaliteiten die de systemen moeten opleveren om écht betere en snellere beslissingen te kunnen nemen.’

Daarna is ‘the sky the limit’. Niet voor niets steken aan de lopende band initiatieven de kop op waarbij augmented intelligence centraal staat. Smit: ‘Dankzij Watson past een grote Nederlandse retailer nu 70% van zijn productportfolio aan op de behoeften van regionale klanten. Met behulp van gegevens over koopgedrag en bijvoorbeeld sentimentanalyses op sociale media, brengt Watson de analyses in kaart. Maar het is de retailer zelf die op basis hiervan keuzes maakt.’

IBM is nummer één op AI-gebied

IDC is een van de grootste marktonderzoeksbureau ter wereld. Uit hun rapport Worldwide Artificial Intelligence blijkt niet alleen dat de totale AI-markt blijft doorgroeien, maar ook dat IBM de nummer 1 is op het gebied van AI. Watson AI kan sinds begin dit jaar ook op elk cloud-systeem geïmplementeerd worden.

Een intelligent maatje voor astronauten

Smit klapt z’n laptop open en laat een filmpje uit 2011 zien van Watson, het IBM AI-systeem dat vernoemd is naar de oprichter van IBM, die de slimste deelnemers aan de Amerikaanse TV-quiz Jeopardy realtime moeiteloos verslaat. In een fractie van een seconde haalt Watson het juiste antwoord van het internet en spreekt het uit voordat de kandidaten met hun ogen hebben kunnen knipperen. Smit: ‘Dat was in 2011, en de ontwikkelingen hebben niet stilgestaan. Watson wint vandaag de dag bijvoorbeeld ook moeiteloos debatten en wordt door bedrijven ingezet om vragen van klanten te beantwoorden.’

CIMON is nog zo’n systeem, gebaseerd op IBM’s Watson technologie. Smit: ‘In samenwerking met Airbus hebben we CIMON (Crew Interactive Mobile Companion) ontwikkeld en dit systeem met astronauten de ruimte in gestuurd. CIMON ziet eruit als een grote basketbal en fungeert als een intelligent maatje van de astronauten die hen helpt betere beslissingen te maken.’

‘We hebben een nieuwe technologie ontwikkeld die aangeeft wanneer een resultaat niet conform de ethische richtlijnen tot stand is gekomen’

Eerlijke systemen

Met de voortschrijdende technologie die gebruikmaakt van een groeiende kluwen aan data, dient zich een volgende vraag aan: ‘Wat is ethisch verantwoord en wat niet?’ Smit: ‘Daar moeten we als samenleving goed over nadenken. IBM heeft als technologische wereldspeler om die reden actief een rol gespeeld bij het vormgeven van de EU-richtlijnen op het gebied van ethiek en AI. Daarin staat onder meer dat technologie de menselijke autonomie niet mag ondermijnen. Technologie moet robuust en veilig zijn, en transparant. Het moet duidelijk zijn waarop een systeem z’n adviezen en keuzes baseert. Maar een systeem moet ook eerlijk zijn. Een machine voert slechts datgene uit dat wij hem leren. En als we dan weten dat geen enkel mens zonder vooroordelen opereert, dan moeten we er heel goed op letten dat die vooroordelen niet terechtkomen in de programmering waardoor sommige mensen ten onrechte worden buitengesloten. Om die reden hebben we een nieuwe technologie ontwikkeld die aangeeft wanneer een resultaat niet conform de ethische richtlijnen tot stand is gekomen. Deze software geeft dan precies aan welke databronnen en algoritmen nog ontbreken om het resultaat zo evenwichtig en zuiver mogelijk te laten zijn.’

De mens oordeelt

‘Het is essentieel dat bij zwaarwegende onderwerpen de mens oordeelt en beslist, en niet een machine’, benadrukt Smit. ‘Wij vinden het belangrijk om op deze manier met technologie om te gaan. Dat wil dus ook zeggen dat IT nauw moet samenwerken met de business. En daar is nóg een reden voor: de combinatie mens en machine leidt tot betere keuzes.’ Smit haalt het voorbeeld aan van de inzet van AI bij radiologie. ‘Er is nu software die MRI-beelden heel snel kan duiden en interpreteren. De arts kan die informatie gebruiken om – gecombineerd met zijn kennis en ervaring – de beste diagnose te stellen. Een arts heeft tenslotte altijd meer kennis van de context dan een systeem dat heeft. Bovendien is het systeem afhankelijk van de kwaliteit van de data waarmee het werkt. Zodra de data “vervuild” zijn, zijn de resultaten niet meer betrouwbaar. En dus moet er altijd een mens met kennis van zaken betrokken zijn bij belangrijke beslissingen. Keuzes kunnen slechts dan worden geautomatiseerd wanneer ze simpel en voorspelbaar zijn. Zijn ze dat niet, dan zijn de kennis, intuïtie, creativiteit en ervaring van de mens onmisbaar.’

Zorgvuldig en ethisch

Kunstmatige intelligentie en ethiek. Het zijn grootheden die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Op grote universiteiten maakt ethiek niet voor niets een belangrijk deel uit van het curriculum van de AI-student. En eerder dit jaar bood NLdigital, de branchevereniging van de digitale sector een Ethische Code Artifical Intelligence aan de staatssecretaris van Economische Zaken. Deze gedragscode geeft ICT-bedrijven richtlijnen om op een ethische manier AI-toepassingen te ontwikkelen en te implementeren.

‘We zien als ICT-branche grote maatschappelijke en economische kansen bij het toepassen van AI, en we willen dat op een zorgvuldige en ethisch verantwoorde wijze doen’, zegt Peter Zijlema, general manager IBM Benelux en de verantwoordelijke binnen NLdigital voor het thema ethiek. ‘De ICT-branche kan hieraan bijdragen door goed samen te werken, door het geven van educatie, door bewust en zuiver om te gaan met data en door te zorgen voor voldoende transparantie en uitlegbaarheid van AI-toepassingen.’ Tevens is IBM een van de initiatiefnemers van de Nederlandse AI Coalitie, die wil zorgen dat Nederland een speler van formaat wordt op het terrein van AI.