Het is vol op de Noordzee, de drukst bevaren zee ter wereld. Je kunt het zelfs zien vanaf de wal. Scheepvaart, visserij, zandwinning, defensie, gas- en oliewinning en meer claimen al decennialang hun plek in de slechts 57.500 km2 van het Nederlandse deel. Sinds 2007 heeft de Nederlandse Noordzee er bovendien een grote nieuwe gebruiker bij: in dat jaar opende het eerste offshore windturbinepark. Sindsdien is het aantal windmolens op zee gegroeid tot ruim 400, verdeeld over zeven parken met een gezamenlijk oppervlak van 133 km2. Wie ’s nachts langs de Nederlandse kustlijn vaart, ziet nu al aan de westelijke horizon zelden of nooit meer gitzwarte duisternis of heldere sterrenhemels. Vaker is het een schijnbaar eindeloos defilé van verlichte vrachtschepen en rood knipperende toplichten van offshore windturbines, zo ver het oog rijkt.

Legpuzzel van functiekaartjes

‘Ja, het is druk daar’, weet ook Rob van Tilburg, directeur programma’s bij Natuur & Milieu. ‘De Noordzee is niet langer meer een open zee. Als je alle zogeheten “functiekaartjes” van de verschillende gebruikersgroepen over elkaar heen legt, heb je een puzzel die bijna compleet is dichtgelegd. We moeten daarbij ervoor waken dat de natuur niet in het geding komt.’ Zijn stichting wil klimaatverandering bestrijden en biodiversiteit bevorderen. Van Tilburg en zijn collega’s overleggen met en lobbyen bij Rijksoverheid, en sectoren zoals energie, landbouw en visserij, maar werken ook nauw samen met universiteiten, wetenschappelijke instituten en bedrijfsmatige sectoren. ‘Zo zorgen we dat we op elk dossier onze kennis op orde hebben, zodat we bij besluitvorming een inhoudelijke bijdrage leveren.’

Het vinden van oplossingen begint bij het stellen van belangrijke vragen

Een wereld die volledig draait op groene energie. Dat is de visie waar Ørsted in gelooft. Maar er zijn ook de nodige vragen over hoe en wanneer we deze wereldwijde overstap op groene energie het beste kunnen maken. Het vinden van de juiste oplossingen voor deze vragen begint door ze te identificeren en te stellen, zoals in dit artikel. Ga naar orsted.nl/nederland en doe mee met het stellen van die belangrijke vragen.

Als een wingewest

Ook Gijs van Zonneveld, projectleider bij de stichting ARK Natuurontwikkeling, ziet de druk op de natuur op zee toenemen. ‘De Noordzee ís eigenlijk al een industrieterrein. Het overgrote deel staat ten dienste van de mens, als een wingewest. Zelfs gebieden die zijn aangewezen voor natuur worden intensief gebruikt. Je zou het kunnen vergelijken met elk jaar de Veluwe omploegen.’ Onder het motto ‘Aanjagers van wilde natuur’ streeft ARK ernaar om de zelfredzame natuur weer meer ruimte te geven, ook bij ingrijpende nieuwe projecten op zee, zoals de aanbesteding van windpark Hollandse Kust West (1,4 GW). Van Zonneveld zoekt daarbij gericht naar kansen en mogelijkheden om de natuurlijke omgeving te beschermen, de natuur te versterken en biodiversiteit te bevorderen.

‘Een industriegebied-op-zee is gelukkig niet een pure monocultuur zoals een industriegebied op land’, nuanceert Van Zonneveld zijn eerdere reactie. ‘Er staan bijvoorbeeld geen hekken: zeedieren, -planten en vogels kunnen zich door het hele systeem verplaatsen. In Schotland en Ierland is er nog een bronpopulatie van de vleet, een enorme rog die met meer dan twee meter lengte terecht ook wel de “manta van de Noordzee” heet. In ons deel van de Noordzee is die uitgestorven, maar soms wordt hij hier toch nog gevangen – vermoedelijk zwervend vanuit Schotland. En in kleine hoekjes en gaatjes, bijvoorbeeld rond wrakken, overleven nog kleine oases van rust en biodiversiteit.’

‘We hebben niet veel waterkracht en zijn geen zonovergoten Sahara. Wat we wél hebben, is een winderige Noordzee’

Beide voorvechters van een gezonde Noordzee zijn kritisch maar realistisch. Van Tilburg: ‘We weten dat we naar duurzame opgewekte elektriciteit moeten. Maar we hebben in Nederland niet veel waterkracht en we zijn ook geen zonovergoten Sahara. Wat we wél hebben, is een winderige Noordzee. Die wind kunnen we benutten. Daarom moedigen we het Rijk al jaren aan om wind op zee verder te ontwikkelen. We hebben mede aan de wieg gestaan van de Routekaart Wind op Zee, tien jaar geleden, die cruciaal is om Nederland op het gebied van schone energie meer zelfvoorzienend te maken. Natuurbescherming en ecologisch onderzoek moeten met dezelfde snelheid worden uitgevoerd als het tempo dat we nu maken met de aanleg van windmolenparken. Zo is dat ook afgesproken in het Noordzeeakkoord.’

Verdubbeling in oppervlakte

Op weg naar zelfvoorzienend komen er tot 2030 bovenop de huidige 400 nog eens ruim 800 windturbines op zee bij. Het totale oppervlak van alle offshore windparken samen groeit daardoor tot ongeveer 2.600 km2, ongeveer 4,5 procent van de Nederlandse Noordzee. Doordat de windmolens groter worden en de techniek efficiënter, stijgt de verwachte opbrengst in die periode tot maar liefst 21,5 GW. Tegen 2050 moet die nog meer dan verdrievoudigen tot circa 70 GW.

(Tekst gaat door onder het kader)

Luister ook de podcastserie Voor de Wind

Wil je nog meer antwoorden op veel gestelde vragen over windenergie? Luister dan ook naar de podcastserie Voor de Wind. In deze serie gaan Marijke Roskam en co-host Rene Lindenboom (Ørsted) in gesprek met verschillende experts. Luister hieronder meteen naar jouw favoriete aflevering.

Dat komt er wel op neer dat 5.200 km2 of maar liefst 13,4 procent van het totale oppervlak van het Nederlandse deel van de Noordzee een windmolengebied is. Een enorm gebied. Van Tilburg: ‘Daarom is het cruciaal dat die groei verantwoord plaatsvindt. We moeten heel goed kijken naar de verschillende gebruikers en factoren die de ecologie onder druk zetten. Welke functies gaan er de komende jaren waarschijnlijk vanzelf omlaag, zoals olie- en gaswinning? Welke kunnen we met beleid verlagen, zoals bepaalde vormen van intensieve visserij of verduurzaming van de zeescheepvaart. Als we andere factoren kunnen terugdringen, geeft dat meer ruimte voor wind op zee én voor meer natuur en biodiversiteit in de Noordzee. Dat vraagt om een integrale blik en een natuurinclusieve aanpak bij alles wat we vanaf nu nog bouwen, zodat nieuwe structuren ook ondersteunend zijn voor zeedieren en -planten. Zoals kunstmatige riffen rond funderingen en monopiles van windturbines, en pijlers met perforaties die een schuilplaats bieden aan jonge vissen en kreeftjes. En vooral moeten we het leven in deze gebieden nauwkeurig gaan monitoren, zowel de impact van natuurversterkend bouwen als die van het windpark op de natuur. Zodat we zien wat het beste werkt en we de beste elementen kunnen overnemen in nieuwe én bestaande parken. In ons Programma De Rijke Noordzee, waarin we met marktpartijen samenwerken om natuurversterkend bouwen in windparken te optimaliseren, zijn we daar volop mee bezig!’

‘Ørsted wil vanaf 2030 “biodiversiteit-positief” zijn, al onze nieuwe projecten moet de biodiversiteit aantoonbaar verbeteren’

Biodiversiteit versterken

Daarvoor pleit ook Birte Hansen, projectmanager Environment & Permitting bij de Deense offshore windspecialist Ørsted, wereldwijd marktleider in de ontwikkeling en realisatie van “wind op zee”. Als bioloog is Hansen namens Ørsted verantwoordelijk voor het inpassen van nieuwe windparken in de natuurlijke omgeving. Zij begeleidt grote projecten op diverse plekken in de wereld, inclusief de actuele aanbesteding van het geplande windpark Hollandse Kust West. Haar missie: zorgen dat elk nieuwe park de zeeflora en -fauna niet bedreigt maar de biodiversiteit versterkt.

Het voorkomen van “verindustrialisering” van de zee staat ook bij haar hoog op de agenda. ‘Natuurlijk, een windpark in zee ziet er industrieel uit. Maar wanneer je als samenleving minder afhankelijk wilt worden van olie en gas, is er geen easy fix. Dan zijn nieuwe structuren in zee onvermijdelijk, maar moet je er alles aan doen om die zo goed mogelijk in te passen. Liefst met een positief effect voor de natuur in lijn met onze missie: Ørsted wil vanaf 2030 “biodiversiteit-positief” zijn, al onze nieuwe projecten moet de biodiversiteit aantoonbaar verbeteren.’

Multifunctionele windparken

Goed inpassen van nieuwe offshore windparken begint bij slimme planning. Hansen: ‘We kijken samen met biologen en natuurbeschermingsorganisaties allereerst onder meer naar de ecologisch optimale plek, waar we de natuur het minst verstoren. Ecologisch kwetsbare gebieden vermijden we sowieso. Door het optimale formaat windturbines te kiezen, met maximale opbrengst, hoef je parken minder groot te maken voor dezelfde opbrengst.’

De volgende stap is het combineren van diverse functies in datzelfde gebied. ‘Doordat in windturbineparken geen visserij of scheepvaart is toegestaan, kun je daar oesterbanken en kunstmatige riffen aanleggen en speciale voorzieningen voor zeeleven zoals kreeften, garnalen en jonge vis. Daarmee kunnen windturbineparken naast energiecentra tevens de “kraamkamers van de zee” worden. Ook bieden ze veel ruimte voor het kweken van zeewier en algen – grondstof voor allerlei nieuwe bio-based producten zoals biofuel en plantaardige voedingsmiddelen.’

‘Bij het ontwerpen van nieuwe locaties voor wind op zee krijgen we nu de kans om de zorg voor de zee serieus mee te nemen’

Vanaf 2030: 15 procent beschermde zee

Ook Van Zonneveld (ARK) ziet grote voordelen van multifunctionele offshore windparken: ‘De komst van zo’n nieuwe grote speler op zee is een prachtige kans om de transitie te versnellen. Offshore windparken bieden een nieuwe omgeving, met nieuwe mogelijkheden.’ Waar hij eveneens blij mee is, is de forse uitbreiding van het areaal aan beschermde gebieden in het recente Noordzee Akkoord. ‘Tegen 2030 is in 15 procent van de totale Nederlandse Noordzee geen ingrijpende natuurverstorende activiteit meer toegestaan: geen bodemvisserij, geen olieboringen, geen zandwinning… Als olie en gas de komende decennia worden afgebouwd, de scheepvaart verduurzaamt en de visserij afneemt in aard en omvang, ziet het er voor de natuur veel beter uit.’

Die ontwikkelingen stemmen de experts voorzichtig optimistisch. Van Zonneveld: ‘Het herstelvermogen van de zee is gigantisch. Maar dan moeten we wel onze verantwoordelijkheid nemen en “rewilding” toepassen: de zelfherstellende kracht van de wilde natuur vrijheid en ruimte geven. Bij het ontwerpen van nieuwe locaties voor wind op zee krijgen we nu die kans: in de nieuwe plannen kunnen we de zorg voor de zee serieus meenemen. Als we de zee een gezondere, meer complete natuur geven, is zij prima in staat om ons te helpen bij de uitdagingen op het gebied van klimaatverandering, de menselijke behoefte aan eiwit, delfstoffen én energie.’

Binnen de grenzen van de natuur

Ook Van Tilburg is niet bang dat de Noordzee een industrieterrein wordt. ‘Dat moeten we te allen tijde voorkomen en is helder vastgelegd in het Noordzeeakkoord. Daarin zijn veel onderwerpen duidelijk afgesproken, zoals de realisatie van 15 procent van de Noordzee als natuurgebied voor 2030, de verduurzaming van de visserij én de afbouw van gaswinning. Er is geen ander Noordzeeland dat het zo in detail heeft vastgelegd. Daarnaast zijn lidstaten ook vanuit de EU verplicht om de natuur van hun zeewateren te beschermen. Nederland voldoet daar nu niet aan, dus moet sowieso flink meters gaan maken voor meer gebiedsbescherming, meer soortenrijkdom en een betere bodemkwaliteit. Vorige week was er een top in Denemarken over de internationale afspraken over de uitrol van wind op zee. Ook daar was de Nederlandse boodschap: het moet passen binnen de grenzen van de natuur.’

Daar sluit ook bioloog Hansen van Ørsted zich bij aan. ‘Als ik zie hoeveel er nu wordt geïnvesteerd in onderzoek, innovatie en het samenbrengen van goede ideeën maakt me dat heel optimistisch. We leren met alle betrokken partijen in korte tijd veel over de invloed van windparken op de natuur, en over goede aanpassingen en voorzieningen voor meer biodiversiteit, en die lessen passen we direct toe in elk volgende park. Met meerdere functies op een beperkte oppervlakte worden offshore windparken levendige multifunctionele gebieden. Weliswaar niet ongerept, maar wél met een positieve bijdrage aan de biodiversiteit. Die door hun veelzijdige karakter elders de druk op zee verlichten.’