Geliefd is de Koninklijke nooit geweest in Nederland, maar lange tijd kon niemand om het bedrijf heen. Nu Shell dringend vrienden nodig heeft, neemt het de wijk naar Londen. Daar zal het in elk geval niet snel in z'n eentje de kop van jut zijn. Een ingewijde: 'We wisten vanaf 2018 dat we zouden gaan.'
ABP deed onlangs wat niet voor mogelijk werd gehouden. Een van de grootste pensioenfondsen ter wereld stapt uit het aandeel Koninklijke Olie. Na jaren van beleefde dialoog over de energietransitie gelooft het ABP-bestuur niet langer dat praten nog zin heeft. 'Ze weten het bij Shell toch altijd beter', klinkt het enigszins gefrustreerd.
Het is een verwijt dat al decennia aan de Koninklijke kleeft.
Echt geliefd is het olie- en gasconcern in Nederland nooit geweest, ook al voorziet het al decennia auto's van brandstof en huizen van warmte. Dat kan Shell zichzelf aanrekenen. Voormalig minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot (2003-2007) herinnert zich dat hij het Shell-management destijds aansprak op het feit dat ze geen eigen belangenbehartiger in Brussel hadden. 'Ze vonden dat niet nodig, zeiden ze. Als ze de president van de Verenigde Staten of iemand van de Europese Commissie wilden spreken, dan belden ze gewoon. Er wordt altijd opgenomen, vertelden ze.'
‘Shell-bestuurders hadden iets arrogants over zich, voelden zich de uitverkorenen’
Bot vond die houding niet verstandig. 'Maar ze hadden iets arrogants over zich, voelden zich de uitverkorenen. Nederland mocht volgens hen blij zijn dat Shell, een van de grootste en best presterende bedrijven ter wereld, hier gevestigd was. Reeds toen liet Jeroen van der Veer (topman van 2004 tot 2009, red.) mij weten dat dat niet voor eeuwig zou zijn.' Shell nam uiteindelijk wel een eigen lobbyist in Brussel.
Decennialang kon het concern zich die zelfverzekerde houding ook permitteren, onmisbaar als het was voor de levering van energie. Onmisbaar ook als belegging voor miljoenen gepensioneerden en achterliggende pensioenfondsen. En veelgevraagd adviseur van regeringen. De bekendste is ongetwijfeld de commissie-Wagner, naar Shells president-directeur Gerrit Wagner, die het kabinet in de jaren tachtig adviseerde over hoe uit de economische crisis te geraken. En ook Van der Veer adviseerde kabinetten, onder andere over het defensiebeleid en het technisch onderwijs.
Maar de vanzelfsprekende invloed van Shell op de politiek, beleggers en de samenleving brokkelt af. Zo was Shell van oudsher veruit de meest geliefde werkgever voor ambitieuze studenten van de TU Delft. Nog steeds werkt de Technische Universiteit veel met de Koninklijke samen, bijvoorbeeld in het kader van de energietransitie. En ja, TU-onderzoekers zien het logge Shell-schip langzaam maar zeker van koers veranderen. 'Maar er zijn ook medewerkers die vinden dat Shell niet voldoende investeert en sneller moet gaan', zegt Tim van der Hagen, voorzitter van het college van bestuur van de TU.
Gevolg: als je studenten nu vraagt waar ze het liefst willen werken, noemen ze eerst bedrijven als Tesla, Apple, Google en KLM. Headhunters bevestigen de verschuivende trend.
De relatie met politiek Den Haag is ondertussen flink bekoeld. 'Met ambtenaren valt nog altijd heel goed samen te werken. Maar een dialoog met Tweede Kamerleden is heel moeilijk', zegt president-directeur Marjan van Loon van Shell Nederland. 'Ze hebben weinig tijd en weinig kennis. Als besluitvorming politieker wordt, wordt het - hoe zal ik het zeggen - rommeliger. Dat heeft, denk ik, alles te maken met de druk vanuit sociale media.'
Tot haar eigen verrassing heeft Van Loon bijna een dagtaak aan het overal in Nederland uitleggen van het Shell-beleid. 'We moeten er aan wennen hoeveel we moeten vertellen. De samenleving eist transparantie.'
Illustratief voor de nieuwe realiteit is dat het ministerie van Buitenlandse Zaken twee jaar geleden het detacheringscontract met Shell opzegde. Dat was begin deze eeuw gestart naar Brits voorbeeld. Het idee was dat hoge beleidsambtenaren kennis en een netwerk zouden opbouwen bij het energieconcern dat zaken doet met regeringen overal in de wereld. Maar dergelijke vormen van samenwerking tussen het grote bedrijfsleven en politiek passen niet meer in deze tijd.
‘Als puntje bij paaltje komt, weet Den Haag ons nog wel te vinden’, vertelt een Shell-ingewijde. ‘Als Tata Steel aankondigt over te willen stappen op waterstof, krijgen wij van het kabinet een belletje of we niet een paper kunnen schrijven hoe dat moet gebeuren. Maar verder zien we ze nooit, horen we ze nooit’.
Bij Shell voelen ze zich in Nederland inmiddels een paria. Een Haagse rechter dwingt het concern een radicaler milieubeleid te voeren. Er hangt nog een Groen Links-plan voor een exitboete boven de Haagse markt. En dan zegt het kabinet afgelopen week ook nog plots de vanzelfsprekende overheidsgaranties op investeringen in olie- en gasvelden in het buitenland op.
'We hebben in deze wereld de "pech" beursgenoteerd te zijn, Europees en dan ook nog gevestigd in Nederland, de meest vruchtbare voedingsbodem voor milieuactivisme’, zegt een hoge Shell-ingewijde hierover. 'Shell levert ongeveer 1,5% van de wereldwijde energiebehoefte. De grote beursgenoteerde olie- en gasbedrijven leveren samen nog geen 10%. De overige 90% is in handen van staatsoliebedrijven. Die hebben we nog niet gehoord over energietransitie. Voor de deuren van Gazprom, Saudi Aramco of de Nigerian National Petroleum Company gaat niemand demonstreren.'
Shell heeft die negativiteit vooral aan zichzelf te danken, vindt Mark van Baal, oprichter van 'groen aandeelhouderscollectief' Follow This. Het bedrijf heeft de veranderde tijdgeest simpelweg onvoldoende aangevoeld. Van Baal: 'Er is altijd kritiek op Shell geweest, van Zuid-Afrika (waar Shell zaken deed met het apartheidsregime, red.) en de rel rond het afzinken van boorplatform Brent Spar tot bodemverontreiniging in Nigeria. Daar zijn ze altijd mee weggekomen, omdat we toch wel bleven tanken. Bij aandeelhouders kwamen ze ermee weg omdat Shell tot recent tot de beste dividendbetalers behoorde.’
'Shell is out of tune geraakt met de Nederlandse samenleving', meent Vincent Moolenaar. Hij was tot 2010 hoofd internal audit bij Shell en had daarna diverse managementfuncties bij Ahold Delhaize. 'Ze hebben veel publicitaire missers begaan, zoals hun opstelling rond Nigeria en de bevingsschade in Groningen (Shell is voor 50% eigenaar van de NAM, red.). Shell heeft geen gelijke tred gehouden met het veranderde denken in Nederland. Ze zijn blijven hangen in de juridische licence to operate, en niet in de maatschappelijke licence to operate.’
En juist het realiseren van dat publieke mandaat was een belangrijke ambitie van Shell-topman Ben van Beurden. In een interview in 2019 gaf hij al aan dat dit een lastige opgave is.
Shell praat de laatste jaren veel met Follow This, maar volgens Van Baal is het nog altijd vooral 'zenden'. 'Ze begrijpen nog steeds niet dat de wereld verandert. Dat ze die klimaatrechtszaak van Milieudefensie zouden kunnen verliezen, daar hadden ze nooit rekening mee gehouden. Dan zeggen ze: “Die rechter heeft het wereldwijde energieprobleem niet begrepen”. Zo zien ze het echt, volgens mij.’
‘Maar de consument en de aandeelhouder beseffen nu: we hebben Shell helemaal niet nodig', vervolgt Van Baal. 'De alternatieven dienen zich nu aan. Er is een wereld zonder Gronings gas en zonder tankstations denkbaar. En een wereld waarin ook grote aandeelhouders Shell niet meer de hand boven het hoofd houden, maar juist de rug toekeren omdat het bedrijf in hun ogen te weinig doet om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan. Het uitstappen van overheidspensioenfonds ABP afgelopen maand is illustratief voor die veranderde tijdsgeest.'
‘Teleurstellend’ en ’contraproductief’ noemde Shell-ceo Van Beurden het. Hij sprak van ‘symboolpolitiek’.
Symbolisch of niet, het is de nieuwe realiteit waar Shell mee moet dealen. Maar daar heeft het bedrijf grote moeite mee. Shell is simpelweg niet gewend niet de regie over zijn eigen toekomst in handen te hebben. En die toekomst staat wel degelijk op het spel. Niet omdat het financieel niet lekker gaat, maar omdat Shell zijn mandaat om überhaupt nog zaken te doen dreigt te verliezen, en er mogelijk geen aandeelhouders meer zijn die in het bedrijf willen beleggen.
‘Met de verkoop van de Amerikaanse olievelden en de wens de opbrengst snel aan aandeelhouders terug te geven, was het moment om naar Londen te verhuizen gekomen. Dat is de primaire logica’
‘Het is do or die’, zegt een ingewijde binnen Shell. De onderneming staat voor een Hercules-taak: het vertrouwen van aandeelhouders terugwinnen nadat het dividend fors is gereduceerd en tegelijkertijd het ‘groene’ deel van de aandeelhouders binnenboord houden. Van Beurden is ervan overtuigd dat zonder het financieel belonen van aandeelhouders er straks helemaal geen Shell meer is om miljarden te investeren in de energietransitie. En dus is het in die visie verstandig om het grootste deel van de $7 mrd die de recente verkoop van Amerikaanse olievelden opleverde terug te sluizen naar aandeelhouders en niet onmiddellijk te investeren in hernieuwbare energie.
Omdat de huidige structuur een vlotte kapitaalteruggave bemoeilijkt, is het nu het moment om de aandelenstructuur te vereenvoudigen. Door naar Londen te verhuizen kan dat geld binnen een half jaar in plaats van anderhalf jaar bij aandeelhouders op de rekening staan.
De top van het energieconcern verwacht ook dat Shell in de Britse hoofdstad minder bekritiseerd zal worden, want daar bevindt het zich in het goede gezelschap van oliegigant BP en de mijnbouwers Rio Tinto en BHP. Shell zal dus niet snel alléén de kop van jut zijn, is de gedachte. Ook rekent men er bij Shell op dat Britse rechters het concern niet langs dezelfde lat legt als de Haagse rechter eerder dit jaar deed omdat het Britse recht anders werkt.
Een 'onaangename verrassing' noemde minister van Economische Zaken en Klimaat Stef Blok maandag de aangekondigde verhuizing naar Londen. Maar een verrassing kon het voor het kabinet niet zijn. Al zestien jaar is Shell in gesprek met de politiek over een belangrijke wens van zijn aandeelhouders: het schrappen van de dividendbelasting. Bij de formatie van het kabinet-Rutte III, in 2017, zag informateur en Shell-commissaris Gerrit Zalm nog hoe dat plan in het regeerakkoord terecht kwam.
Maar toen in 2018 het dividendplan in de Haagse prullenbak verdween en het voornemen van het eveneens Nederlands-Britse Unilever om het hoofdkantoor naar Rotterdam te verhuizen sneuvelde op Brits powerplay, wisten ze bij Shell hoe laat het was. Als je Britse aandeelhouders wilt plezieren, dien je naar Londen te verkassen.
'We wisten dus vanaf 2018 dat we zouden gaan', vertelt een ingewijde uit de Shell-top. 'De vraag was alleen wanneer. Met de verkoop van de Amerikaanse olievelden en de wens de opbrengst snel aan aandeelhouders terug te geven, was het moment gekomen. Dat is de primaire logica. De rest zijn uiteindelijk bij-argumenten.'
