Schroot met chroom-6 van de Lekbrug is onder valse voorwendselen aangeboden aan Tata Steel, blijkt uit onderzoek van het FD. Oud-eigenaar Rijkswaterstaat wijst echter de verantwoordelijkheid van de hand en verwijst naar de verwerker.
Kableng! De watertaxi klapt op een hoge golf zodra schipper Ton de Nieuwe Maas op draait. Het is een stormachtige dag in februari en de Rotterdamse rivier 'stuitert'.
Vandaag staat er geen toeristische rondvaart op het programma, maar een tocht langs de kade van bergingsbedrijf Mammoet, bekend van de rode kranen en indrukwekkende hijsklussen. Eind vorig jaar ontmantelde het bedrijf de Lekbrug bij Vianen.
De 5000 ton wegende brug was al jaren overbodig: het verkeer over de A2 rijdt sinds 2004 over de naastgelegen Jan Blankenbrug. De Lekbrug had geen andere functie en was duur in onderhoud. Rijkswaterstaat besloot dat slopen de beste optie was.
Tot de sloop was de brug eigendom van Rijkswaterstaat, de uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Volgens het agentschap wordt de brug voor 99% gerecycled, door een 'erkende verwerker' die door de aannemers in de arm is genomen.
Een deel van de brug zou nog bij transporteur Mammoet in Schiedam liggen. Bij de voorbereidingen voor de sloop werd chroom-6 in de verflagen aangetroffen. Het FD is benieuwd wat dit voor de verwerking betekent. Eindverwerker Jansen Recycling heeft een verzoek om langs te komen afgewezen. Toch willen we met eigen ogen zien wat er van de brug over is.
Vanaf het land is niets te zien. Maar vanaf het water wel. En dus manoeuvreert schipper Ton behendig langs het bedrijfsterrein. Een enkel blauwgrijs brugdeel ligt op de hoek van de kade in de zon te schitteren. Aan de linkerkant is nog een aanzet van de boog zichtbaar, onmiskenbaar van de Lekbrug. Maar waar is de rest gebleven?
De sloop van de Lekbrug werd een jaar vertraagd door de vondst van chroom-6 in de verflagen. Chroom-6 beschermt tegen roestvorming, maar is ook giftig en het gebruik is inmiddels verboden. Het inademen van deeltjes kan onder meer kanker veroorzaken. Rijkswaterstaat moest eerst de gevaarlijke stoffen secuur in kaart brengen en bij de ontmanteling waren extra beschermingsmaatregelen nodig.
De aanbesteding voor de sloop werd gewonnen - volgens Rijkswaterstaat vanwege de 'beste prijs-kwaliteitsverhouding - door KWS-VolkerRail-DDM, dat daarmee eigenaar van het staal werd. Mammoet werd ingeschakeld voor het til- en verplaatswerk en Jansen Recycling kocht de brug voor verwerking. Voor Rijkswaterstaat is daarmee de kous af, aldus het agentschap tegenover het FD. Toezicht op een juiste afhandeling ligt bij de regionale en landelijke toezichthouders.
Rijkswaterstaat gaat veel minder ver dan staatsbedrijven ProRail en Tennet. Die brengen al het metaalafval met een zweem van chroom6 naar Purified Metal Company (PMC) in Groningen. PMC is gespecialiseerd in het smelten van vervuild schroot. Werknemers dragen speciale pakken, de fabriek is afgesloten en PMC heeft meer filters dan een reguliere staalfabriek.
ProRail en Tennet doen meer dan strikt noodzakelijk is, wegens hun zorgplicht als overheidsbedrijf. Zo wil de spoorbeheerder zich ervan verzekeren dat het materiaal 'op een verantwoorde manier wordt verwerkt', zegt een woordvoerder. 'We willen zeker weten dat mensen niet ziek worden van de verwerking. Zelfs als daardoor de kosten hoger zijn.' Ook netbeheerder Tennet zegt zijn 'maatschappelijke verantwoordelijkheid' te willen nemen.
PMC ontvangt nooit materiaal afkomstig van Rijkswaterstaat, zegt PMC-directeur Jan Henk Wijma. In de Groningse ovens is in anderhalf jaar tijd slechts 3000 ton schroot met chroom-6 gesmolten. Hoeveel er jaarlijks vrijkomt, is moeilijk in te schatten. Volgens de Metaal Recycling Federatie (MRF) kan 'in theorie' iedere verflaag die voor 1990 is aangebracht chroom-6 bevatten. 'Dat kan een groot deel zijn van de 3,5 miljard kilo aan schroot die jaarlijks in Nederland wordt ingezameld.'
De reden dat slechts een fractie in Groningen belandt, zo vermoedt PMC, is de prijs. 'Verwerking in onze speciale fabriek is duurder dan verwerking in een reguliere staalfabriek', zegt Wijma. En prijs was medebepalend in deze aanbesteding. Om te winnen kozen de aannemers blijkbaar voor een goedkopere oplossing.
Het materiaal mág ook naar andere verwerkers, omdat het geen gevaarlijk afval is, stelt branchekoepel MRF. 'Volgens de Europese Commissie is het regulier schroot zolang de concentratie chroom-6 minder is dan 0,1% van het gewicht van het metaal en de coating samen', zegt directeur Hans Koning. Met een verflaag op een brug van 5000 ton blijft de waarde daar ver onder.
Toch wil de grootste smelterij van Nederland, Tata Steel in IJmuiden, geen schroot met chroom-6 ontvangen, zegt Jeroen Klumper, directeur operaties. Dagelijks rijden tientallen vrachtauto's met ijzer naar de voormalige Hoogovens. Voor zo'n 10% van de productiecapaciteit wordt schroot ingekocht.
Tata kán en mág wel schroot met chroom-6 verwerken, maar wil het niet, benadrukt Klumper. ‘Omdat we denken dat het elders in de keten beter verwerkt kan worden. Wij zijn daar niet op ingericht’, zegt hij. 'Iedereen weet dat wij dat materiaal niet willen verwerken.'
Als Tata het niet wil, waar eindigt chroomschroot dan? Regionale toezichthouders en de ILT hebben hier amper zicht op, blijkt uit een rondvraag. Doordat het geen 'gevaarlijk afval' is, is de stroom moeilijk te volgen. 'En schrootbedrijven die alleen schroot innemen, zijn vrijgesteld van digitale afvalregistratie', zegt de regionale toezichthouder Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied. Of bedrijven chroom-6-materiaal in huis hebben, kan alleen worden bepaald door voor elk schrootbedrijf de administratie te controleren.
Metaalhandelaren zijn verplicht om te melden dat hun partij chroom-6 bevat. Maar omdat aan schoon schroot meer te verdienen is, gebeurt dat lang niet altijd, zeggen partijen uit de afvalwereld. Het vuile schroot wordt regelmatig gemengd met schoon schroot.
'Het is een structureel probleem', zegt een ingevoerde bron. 'Iedereen in de sector weet dat dit wordt vermengd en verkocht, zonder melding. In het binnen- én buitenland. De pakkans is minimaal. En iedereen profiteert ervan.' Opdrachtgevers krijgen een hogere opbrengst voor hun chroom-6-afval, schrootbedrijven verdienen eraan en de staalindustrie krijgt zijn grondstoffen, wil hij maar zeggen.
Als het schroot van de radar verdwijnt, kunnen mensen er onbewust aan blootgesteld worden. Hans Kromhout, hoogleraar arbeidshygiëne aan de Universiteit Utrecht, zegt dat het gezondheidseffect ervan afhangt van wat ermee wordt gedaan. Als het chroom-6 verontreinigd materiaal zo de smeltovens in kan, is er minder risico. Maar zodra je de stukken gaat zagen of slijpen, zelfs in de buitenlucht, wordt de situatie anders. 'De rook die vrijkomt, zit vol met metaaldampen. Dan is er zeker blootstelling en heeft dat effect op de gezondheid.'
Tata Steel heeft er een dagtaak aan om schroot te controleren. Op radioactiviteit, en visueel of er geen resten met verf of gasflessen meeglippen. Steekproefsgewijs checkt Tata ook de kwaliteit, zegt Klumper. ‘Bij veel vervuild schroot klopt het mengsel dat we maken voor onze klanten niet meer.’ Of er niets tussendoor glipt? Klumper kan het niet met zekerheid zeggen, erkent hij. 'Maar bij grote afwijkingen zien we het terug in de kwaliteit van staal.'
Vervuild schroot beïnvloedt echter ook de uitstoot van het bedrijfsonderdeel waar staal wordt gemaakt, zo blijkt uit onderzoek uit 2020 in opdracht van de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied. Bij Tata Steel vinden vijf tot vijftien keer per maand zogenoemde 'ongewone dakemissies' plaats. Die ontstaan 'bijvoorbeeld als gevolg van verontreinigd schroot'. In die dakemissies zijn onder meer kwik, lood en chroomverbindingen gemeten. De kwestie ligt onder het vergrootglas bij de Omgevingsdienst.
Tata Steel zegt het rapport niet te kennen, maar volgens de staalfabrikant hebben de dakemissies niets te maken met schroot met chroom-6, maar door schroot dat bijvoorbeeld verontreinigd is met plastics of vuil uit verbrandingsovens.
De erkende verwerker van Rijkswaterstaat, Jansen Recycling, heeft de Lekbrug aangeboden aan Tata Steel, zegt Klumper. ‘Daar hebben we nee tegen gezegd vanwege de chroom-6 in de verf.'
Desondanks stuitte Tata Steel een aantal weken geleden bij een inspectie toch op resten van de Lekbrug, tussen twee zendingen met ander sloopmateriaal. Sindsdien is de levering vanuit Jansen Recycling stopgezet. 'Wat wij hebben gevonden, is teruggestuurd.' Tata Steel onderzoekt hoe dit heeft kunnen gebeuren.
In een reactie zegt Jansen Recycling dat er geen overleg met Tata heeft plaatsgevonden. Ook zegt het bedrijf 'niet in strijd met de wet te handelen'. Het metaal mag als regulier schroot verwerkt worden, mits de concentratie chroom-6 onder de grens van 0,1% blijft, zegt het bedrijf. 'Brugdelen als onderdeel van grotere partijen die voldoen aan deze norm, hebben wij aan een Nederlandse eindverwerker aangeboden. Over contracten met klanten doen wij geen mededeling.'
En de Lekbrug? Sinds de vondst van de brugdelen bij Tata Steel ligt de verwerking stil. Volgens Jansen Recycling is er nog geen zicht op waar het materiaal heengaat. 'Op onze werf liggen nog brugdelen. Of elders ook nog brugdelen liggen, weten wij niet.'
