Producenten van bouwmaterialen zoals beton, isolatiemateriaal, gips, metaal en kunststof zitten klem door de schaarste aan ruwe grondstoffen en omhooggeschoten energieprijzen. Ze moeten hogere prijzen voor hun inkoop betalen, het is duurder om hun materialen te produceren en ze slagen er maar beperkt in om die prijsstijgingen door te berekenen bij hun klanten. Discussies daarover verlopen soms in een grimmige sfeer. De onzekerheid in de markt leidt tot stagnatie en uitstel van bouwprojecten.

Dit blijkt uit een enquête die de Nederlandse Vereniging Toeleverende Bouwmaterialenindustrie (NVTB) heeft gehouden onder haar achterban. 95% van de toeleverende industrie heeft te maken met gestegen prijzen door toegenomen concurrentie en een beperkt aanbod van grondstoffen. Bij 35% van de bedrijven zijn de prijsstijgingen en de verstoringen groot. Dat gaat onder meer om materialen als polyol (voor isolatie), aluminium, staal, zand, grind, cement, pvc, glasvezel en hout.

Weinig ruimte om schokken op te vangen

'De uitkomst is zorgwekkend', zegt NVTB-directeur Niels Ruijter. 'De hele industrie heeft ermee te maken en het grijpt om zich heen. Eerst was het corona, toen stegen de energieprijzen en nu komen de effecten van de oorlog in Oekraïne erbij.' Veel ruimte om nieuwe schokken te absorberen is er niet, stelt Ruijter. De leden van de NVTB-brancheverenigingen hebben gesprekken gevoerd met leveranciers en afnemers. Soms zijn overeenkomsten aangepast en de geldigheidsduur van offertes en aanbiedingen is verkort. Ruijter: 'Het gereedschap dat onze leden ter beschikking staat is gebruikt. Zij kunnen niet veel meer doen dan ze nu al doen.'

De vereniging wil dat de overheid met maatregelen komt om te voorkomen dat het bouwtempo geraakt wordt door de onzekerheid. Door het gebrek aan goede prijsindices - ze zijn vaak te breed en wegen individuele uitschieters beperkt mee - durven aannemers en toeleveranciers geen langetermijnafspraken te maken. Het Rijk moet volgens Ruijter het voortouw nemen bij de opzet van nieuwe indices, die toeleveranciers, aannemers, installateurs, projectontwikkelaars, overheden en andere opdrachtgevers meer gemak en vertrouwen geven bij nieuwe contracten.

Onafhankelijke prijsindices nodig

Bij een eerder initiatief lukte dat nog niet. Vanwege de gestegen bouwkosten stelde Bouwend Nederland een clausule op die aannemers in hun contract kunnen opnemen. Die stelt hen in staat de kostenstijgingen als gevolg van de oorlog door te berekenen. Voor veel investeerders, zoals pensioenfondsen en woningcorporaties, is dit niet werkbaar, omdat er geen enkel zicht is op een eindprijs, zo wijst de praktijk volgens vastgoedadviseur Capital Value uit.

Een onafhankelijke benchmark kan in de ogen van Ruijter helpen de patstelling te doorbreken. 'De bestaande prijsindices zijn te beperkt en dekken niet de huidige prijsstijgingen', stelt hij. 'Onze afnemers hebben hetzelfde probleem en moeten de hogere kosten ook doorgeven. Bij bestaande contracten is dat overal in de keten lastig. Prijsstijgingen worden niet geaccepteerd. Bij nieuwe projecten zijn goede handvatten nodig om termijncontracten voor de bouwmaterialen af te sluiten. Met dagprijzen is geen solide projectbegroting te maken. Dan draagt de ene of de andere partij vrijwel het volledige prijsrisico.'

Een andere manier om de productie en prijsontwikkeling van bouwmaterialen onder controle te houden, is volgens de NVTB energiezekerheid bieden en zorgen dat vergunningen eerder afgegeven worden. In de enquête staat dat het zou helpen als de overheid meer zekerheid creëert over gasleveranties en over de gasvoorraden in Nederland. Er dreigt schaarste aan zand en grind, doordat de vergunningen voor nieuwe putten al jaren geen gelijke tred houden met de vraag. Verder wachten bedrijven lang op vergunningen voor de opwekking van duurzame energie, die de afhankelijkheid van fossiele energie moet verminderen. Subsidies kunnen de overstap naar bijvoorbeeld waterstof stimuleren.

Ruijter: 'Sommige bedrijven willen windmolens plaatsen om deels hun eigen energie op te wekken, maar wachten op de vergunning of horen van de netbeheerder dat de komende vijf of tien jaar geen aansluiting mogelijk is. We moeten sowieso naar een situatie waarin we met een lagere milieubelasting produceren en dat vergt een enorme transitie. Als Nederland niet het benodigde vertrouwen biedt voor dit soort langjarige investeringsbeslissingen, dreigen delen van de toeleveringsindustrie te verdwijnen in plaats van te blijven.'