Meer dan de helft van de Nederlandse projecten voor stadswarmtenetten ligt stil, doordat energiebedrijven weigeren nog langer geld te steken in dit alternatief voor gasverwarming. Volgens de energiebedrijven maakt de nieuwe warmtewet hun investeringen onrendabel. Het gasloos maken van huizen loopt zo grote vertraging op, terwijl het kabinet het gasverbruik in Nederland juist snel wil afbouwen.

Bijna veertig grote warmteprojecten liggen stil of zijn vertraagd. Dat komt neer op ruim 375.000 van de 500.000 geplande aansluitingen, zo blijkt uit een inventarisatie van branchepartij Energie Nederland. Het kabinet ziet stadswarmte als een belangrijk middel om huizen van het gas te halen. Het gaat om warmte van industriële processen, die via grote netten naar huizen stroomt. Op dit moment hebben 500.000 Nederlandse huizen stadsverwarming, 6% van alle woningen. Om klimaatdoelen te halen wil het kabinet dat aantal verdubbelen.

Buitenspel gezet

Minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten (D66) verraste afgelopen najaar de energiesector door te eisen dat nieuwe en bestaande warmtenetten in publieke handen komen. De nieuwe warmtewet regelt dit en moet in 2025 ingaan. De nieuwe eigendomsstructuur, waarin gemeenten een meerderheidsaandeel krijgen, blijkt een splijtzwam.

Commerciële energiebedrijven als Eneco en Vattenfall, die nu eigenaar zijn van grote stadswarmtenetten, voelen zich buitenspel gezet en zeggen dat investeren in warmtenetten niet langer rendabel is. Bovendien moeten de regels niet pas in 2025, maar nu al duidelijk zijn, anders belemmert dit investeringen. Deze week overleggen de energiebedrijven en gemeenten hierover met de minister.

€4 mrd verlies

'Dit gaat echt niet goed. De sector stevent af op een verlies van grofweg €4 mrd', zegt Ernst Japikse, voorzitter van de Stichting Warmtenetwerk, die partijen in de warmtesector bij elkaar brengt. Japikse is tevens ceo van een van de grotere warmtebedrijven in Nederland, Ennatuurlijk.

Als voorbeeld noemt hij een stadswarmteproject in Leeuwarden, waar zijn bedrijf aan 50.000 huishoudens en bedrijven warmte wil leveren. De eerste zeven grote zakelijke afnemers zouden dit voorjaar een aansluiting krijgen, waaronder het Medisch Centrum Leeuwarden. De ontwikkeling van een warmtebron en een stadswarmtenet kost in de eerste fase al €100 mln, maar Ennatuurlijk weet nu niet meer of het die investering kan terugverdienen, zegt Japikse.

Uitstel of afstel?

Het project ligt daarom voorlopig stil. Het ziekenhuis kijkt inmiddels naar een plan B om van het gas te gaan. 'De onzekerheid, in combinatie met de te vervangen technische apparatuur, heeft ons daartoe gedwongen', stelt een woordvoerder. Er zijn meer voorbeelden. In Den Haag wil Eneco niet verder met een project waarbij 45.000 huizen stadswarmte moeten krijgen en in Rotterdam ligt een warmteproject van Vattenfall voor 5000 aansluitingen stil.

De koepel van woningcoöperaties Aedes maakt zich zorgen. 'Er is sprake van uitstel van investeringsbeslissingen. Dit heeft grote gevolgen, omdat in meerdere gevallen uitstel tot afstel lijkt te leiden', aldus een woordvoerder. Veel sociale huurwoningen in grote steden doen mee aan stadswarmteprojecten. Japikse: 'We kunnen dit soort projecten niet maanden stilzetten. Huizen en gebouwen moeten van het aardgas en onze klanten gaan niet eindeloos wachten.' En Eneco zegt: 'Het is zonde. We hadden met deze hoge gasprijs als een gek aan het werk moeten zijn.'

Publiek

Een oplossing lijkt echter niet in zicht. Publieke warmte-infrastructuur is een grote wens van gemeenten en het kabinet heeft die wens ingewilligd. Anders dan bij stroom en gas kunnen stadswarmteklanten niet overstappen van leverancier. Gemeenten moeten mensen overtuigen van het gas af te gaan en willen meer controle op het warmtetarief. Ze zeggen dat te kunnen bereiken met publiek eigendom. Het warmtebedrijf zou dan van de gemeente zijn of van een combinatie van gemeente en commercieel bedrijf, waarbij de laatste een minderheidsaandeel heeft.

De koepelorganisatie van gemeenten, de VNG, laat schriftelijk weten: 'We staan voor een enorme verduurzamingsopgave tot 2050. In die transitie zullen bestaande belangen verschuiven en dat leidt soms tot weerstand. Het is niet gewenst en nodig, maar uiteindelijk een individuele keuze van partijen om projecten - tijdelijk - stil te leggen. Dat kan tot enige vertraging leiden op projectniveau, maar in het licht van de totale klimaatopgave is het te overkomen.'

Japikse: 'Het kabinet moet meer investeringszekerheden bieden. Een gemeente vergist zich als ze denkt dat ze een warmtenet zomaar kan aanleggen. Het is een vak, zeker in de huidige volatiele markt. Commerciële partijen zijn nodig.'

Minister Jetten zei afgelopen woensdag tegen de Tweede Kamer dat hij werkt aan een 'leidraad' voor warmteprojecten die nu al lopen. Details gaf hij niet.