Het wettelijk verbod voor trustkantoren om Russische klanten in Nederland te helpen, heeft bijna een jaar na de invoering weinig uitgehaald. Trustkantoren namen weliswaar afscheid van vennootschappen met een Russische eigenaar, maar het overgrote deel van die Russen blijft gevestigd in Nederland met hulp van andere dienstverleners. Die onttrekken zich aan het toezicht, en faciliteren zelfs oligarchen die op de Europese sanctielijst staan, blijkt uit onderzoek van het FD en dataplatform Company.Info.

Bijna driekwart van de Russische bedrijven die voorheen trustklant was, is verhuisd naar een ander adres binnen Nederland. Het gaat om minimaal 42 vennootschappen, met een gezamenlijk balanstotaal van €4,3 mrd. Daarvan zijn er 14 gelieerd aan oligarchen op de Europese sanctielijst. Het FD vond onder meer bv's van aluminiumconcern Rusal en autobouwer GAZ Group, waarvan een dochterbedrijf vorige maand op de zwarte lijst belandde. Beide concerns behoren tot het imperium van Oleg Deripaska, die ook op sanctielijsten staat en geldt als 'Poetins favoriete grootindustrieel'.

Trustkantoren verrichten diensten als het verkopen van bedrijven en het beschikbaar stellen van correspondentieadressen aan ondernemingen. In Nederland zijn deze kantoren verenigd in brancheorganisatie Holland Questor. Die herkent de bevindingen van het FD en noemt het zorgelijk dat Russische bedrijven door hun massale verhuisoperatie uit beeld raken van toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB). Die focust immers op kantoren met een trustvergunning. 'Het is onbegrijpelijk dat met de spoedwet een uitstekend functionerend controlemechanisme van trustkantoren buitenspel is gezet', zegt voorzitter Martin Wörsdörfer.

'Zwarte gaten'

Via de invoering van de spoedwet hoopte minister van Financiën Sigrid Kaag afgelopen zomer geldstromen ter grootte van tientallen miljarden aan banden te leggen. De meeste Russische ex-trustklanten zetten hun activiteiten echter voort vanuit virtuele kantoorruimtes, via een netwerk van adviseurs die niet onder DNB-toezicht staan. De locaties — flexwerk-kantoren of tijdelijke privéadressen van bestuurders — staan in de sector bekend als 'zwarte gaten', waar het risico op illegale trustdienstverlening groot is.

Het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat een coördinerende rol heeft bij het naleven van de sancties, zegt in een reactie dat sinds juli vorig jaar geldt dat Russische partijen in Nederland zichzelf verplicht moeten melden als de op de sanctielijst terecht komen. Ook hun tegoeden en bezittingen moeten zij zelf bevriezen.

Sanctie-expert Maud Bökkerink stelt dat de spoedwet niets toevoegt aan de internationale sancties tegen Rusland, en averechtse effecten heeft. 'Dit is een besluit voor de bühne, dat de vraag naar illegale diensten vreemd genoeg bevordert'. Bökkerink, oud-toezichthouder bij DNB, wijst erop dat Nederland het enige land is met een trustverbod. De aanname van de Nederlanders dat andere partijen wel met een boog om Russen heen zouden lopen vanwege reputatierisico en kans op sanctieovertredingen noemt zij 'zeer naïef.'

'Stofzuigers'

'Het Russen-probleem is verplaatst naar handige jongens die als stofzuigers acteren in de markt. Dat is een lucratieve business', zegt een ervaren trustbestuurder, op voorwaarde van anonimiteit. Volgens deze bron zoeken de nieuwe adviseurs welbewust 'het randje van het toelaatbare op'. Advocaat en trustexpert Melis van der Wulp van kantoor Libertas, die een aantal constructies van Russische bedrijven bestudeerde, oordeelt dat het risico op illegale trustdienstverlening 'zeer groot' en 'reëel' is.

Minister Kaag erkende al voor invoering van de spoedwet dat Russische bedrijven 'niet direct' zouden verdwijnen, maar sprak wel de hoop uit dat het ze 'moeilijker zou worden gemaakt' om te opereren in Nederland. In een reactie stelt Financiën dat de wet 'ook vanuit een maatschappelijk oogpunt' is ingevoerd. Evaluatie van de wet is 'niet voorzien'. Voor vragen over naleving verwijst Financiën naar De Nederlandsche Bank.

Die ziet Russische geldstromen 'in algemene zin' afnemen, maar of er verband is met het trustverbod kan DNB niet zeggen. Op vestigingsplaatsen van bedrijven heeft DNB 'weinig zicht', aangezien dit aspect buiten haar toezicht valt. DNB ontvangt jaarlijks tientallen signalen van illegale trustdienstverlening, maar heeft geen reden om aan te nemen dat de spoedwet dit beïnvloedt. Het 'team' van DNB-medewerkers dat zich uitsluitend met illegale trustdiensten bezig houdt telt volgens een woordvoerder tweeënhalve voltijdbaan.

Lees ook

Kantoor voor Russische oligarchen levert trustvergunning in

Spoedwet in de maak die trustkantoren verbiedt Russische klanten te helpen