'Nederlandse flexibilisering is voorbode voor Europa'

Geen land kent zoveel zelfstandigen, tijdelijke banen en deeltijdwerk als Nederland, zegt directeur-generaal Guy Ryder van de International Labour Organisation (ILO). Hij ziet de oprukkende flexibilisering in Nederland als voorbode voor wat veel andere Europese landen te wachten staat. 'Je kunt deze trend niet keren, alleen op een aanvaardbare manier in goede banen leiden.'

De arbeidsmarkt van de toekomst wordt volgens hem gedomineerd door vluchtige, tijdelijke werkverbanden. De werknemer met een vast contract behoort tot een krimpende minderheid. Dat heeft grote gevolgen voor de sociale zekerheid, maar ook voor het overlegmodel van werknemers en werkgevers, aldus Ryder, oprichter van het Internationaal Vakverbond en voorman van de arbeidsorganisatie van de Verenigde Naties ILO.

U noemt Nederland een wereldwijde voorloper in flexibilisering.

'De ILO heeft 186 leden en ik ken geen land met zo'n diverse arbeidsmarkt, zoveel tijdelijk werk, deeltijdbanen en zzp'ers. De algemene opvatting van vakbonden is dat dat per definitie tweederangswerk is. Nederland laat zien dat een groot deel van de één miljoen zzp'ers zelf kiest voor die zelfredzaamheid en vrijheid en dat wordt ook geaccepteerd.'

'Nederland kan wat dat betreft een proeftuin zijn. Is het mogelijk om die flexvormen zodanig te koppelen aan bescherming en regulering dat het kwalitatief goede alternatieven worden voor een vaste baan? Die vraag moet nog beantwoord worden. Ik ontken niet dat dat zeer ingewikkeld is, maar je kunt flexibilisering ook niet terugdraaien.'

Waarom niet?

'Een deel van het antwoord is technologische disruptie, of wat de Fransen "de uberisation van de arbeidsmarkt" noemen: arbeid wordt meer en meer georganiseerd via virtuele platforms, in plaats van via een traditionele relatie tussen werkgever en werknemer. Het wordt een puur commerciële, transactionele relatie.'

'De rol van multinationals verandert daardoor. Zij hebben steeds minder mensen in dienst, maar worden meer partijen die werk organiseren. Een klus voor een dag of week of uur, dat is geen arbeidsrelatie meer. Het tempo waarin dat verandert, verschilt van land tot land, maar ik zie bijna overal dat de arbeidsrelatie wordt afgewaardeerd. Neem de 800.000 nulurencontracten die Groot-Brittannië inmiddels telt. Dat was vijf jaar geleden nog ondenkbaar.'

Die versnippering bemoeilijkt ook uw werk, als promotor van de sociale dialoog.

'Ik ben de eerste om dat toe te geven. Het is lastiger voor werknemers- en werkgeversorganisaties om gedeelde waardes te vinden. Bovendien draaien de vraagstukken steeds meer om zzp'ers, is het dan nog steeds logisch dat de traditionele instituties daar een centrale rol in hebben? Grote werkgevers zijn de belangrijkste opdrachtgevers van de zzp'er. Het is daarom niet in hun belang om die groep meer te reguleren.'

Nederlandse vakbonden willen vanaf 2016 collectief bodemtarieven voor zzp'ers regelen.

'Ik begrijp die reflex. De zzp-groei erodeert hun fundamenten en het sociale contract dat we als werknemers tientallen jaren hebben gebruikt. Vooruitgang werd altijd gemeten door de mate waarin arbeid werd geformaliseerd en een meer permanent karakter kreeg. In Europa is dat ineens omgekeerd.'

'Bodemtarieven kunnen echter ook heel riskant zijn, doordat daarmee alles naar het laagste punt stroomt. Ook handhaving is extreem moeilijk. Meer in het algemeen: vakbonden proberen de status quo te handhaven uit angst, maar daarmee zijn ze zelf uiteindelijk niet gebaat. Ze moeten de flexibilisering begeleiden naar een meer acceptabele situatie, in plaats van — op zijn Hollands gezegd — een dijk op te werpen.