Na de reeks doemscenario's over robotisering die eerder dit jaar verscheen, kregen vrijdag de optimisten de vloer. De middenklasse hoeft niet te vrezen dat ze midscheeps geraakt zal worden door de systematische automatisering en robotisering van banen, susten economen waaronder plaatsvervangend directeur Bas ter Weel van het Centraal Planbureau (CPB) tijdens een jaarlijks terugkerende bijeenkomst van de beroepsvereniging van economen KVS.

'Theorieën over de massale vernietiging van laaggeschoold werk door technologische revoluties verkopen goed, maar je moet de omvang van de polarisatie niet overdrijven', zei Ter Weel na afloop. Hij en andere economen wijzen op welvaartsverhoging doordat routinematige taken verdwijnen en doordat er ook nieuw werk ontstaat.

Hogere arbeidsproductiviteit

Ict-vernieuwingen drijven de arbeidsproductiviteit op, zodat de lonen en daarmee de consumptie stijgen, zo redeneren zij. Dat levert weer nieuwe banen op. Dat Rabobank net deze week wereldkundig maakte 9000 banen te zullen schrappen, waarvan een belangrijk deel in de middengroep van administratieve krachten, nuanceert dit beeld.

'Natuurlijk verdwijnen er banen', verwees secretaris-generaal Maarten Camps van Economische Zaken naar de bank, maar ook hij benadrukte dat de angst voor disruptieve technologieën van alle tijden is en ook in 1935 de kranten er vol van stonden. 'Banen verdwijnen, maar werk blijft bestaan, en het is er sinds de jaren dertig veel leuker, en gezonder op geworden', aldus Camps.

Herverdeling

De pessimisten zorgden echter voor voldoende tegenwicht. Een terugkerend argument is dat een grote stijging van de welvaart weliswaar een mogelijke uitkomst van de technologische vooruitgang is, maar dat dat ook een groot herverdelingsvraagstuk met zich mee brengt. Het hoogopgeleide deel van de arbeidsbevolking neemt een steeds grotere voorsprong op de minder bedeelden van de arbeidsmarkt.

Ook Ter Weel beaamt dat dat een zorg is, vooral in het licht van het grote aantal zzp'ers dat zich aan het sociale stelsel onttrekt. 'Hoogopgeleide zzp'ers romen in toenemende mate de markt af. De bovenkant gaat er met de buit vandoor. Ze redden zich zo goed dat ze zich af kunnen vragen of ze nog willen bijdragen aan de sociale zekerheid. En aan de onderkant bungelt een groep die tegen wil en dank zzp'er is.'

Deeleconomie

Een andere ICT-vernieuwing die ongelijkheid bevordert is de deeleconomie. Ter Weel schetst een economie van supersterren, die op basis van hun ijzersterke reputatie vaker een onevenredig groot deel van de koek naar zich toehalen, met dank aan virtuele platforms die in één oogopslag transparant maken wie de beste prestaties levert.

Het instrument om dat 'winner takes all'-effect te bestrijden is belasting en subsidie, aldus de onderdirecteur van CPB. Het Planbureau pleitte in de zomer ook al voor fiscale lastenverlichting voor werkgevers die laaggeschoolde werknemers in dienst hebben, en voor subsidies voor mensen die willen verkassen. Aan die subsidie kleeft echter een belangrijk nadeel: de kans is niet gering dat die terecht komt bij de groep die toch al zou gaan omscholen of overstappen naar een andere baan, in plaats van bij de groep die de steun het hardst nodig heeft.

Opleiding

Al met al is het hoopvol dat de Nederlandse arbeidsbevolking steeds hoger opgeleid is, zoals eerder deze week ook werd aangetoond door een rapport van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA). Daaruit bleek dat tussen 1995 en 2014 de gemiddelde opleidingsduur met 0,8 jaar is verlengd. Terwijl het gemiddelde opschuift, wordt de afstand tot de groep met alleen een vmbo-diploma of lager steeds groter. Ter Weel: 'Mensen zonder diploma die ook nog wat ouder zijn, dat is een desastreuze combinatie.'