Door heel Nederland staan betaalde banen onder druk, doordat gemeenten steeds vaker bijstandsgerechtigden verplichten gratis werkzaamheden te doen. Onder meer bibliothecarissen, hoveniers, straatvegers en thuiszorgmedewerkers verliezen hun baan en worden verdrongen door onbetaalde uitkeringsgerechtigden.

Dat zeggen Ger Deleij en Hans Hupkes van ’s lands grootste vakbond FNV. SP-Tweede Kamerlid Sadet Karabulut beaamt dit. Zij heeft een initiatiefwetsvoorstel geschreven om dit 'werken zonder loon' en de oneigenlijke concurrentie die hieruit voortvloeit te stoppen. Ook PvdA-minister Lodewijk Asscher heeft al eens aangekondigd met gemeenten te spreken over verdringing van 'echt werk'.

Busvervoer in Meppel

FNV maakt zich onder meer zorgen over de Drentse gemeente Meppel, waar de betaalde buschauffeurs in het stadsvervoer recent zijn vervangen door vrijwilligers én bijstandsgerechtigden die een tegenprestatie voor hun uitkering moeten verrichten. Daarnaast daagt de vakbond de gemeenten Aalten en Oude IJsselstreek voor de rechter. 'De dagvaarding gaat nog begin 2016 de deur uit', zegt Hupkes.

In beide Gelderse gemeenten moesten bijstandgerechtigden tot voor kort 32 uur per week in een fabriekshal kunstbloemen vouwen, waarna die werden verkocht in tuincentra. Sommige uitkeringsgerechtigden hebben hier wel vier jaar gewerkt. Hupkes: 'Veel mensen begonnen enthousiast aan de opdracht, omdat hun was verteld dat de kans op betaald werk erdoor werd vergroot. Maar hoe langer dit duurde, hoe meer de mensen dachten: ik kom hier nooit meer uit. Die neerslachtigheid hielp dus níét bij de re-integratie.’

Sollicitatiegesprek afzeggen

Volgens Hupkes kreeg een medewerker zelfs te horen dat hij zijn sollicitatiegesprek naar een betaalde baan maar moest afzeggen of verplaatsen, omdat hij eerst bloemen moest vouwen. 'De order moest de deur uit.' Aalten en Oude IJsselstreek verdienden jaarlijks ruim €500.000 aan de inzet van mensen in de bijstand. Daarmee dichtten ze de gaten in hun re-integratiebudgetten.

Aalten en Oude IJsselstreek hebben de afgelopen weken met de FNV onderhandeld over extra compensatie voor het bloemen vouwen. Dat heeft ertoe geleid dat de gemeenten nu niet meer bijstandsgerechtigden onbeperkt onbetaald aan het werk zetten, maar voor maximaal zes maanden. Ongeveer veertig uitkeringsgerechtigden hebben daarnaast een arbeidscontract met loon gekregen in de groenvoorziening, productie of schoonmaak.

Minstens minimumloon

Maar FNV is niet akkoord met het aanbod van de gemeenten om ongeveer 170 bijstandgerechtigden die langer dan een half jaar de bloemen hebben gemodelleerd, €1000 compensatie te geven. Hupkes: ‘Dat geld kunnen zij gebruiken om een rijbewijs te halen, nette sollicitatiekleding te kopen et cetera. Maar voor ons is dit een principekwestie: dit is echt werk en daar staat minstens minimumloon tegenover. Daarom gaan we naar de rechter.'

De gemeente Den Haag besloot eerder dit jaar 260 straatvegers die met behoud van uitkering aan de slag waren, in dienst te nemen. Een van hen, de vijftiger Harry, had in het AD aan de bel getrokken, omdat hij eerst wegens bezuinigingen als straatveger was ontslagen en daarna vanuit de bijstand de straten moest schoonhouden 'om werkritme en ervaring op te doen'.

Schoonmaakbranche

En pal voor kerstmis stuurde de schoonmaakbranche, mede namens de bonden, nog een brandbrief aan Dordrecht en zes naburige gemeenten (de zogeheten Drechtsteden) over het besluit om het contract met een schoonmaakbedrijf op te zeggen. Hierdoor verliezen vijftig schoonmakers hun baan. Het werk wordt overgenomen door de gemeentelijke sociale werkplaatsen. 'Maatschappelijk onverantwoordelijk en onbehoorlijk gelet op dit directe verdringingseffect’, aldus de branche.

Deze zomer waarschuwde de Inspectie SZW nog dat gemeenten nauwelijks tot geen aandacht besteden aan verdringing, hoewel zij zich ervan bewust zijn dat die kans bestaat. De inspectie spoort gemeenteraden aan hier beter op toe te zien.

 

Prikken voor je geld

Pieter Wondergem (61), bijstandsgerechtigde in Rotterdam:

'Zesentwintig jaar lang runde ik een werving- en selectiebureau, maar door een ongelukkige samenloop van omstandigheden liep het aantal opdrachten terug. Uiteindelijk moest ik de stekker eruit trekken en in mei vroeg ik een bijstandsuitkering aan in mijn woonplaats Rotterdam.’

‘Toen me daar werd verteld dat nieuwe bijstandsgerechtigden één dag per week papier moeten prikken, dacht ik: is dit een slechte grap? Ik heb toch op alle manieren mijn steentje bijgedragen aan de maatschappij?’

‘Maar nee, ik kreeg een jack, een oranje hesje, een papierprikker en een vuilniszak. In mijn groep zaten onder meer een oud-beleidsmedewerker van een ministerie, een ex-secretaris van de Raad voor Cultuur, een vwo-docent, een politie-inspecteur, een andere oud-ondernemer en een zware manager van KPN. En we hebben lopen prikken, zij het met weinig enthousiasme. Het is debiel werk en mensen gaan over de rooie. Wie verzint dit?, zeggen ze. Ze voelen zich gecriminaliseerd. Bovendien valt er in sommige wijken niets te prikken, omdat een andere groep bijstandsgerechtigden net is langsgeweest.’

‘Ik hoop het ondernemerschap weer op te pakken en een sociaal initiatief te beginnen om 45-plussers weer aan de slag te helpen. Er is heel veel verdriet in die groep.’