Verlaten fabriekspanden, deels verwaarloosde loodsen en braakliggende terreinen. In de verte, aan de Keileweg, hangt de geur van verrotting, verspreid door afvalverwerker AVR.

Dit is de Merwe-Vierhaven, de laatste stadshaven van Rotterdam met een rauw randje, omgeven door de wijken Delfshaven en Spangen en de stad Schiedam. Ooit was het een drukke fruithaven, maar veel exotische vruchten komen tegenwoordig elders in de haven per container aan.

Dit ruwe havenrelict is een van de plekken waar de nieuwe Rotterdamse economie vorm krijgt. Geen economie van groot, groter, grootst zoals op de Tweede Maasvlakte. 'Hier kunnen kleine innovatieve bedrijven grote ondernemingen helpen slimmer te worden, nieuwe dingen te laten ontdekken', zegt Guus Balkema (41), ondernemer en mede-eigenaar van Sugu, een bedrijf dat aan de ontwikkeling van 3D-printing werkt.

Eon-energiecentrale

Balkema huurt de overgebleven oude werkplaats van de ontmantelde Eon-energiecentrale aan de Galileïweg. Zijn visitekaartje weerspiegelt de mentale houding die hier heerst: 'We make business and products for new territories'.

Grensverleggers dus. Verspreid over het gebied zitten ruim honderd ondernemers, designers en kunstenaars, onder wie Daan Roosegaarde en Joep van Lieshout.

Een ander bedrijf is WindChallenge, dat kleine en eenvoudig te installeren windmolens maakt. Aan het begin van de haven staan de Marconitorens, met daarin het Erasmus Centre for Entrepreneurship, de kraamkamer van ondernemers.

Gemeente en Havenbedrijf Rotterdam (HbR) zijn blij met deze voorhoede van ondernemers. 'Het past in de hernieuwde aandacht voor kleine bedrijven. Zij zijn toch de kurk waar de economie op drijft', zegt Jeroen Steens van HbR. Bovendien helpen ze de hoge ambitie van de havenbeheerder te verwezenlijken: de slimste haven van de wereld worden. Daarin passen bredere toepassing van ict, schone energie en nieuwe productietechnieken.

Digitalisering

Ook wethouder Maarten Struijvenberg (economie en werkgelegenheid) is enthousiast. 'Niemand weet precies waar het heen gaat met de economie, maar de veranderingen gaan snel met de digitalisering. Rotterdam wil daarin voorop lopen.'

De komende jaren zullen hier meer ondernemende geesten neerstrijken, hoogopgeleid en energiek. Dat raakt een heikel punt: wat voor profijt heeft de ‘gewone’ Rotterdammer er van? Uit een vorige week gepubliceerde studie van arbeidsmarktonderzoeker Intelligence Group blijkt dat in de komende tien jaar bijna de helft van de Rotterdamse beroepsbevolking zijn baan ziet verdwijnen door automatisering, vooral laagopgeleiden.

Ondernemer Balkema ziet het risico dat het een elitaire enclave wordt, zonder enig voordeel voor de directe omgeving. 'Ik wil daarom de aansluiting zoeken met de inwoners van de omringende wijken', zegt hij. ‘We hebben de mensen ook nodig voor toekomstige groei.’

Robot

Aansluiting wil hij vinden door uit te leggen waar de ondernemers in het gebied mee bezig zijn. ‘Laten zien wat hier gemaakt wordt en wat voor vaardigheden er nodig zijn.’ Hij ziet baanmogelijkheden voor de buurtbewoners. ‘Bijvoorbeeld als operator van een 3D-robot. Of als assembleur van de kleine windmolens van Windchallenge.’

De komende jaren wordt de Merwe-Vierhaven verder ontwikkeld door gemeente en HbR. Daarvoor ligt er geen uitgewerkt masterplan, maar duidelijk is dat de fruitoverslag zal verhuizen naar het Eem- en Waalhavengebied, aan de overkant van de Nieuwe Maas. De overslag van vruchtensappen blijft op de bestaande locatie. De verdere invulling met bedrijven en woningen zal ook afhangen van de eventuele aanwijzing van Rotterdam voor de World Expo in 2025, dat deels gepland is in dit gebied.

Als voorbeeld voor de toekomstige ontwikkeling kunnen de zuidelijke stadshavens dienen. Daar zag het er vijftien jaar geleden evenmin florissant uit, met illegale straatraces en handelaren in tweedehandsauto's.

In de afgelopen vijftien jaar werd circa €150 mln geïnvesteerd om dat gebied een nieuw bestaan te geven, met de ontwikkeling van het verwaarloosde RDM-terrein op Heijplaat als kroon op het werk. 'Dat is een worsteling geweest', zegt Steens van HbR. 'Maar nu is het succesvol.' In de RDM-loodsen waar vroeger schepen werden gebouwd, kunnen studenten nu aan de slag met nieuw bedachte producten.

'Zaak van lange adem'

Ook de transitie van de Merwe-Vierhaven zal volgens wethouder Struijvenberg 'een zaak van lange adem zijn'. Hij verwijst daarbij naar de metamorfose van de Wilhelminakade en Katendrecht. 'Dat heeft vijftien tot twintig jaar geduurd.'

Balkema kan de voortgang niet snel genoeg gaan. Hij wil de oude werkplaats kopen en omtoveren tot een 'Makers Park', waar bedrijven en designers terechtkunnen die hun producten in grotere aantallen willen maken. 'Het gaat er immers om bedrijven te laten groeien, nieuwe banen te creëren.'

Hij laat een 'artist impression' van zijn plannen zien, met een 'climate chimney', een 'experiment water basin', een 'design plaza' en een 'piranha bar'. Het gebied moet in de ogen van Balkema ook aantrekkelijk worden voor niet-ondernemers. Voor zijn ambitie heeft hij €10 mln nodig.

Op een fruitloods in de buurt staat de uitspraak van Benjamin Franklin: ‘Well done is better than well said’. Balkema zal beide goed moeten doen om investeerders te overtuigen.

Tal van fondsen voor innovatiedistrict

Voor het maken van de omslag naar de nieuwe economie hebben de gemeente Rotterdam, Havenbedrijf Rotterdam (HbR) en het private bedrijfsleven veel registers opengetrokken, van financieringsfondsen tot speciale regelingen voor ondernemers.

Een van de fondsen is Sofie, dat voor 2014 en 2015 in totaal €6,5 mln beschikbaar had voor cofinanciering van ondernemers. De gemeente steekt verder €3 mln in de komst van het Cambridge Innovation Center, dat onderdak biedt aan starters.

Verder zijn er private partijen, waaronder de durfinvesteerders Icos Capital en iFund van Wouter van der Veer.

Een ander bedrijvenfonds is het onlangs gestarte First Dutch Port Fund, een initiatief van HbR, NIBC, Innovation Quarter en de ondernemers Peter Goedvolk (ex-Argos) en Jan Willem Doeksen. Het fonds begint met €50 mln.

Bovendien zijn HbR en adviesbureau EY eind vorig jaar begonnen met Port XL. Dit bedrijf moet veelbelovende ondernemingen verder laten groeien. Hiervoor is jaarlijks €1,3 mln beschikbaar.

Met het programma Versnelling Economische Transitie, kortweg VET, wil Rotterdam in de woorden van wethouder Maarten Struijvenberg (economie en werkgelegenheid) obstakels voor ondernemers wegnemen. 'Bijvoorbeeld in de regels of in de snelheid waarmee vergunningen worden verstrekt.'

Ondernemer Guus Balkema ziet daarin nog mogelijke verbeteringen. Het duurde acht maanden voordat hij met de gemeente de huur voor zijn pand had geregeld. 'Aan de bestuurlijke top is de houding goed, maar in de uitvoering daaronder werkt het soms anders. Gelukkig leren we van elkaar.'

In de afgelopen vijftien jaar is er circa €150 mln gestoken in de ontwikkeling van de zuidelijke stadshavens, zoals RDM Campus. Havenbedrijf Rotterdam denkt de komende tien jaar €50 mln te investeren in de Merwe-Vierhavens.