Vertrouwelingen van de Russische president, Vladimir Poetin, gebruiken een complex netwerk van brievenbusfirma’s om belangen in Russische bedrijven onder te brengen in belastingparadijzen. Ook schuiven ze met leningen van soms honderden miljoenen dollars, die op geen enkele economische activiteit lijken te zijn gebaseerd.

Dat is een van de uitkomsten van een groot gezamenlijk onderzoek van meer dan honderd media wereldwijd. Het onderzoek laat ook zien hoe Nederlandse brievenbusfirma’s zijn gebruikt voor betalingen op basis van ‘nepcontracten’, mogelijk smeergeld voor officials van de internationale voetbalbond Fifa.

Onder de vertrouwelingen van Poetin is cellist Sergej Roldoegin, tevens peetvader van Poetins oudste dochter. Hij staat niet op de internationale sanctielijsten die zijn uitgevaardigd tegen Russische prominenten naar aanleiding van de Russische inval in de Oekraïense regio de Krim.

Het onderzoek legt ongeveer honderd transacties bloot met een gezamenlijke waarde van twee miljard dollar, geld dat eindigt in de kring rond Poetin. Onder de betrokkenen zijn ook de gebroeders Rotenberg, voormalige judomaatjes van de Russische president, en bankier Joeri Kovaltsjoek. Die drie staan al wel op de internationale sanctielijst.

Gevraagd naar de achtergrond van deze transacties omschreef de woordvoerder van het Kremlin artikelen over de zaak als een poging van buitenlandse geheime diensten en media om de Russische president in diskrediet te brengen.

Twaalf staatshoofden en Lionel Messi

Het internationale onderzoek, de Panama Papers gedoopt, is gebaseerd op de interne administratie van een belangrijke juridisch dienstverlener in Panama, Mossack Fonseca. De Süddeutsche Zeitung kreeg daar inzage in en deelde de informatie met het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ).

Die organisatie van onderzoeksjournalisten deed eerder al grootschalig onderzoek naar bedrijven in belastingparadijzen (onder de naam Offshore Leaks), naar spaarrekeningen in Zwitserland (Swiss Leaks) en naar belastingontwijking via Luxemburg (Lux Leaks). In Nederland onderzochten Trouw en Het Financieele Dagblad de database, die bestaat uit meer dan 11,5 miljoen documenten, e-mails, spreadsheets en andere bestanden.

Poetins vertrouwelingen zijn niet de enigen die opduiken. Ook twaalf staatshoofden (van onder meer Saoedi-Arabië, Argentinië, Oekraïne, en Azerbeidzjan), de IJslandse premier Sigmundur Gunnlaugsson, prominenten in Spanje, Groot-Brittannië, Frankrijk en België, sporters als Lionel Messi en vele anderen zijn verbonden aan bedrijven in belastingparadijzen.

Dergelijke constructies zijn in principe legaal, maar vaak worden de werkelijke eigenaren van deze bedrijven verhuld. Daardoor kunnen ze ook worden gebruikt om vermogen af te schermen of illegale handelingen te verrichten als het ontduiken van sancties of het betalen van steekpenningen. In dit onderzoek kon van een flink aantal offshorebedrijven de werkelijke eigenaren worden onthuld.

Het onderzoek naar Nederlandse bedrijven en personen laat onder meer zien dat de Nederlandse brievenbusfirma’s Torneos & Traffic Sports Marketing en TyC International in totaal meer dan $160 mln betaalden aan sportmarketingbedrijven die worden genoemd in de aanklacht van de Amerikaanse justitie tegen officials van de voetbalbond Fifa.

De betalingen zijn gedaan in een constructie die is opgezet om televisierechten te verhandelen van wedstrijden voor de Zuid-Amerikaanse variant van de Champions League, de Copa Libertadores. Volgens Frank van den Wall Bake, een Nederlandse sportmarketeer, zijn die contracten overduidelijk nep en alleen bedoeld om de geldstromen te rechtvaardigen.