Tjonge, wat zullen ze opgelucht zijn bij het ministerie van Economische Zaken. En anders wel bij de Nederlandse Aardolie Maatschappij. Eindelijk, na een bewind van bijna negen jaar, is PvdA’er Max van den Berg opgekrast uit het Groningse provinciehuis. Begin deze maand zwaaide de ‘rode ayatollah van het noorden’ af als commissaris van de Koning. Shell en Exxon, de aandeelhouders van de NAM die het reusachtige gasveld van Slochteren samen met de Staat sinds 1963 met veel winst exploiteert, zullen er geen traan om hebben gelaten.
Een ‘enorme minachting’ hadden ze voor Groningen, meende Van der Berg. Sinds de aardbeving bij Huizinge in augustus 2012 was duidelijk dat de gaswinning veel schade aanrichtte en gevaar veroorzaakte in de provincie, maar het Rijk en de NAM toonden daarvoor nauwelijks begrip. De charismatische PvdA’er maakte van zijn hart geen moordkuil. De NAM was ‘onmenselijk’, zo verklaarde hij eind vorig jaar in een interview in NRC Handelsblad. Bovendien kon hij zich ‘mateloos storen’ aan de ‘technocratische aanpak’ van minister Henk Kamp van Economische Zaken, de VVD-bewindsman die zoveel mogelijk gasbaten voor de schatkist moet binnenhalen, maar tegelijk de NAM dient te beteugelen.
Aanstaande maandag begint de nieuwe commissaris van de Koning aan zijn eerste werkdag. De wat minder bekende CDA’er René Paas heeft roemruchte voorgangers. Niet alleen Van den Berg had een grote geschiedenis en een nationaal profiel, ook diens voorgangers Hans Alders (PvdA), Jacques Wallage (PvdA) en Henk Vonhoff (VVD) waren zwaargewichten. En dat terwijl de problematiek in Groningen er niet lichter op is geworden.
Zo op het eerste oog lijkt Paas — echtgenoot van CDA-voorzitter Ruth Peetoom — dus geen voor de hand liggende keuze. Tot dit weekend was hij voorzitter van Divosa, de vereniging van leidinggevenden in het sociaal domein, een club die zich inzet voor schuldsanering, herintegratie en arbeidsparticipatie van gehandicapten. Daarvoor was hij enkele jaren voorzitter van vakbondsorganisatie CNV. Maar Groningers kennen hem uit een verder verleden. Tot 2005 had hij twintig jaar in het hoge noorden doorgebracht. Eerst voor studies Nederlands recht en bestuurswetenschappen en daarna achtereenvolgens als gemeenteraadslid en wethouder. Met zijn reputatie als linkse CDA’er wordt hij in de rode provincie van harte welkom geheten.
Of ze bij de NAM en het ministerie van Economische Zaken ook zo blij met hem zijn, valt te betwijfelen. Paas mag dan makkelijk zijn in de omgang, maar over de gaswinning zullen ze aan hem een lastige klant hebben. Zo toonde hij zich vrijdag op BNR Nieuwsradio in ieder geval weinig vergevingsgezind. ‘Groningen is mishandeld’, liet hij zich ontvallen. De schade van aardbevingen dient royaal vergoed te worden en als de gaswinning door die kosten niet meer rendabel is, dan moet de kraan maar dicht. Zo, de eerste piketpaaltjes zijn daarmee alvast geslagen.
Maar de goede verstaander moet iets anders zijn opgevallen. Tussen Paas en de NAM lijkt zich een mogelijk bondgenootschap tegen Den Haag af te tekenen. De nieuwe onderkoning in Groningen wil namelijk dat niet alleen de nadelen maar ook de voordelen van de gaswinning in zijn rijk neerslaan. Dus naast schadevergoedingen en versterkingsmaatregelen, ook een groter deel van de aardgasbaten. Dat lijkt hem niet meer dan redelijk aangezien de provincie ‘generaties lang in de troep zit’ voor iets waarvan het hele land al decennialang profiteert.
Opmerkelijk genoeg is dat precies wat de NAM sinds enige tijd propageert. ‘Als je de voordelen nu eens anders verdeelt tussen de rijksoverheid en de provinciale overheid, dan doe je meer recht aan de mensen die overlast hebben’, zei directeur Gerald Schotman in oktober 2015 voor het eerst in een interview met het FD. En in zijn nieuwjaarsrede op 14 januari liet hij het ballonnetje nog eens op: ‘Ik zou het zeer ondersteunen als de partijen een regeling vastleggen dat omwonenden op redelijke wijze meedelen in opbrengsten van mijnbouwactiviteiten.’
Op zich niet verwonderlijk dat Paas wel oren heeft naar deze suggestie. Volgens het Europese statistische bureau Eurostat is Groningen een van de rijkste regio’s van de EU omdat de gaswinning aan de lokale economie wordt toegekend. In de afgelopen vijftig jaar heeft Nederland bijna € 300 mrd aan gasbaten gegenereerd waarvan verreweg de meeste in Groningen. Maar in werkelijkheid streek de provincie maar een fractie van dit geld op en kampt het met de hoogste werkloosheid (8,5%).
In Den Haag moeten ze echter niets weten van zo’n nieuw arrangement. ‘In Nederland hebben we gekozen om de gasopbrengsten ten goede te laten komen van alle Nederlanders’, zo reageerde Kamp eerder dit jaar koeltjes op het voorstel van de NAM. Extra geld voor Groningen bovenop de schadecompensatie is volgens de minister ‘onnodig’ want ‘dubbelop’.
Helemaal onbegrijpelijk is dat verzet natuurlijk niet. Zeker gezien de steeds lagere opbrengsten omdat de gaswinning alsmaar verder wordt afgeknepen. Van elk verdiende euro vloeit nu nog 69% naar de schatkist en 31% naar de aandeelhouders van de NAM. Ten koste van wie gaat dat extraatje voor Groningen, vragen ze zich op het departement terecht af.
Bovendien dreigt het hek van de dam te gaan. Als gedupeerden meer mogen delen in de baten dan anderen zou dat voor alle delfstofwinning en mogelijk zelfs infrastructurele werken in het land kunnen gelden. Geen wonder dat er in Kamps nieuwe Mijnbouwwet geen woord aan is vuilgemaakt. Shell en Exxon weten dat ook. En dat maakt het voorstel van de NAM tamelijk gratuit.
Alexander Weissink is correspondent van het FD in Den Haag. Reactie via alexander.weissink@fd.nl en @HaagseComedie
