Vakbonden kunnen alleen relevant blijven door zich rechtstreeks aan werkgevers aan te bieden als adviseur die namens alle werknemers in het bedrijf onderhandelt over arbeidsvoorwaarden. Dat zegt Reinier Castelein, voorzitter van vakbond De Unie.

De Unie heeft daarvoor een nieuw raadplegingsmodel ontwikkeld onder de naam DigiC. Dat model is al geheel of gedeeltelijk toegepast bij de cao's van onder meer Heineken Group, farmabedrijf MSD en Medux, een leverancier van zorgproducten.

Ouwe mannetjes

Voordat de cao-onderhandelingen beginnen kunnen alle werknemers via een professioneel opgestelde vragenlijst digitaal de inzet bepalen. Ook het resultaat kan bij al het personeel worden getoetst, al gaf Heineken er de voorkeur aan het akkoord alleen aan de vakbondsleden voor te leggen.

Castelein: 'Werkgevers zien ons vaak als clubs van ouwe mannetjes, die niet openstaan voor vernieuwing. Maar op zo'n moment blijkt het vertrouwen in het vermogen van bonden om leden mee te krijgen toch groter.'

Nieuwe wereld

De vakbondsbestuurder voorspelde deze week op Radio 1 dat de bonden als ledenorganisaties over tien à vijftien jaar zijn verdwenen. Ze zien hun leden in hoog tempo vergrijzen en weglopen. Dat maakt ze minder relevant als gesprekspartner en zet financiële druk op hun organisaties.

'Aan de andere kant schieten er in het onderwijs en de zorg initiatieven uit de grond, die via sociale media zo 60.000 aanhangers krijgen. Daar zit geen continuïteit in, die mensen betalen één keer een tientje, maar het geeft aan dat we in een nieuwe wereld leven', zegt Castelein.

De Unie had op het hoogtepunt 70.000 leden. Dertien jaar later zijn er nog minder dan 40.000 van over. De gemiddelde leeftijd is 59 jaar. Stakingen willen bij andere bonden nog wel eens voor ledenaanwas zorgen, maar het hogere personeel dat bij De Unie is aangesloten, loopt dan juist weg. 'Dat past niet bij hun identiteit.'

Leegloop

Toch daalt ook bij de concurrentie het aantal leden. Het verhaal gaat dat de CNV in de warme zomer van 2013 een halve fte moest inzetten voor het openen van rouwkaarten. De CNV noteert in zijn jaarverslag over 2018 een ledenverlies bij CNV Vakmensen van 3,5% tot bijna 138.000.

De FNV stelt nu al zo lang dat de één miljoen in zicht is, dat de vraag rijst of die grens niet al is gepasseerd. Een reorganisatieplan waarbij honderden banen zouden sneuvelen, belandde deze zomer na protest van de eigen vakbond in de ijskast.

Volgens Castelein groeit het aantal cao's jaarlijks, maar klinkt de kritiek op het smalle draagvlak van de bonden steeds luider. Harry van de Kraats, voorzitter van werkgeversvereniging AWVN opperde al dat werkgevers moeten gaan leuren met goedkope proeflidmaatschappen voor de bonden of anders via voorverkiezingen bepalen welke bonden mogen onderhandelen over de cao.

Enquête

DigiC is een andere variant om de vakbond een toekomst te geven. Alle werknemers kunnen meestemmen, maar de bond houdt zijn waarde als professionele onderhandelaar, met een blik van buiten.

'Een ondernemingsraad is te intern gericht. Wij kunnen tegen ABN Amro zeggen: dat hoef je niet te doen, want dat heeft ING al geprobeerd en dat werkt niet.' Ook de alternatieve vakbond AVV werkt met een enquête onder al het personeel.

Volgens Castelein hebben de grotere bonden veel meer vet op de botten en denken ze daarom dat ze wel zullen overleven. Ze zouden ook onevenredig profiteren van de sectorfondsen die via cao's in stand worden gehouden. FNV en CNV konden niet reageren.