Een zege had de Italiaanse en mogelijk de Europese politiek op haar grondvesten doen schudden. Maar de rechts-nationalistische Lega-leider Matteo Salvini kon de regionale verkiezingen in Emilia Romagna niet naar zich toetrekken. Wat zijn de implicaties?
Onvermoeibaar voerde hij vanaf november campagne. Het leidde niet tot een zege. Matteo Salvini was zichtbaar teleurgesteld, maar toonde zich vastberaden. 'Ik ga twee keer zo hard werken', zei hij tegen zijn achterban.
Nog harder? Salvini was overal. Ter plekke, op de sociale media, op de tv, de radio en in de krant.
In heel Europa keken analisten met belangstelling naar de campagne van de Lega-leider. Niet alleen vanwege zijn strategie, ook omdat hij zich in 2019 meldde als de vaandeldrager van Europese rechts-nationalistische partijen.
Een zege had Salvini in de buurt van de nationale macht gebracht. Dat zou een stimulans kunnen zijn voor Europese geestverwanten, zoals Geert Wilders en Marine Le Pen in Frankrijk, waarmee Salvini bij de Europese verkiezingen nauw optrok. En het zou een steuntje in de rug geven aan zijn politieke bondgenoten die al aan de macht zijn, zoals premier Viktor Orbán in Hongarije.
Maar Salvini faalde. Is dat een tijdelijke tegenslag voor de politieke stroming die hij vertolkt, of zijn we getuige van het begin van de neergang van het rechts-populistische geluid in Italië, en mogelijk Europa? Wat voor lessen zijn er uit de stembusstrijd in Emilia Romagna te trekken?
'De meester van het handen schudden en het selfies maken', zo kwalificeert politicoloog Filippo Tronconi van de Universiteit van Bologna Matteo Salvini. 'Door zijn aanpak is de waarde van de tijd die politici op het podium doorbrengen veranderd.' Immers, via de sociale media kan Salvini zijn praatjes op de markt, een fotomoment in de straat of optredens in tv-shows maximaal uitventen. Zijn bereik is daarbij enorm.
Zijn strategie is het uitdragen van (schijnbare) alomtegenwoordigheid. 'Dat heeft hij zeer goed gedaan de laatste jaren', zegt Tronconi. 'Zijn boodschap is: ik ben bij jullie. Hij zegt ter plekke niks, belooft weinig. Hij draagt uit dat hij er voor de mensen is, ook ver weg van het centrum.'
Maar door zijn persoonlijke campagne maakte Salvini de verkiezingen in Emilia Romagna tot een referendum over zichzelf. En overdaad schaadt, terwijl hij de Lega-kandidaat Lucia Borgonzoni volledig in de schaduw zette.
De winst van de centrumlinkse kandidaat Stefano Bonaccini (PD) bij de verkiezingen in Emilia Romagna, leidde maandag tot een flinke daling van de Italiaanse rente. Die daalde maandagochtend met zestien basispunten tot 1,069%. Beleggers waren opgelucht dat de verkiezingsuitslag de regeringscoalitie van PD en Vijfsterrenbeweging niet al te zeer onder druk zette.
Toch is de uitslag in Emilia Romagna ook slecht nieuws voor de regering van premier Giuseppe Conte. De Vijfsterrenbeweging (M5s) boekte namelijk een zeer slecht resultaat, en dat kan de crisis in de anti-establishmentpartij vergroten. M5S heeft gezien slechte peilingen nu geen belang bij een vertrek uit de regering, maar het beroerde resultaat kan de stabiliteit van de regering aantasten als M5S-politici hun partij verlaten.
De Vijfsterrenbeweging deed het zondag nog wel iets beter in de Zuid-Italiaanse regio Calabrië, waar ook verkiezingen waren. Maar ook hier kwam de M5S-kandidaat niet in de buurt van de winnaar van de stembusstrijd, de centrumrechtse kandidaat Jole Santelli (Forza Italia). In 2018 kreeg M5S bij de nationale verkiezingen nog de meeste stemmen in Zuid-Italië.
Nu was zijn steun voor haar kandidatuur sowieso een misser. Borgonzoni maakte fouten en bleek een lichtgewicht, zo stellen analisten. Ze kreeg in 2019 alleen wat bekendheid, omdat ze zich als staatssecretaris mengde in een rel over een video die 14-jarige scholieren in Palermo maakten. Daarin vergeleken de tieners Lega-leider Salvini met de fascistische leider Benito Mussolini.
Borgonzoni eiste dat de lerares van de scholieren, die hen de opdracht had gegeven om een werkstuk over fascisme te maken, haar baan zou verliezen. Dat gebeurde niet, maar de docente kreeg mede door Borgonzoni's optreden een schorsing van twee weken aan haar broek, en halvering van haar maandsalaris.
Borgonzoni's concurrent, regioleider Stefano Bonaccini (PD), speelde een ander spel dan Salvini. Waar de in regiohoofdstad Bologna ontstane protestbeweging Sardines de straat opging om zich tegen populisme uit te spreken (en daarmee tegen Salvini), liet Bonaccini zich niet verleiden tot een campagne tegen Salvini. Hij richtte zich veelal op de inhoud, de goede economische prestaties in de regio en op lokale kwesties.
Voorheen waren verkiezingen in Emilia Romagna slaapverwekkend, schreef de politicoloog Fabio Bordignon van de Universiteit van Urbino zondag in een analyse.
Niet langer. De straatvechter Salvini schond zaterdag de regel die stelt dat Italiaanse politici de dag voor de verkiezingen geen campagne meer voeren, en schokte veel Italianen door vorige week in een buitenwijk van Bologna aan te bellen bij Tunesiërs, met de vraag of hij de drugsdealer in huis kon spreken.
Dit soort acties leidde tot heftige debatten. Salvini's wijze van politiek bedrijven zette in november vier jonge inwoners van Bologna aan tot de oprichting van de Sardines-beweging. Die ijvert voor een andere vorm van politiek bedrijven, meer op de inhoud gericht en minder op de man.
De PD wist niet zo goed wat ze met de beweging aanmoest. Maar door Salvini én de Sardines kwam de kiezer uit zijn leunstoel. Tweederde van de kiezers in Emilia Romagna ging zondag stemmen, bijna dertig procentpunt meer dan in 2014.
'De vraag is altijd welke kant je meer mobiliseert', zegt politicoloog Catherine de Vries van de Bocconi-universiteit in Milaan. 'Als je de zaak op scherp zet kun je je eigen supporters opzwepen, maar dat heeft ook een effect op de achterban van de tegenpartij. Uit analyses van onderzoeksbureau You Trend blijkt dat met name Italianen in het midden en links door Salvini zijn aangezet om te gaan stemmen.'
In Oostenrijk en Spanje gebeurde eerder iets soortgelijks, aldus De Vries, tevens columnist van deze krant. Harde taal van de door een groot schandaal getroffen extreemrechtse FPÖ gaf de Grünen wind in de zeilen. De partij heeft een regering gevormd met de conservatieve ÖVP.
Ook de stevige campagne van de rechtse Vox-partij in Spanje mobiliseerde linkse kiezers. De Vries: 'De les uit Emilia Romagna is dat als je zo polemisch campagne voert, je ook de tegenreactie stimuleert.'
Is Matteo Salvini wel de grootste verliezer in Emilia Romagna? De Lega-leider kwam tamelijk dichtbij de overwinning, ondanks dat hij een zwakke kandidaat had voor het leiderschap van de regio, en ondanks Emilia Romagna goed draait, zo stelde de Italiaanse politicoloog Daniele Albertazzi maandag op Twitter.
De grootste verliezer in Emilia Romagna is de Vijfsterrenbeweging (M5S). M5S-kandidaat Simone Benini haalde een armzalige 3,48% van de stemmen. Veel M5S-kiezers kozen nu voor de PD, blijkt uit analyses.
Luigi Di Maio, politiek leider van de Vijfsterrenbeweging, had het jammerlijke resultaat verwacht, en trad vorige week al terug. Di Maio zelf was niet enthousiast over deelname van M5S aan de stembusstrijd in Emilia Romagna; hij dacht dat zijn partij er niet klaar voor was. De leden van de Vijfsterrenbeweging besloten bij een interne stemming anders.
‘Hij overspeelde al zijn hand door in de zomer uit de coalitie te stappen’
'Het grootste verhaal in Emilia Romagna is het verlies van de Vijfsterrenbeweging', stelt Catherine de Vries. 'Het verhaal is hier dat populistische partijen die wél goed georganiseerd zijn, zoals Lega en de FPÖ, het goed doen. Maar M5S is een zooitje, en in zo’n omgeving zijn mensen meer met interne spelletjes en zichzelf bezig. Er is geen sprake van een geoliede machine.'
De Vijfsterrenbeweging heeft 'te snel te veel succes gehad', verwijst ze naar de verkiezingen van 2018, waar de partij bijna 33% van de stemmen haalde. In Griekenland groeide Syriza tijdens de crisis ook fors, 'maar die partij bestond al heel lang'.
Salvini heeft bij de verkiezingen het 'maximale risico' bij de verkiezingen genomen, zegt De Vries. 'Dat moest hij ook, want hij heeft niks anders dan verkiezingen.' In de vorige regering van Lega en M5S kon hij nog als minister de actualiteit domineren.
Interne kritiek op de Lega-leider is zeker te verwachten, denkt ze. 'Hij overspeelde al zijn hand door in de zomer uit de coalitie te stappen.' Dat leidde anders dan Salvini had gehoopt niet tot verkiezingen.
Maar, anders dan bij de Vijfsterrenbeweging staat de Lega-organisatie als een huis, en om die reden is Salvini nog lang niet afgeschreven.
