Door de groeiende overlast en niet nagekomen beloftes heeft Schiphol veel goodwill verspeeld bij de gemeenten in de regio. Waar zij eerst de luchthaven nog als banenmotor waardeerden, maar luisteren zij nu naar het groeiende verzet onder hun inwoners. Dat blijkt uit een FD-enquête onder de wethouders.
Voor Amstelveen was luchthaven Schiphol jarenlang vooral een economisch geschenk. Een buurman die veel Amstelveners werk bood, een lokaas om hoofdkantoren van grote ondernemingen aan te trekken én al vijftig jaar lang de thuisbasis van de 'blauwe trots' KLM.
Maar het beeld van Schiphol als banenmotor en aanjager van de lokale economie is de laatste jaren gekanteld. Niet alleen vertrekt KLM in 2024 uit Amstelveen naar Schiphol-Oost, het is vooral de groeiende overlast van het toenemende vliegverkeer die de stemming in Amstelveen heeft doen omslaan. Schiphol is voor Amstelveners tegenwoordig óók een bron van ergernis.
'Zonder Schiphol zou Amstelveen niet zijn wat het nu is', zegt de Amstelveense wethouder Herbert Raat. 'Maar wat betreft de overlast van Schiphol is er een kentering gekomen. Als gemeente zijn wij een stuk kritischer geworden.'
Zelf woont VVD'er Raat sinds 2004 in Amstelveen. 'Je merkt dat de overlast veel langduriger en onvoorspelbaarder is geworden. Van een paar uur per dag, naar soms de hele dag. Irritant.' Amstelveen keert zich dan ook tegen verdere groei van Schiphol. Eerst moet de overlast van het vliegverkeer voor haar inwoners 'aantoonbaar' zijn verminderd.
‘Je merkt dat de overlast veel langduriger en onvoorspelbaarder is geworden. Van een paar uur per dag, naar soms de hele dag. Irritant.’
En dat geldt voor veel meer gemeenten rond de luchthaven, zo blijkt uit een enquête van het FD onder de wethouders van 32 'Schipholgemeenten', waarvan 23 de vragenlijst invulden. De wethouders worstelen met Schiphol. Het groeiende verzet van inwoners tegen de overlast dringt de economische belangen van de luchthaven naar de achtergrond. De 32 gemeenten tellen gezamenlijk 2,7 miljoen inwoners, een zesde van de totale bevolking.
Gemeenten willen daarom dat Schiphol heldere, meetbare en afdwingbare doelen krijgt opgelegd die de geluidshinder reduceren en leiden tot minder uitstoot van CO₂, stikstof en (ultra-)fijnstof. Zo lang dat niet is gebeurd, valt er met de regio niet te praten over (beperkte) groei van Schiphol. 'Welzijn moet boven welvaart worden gesteld', meent wethouder Bart Kabout (CDA) uit Aalsmeer.
Het FD vroeg de gemeenten naar hun toekomstvisie op Schiphol, nu de luchtvaartplannen van het kabinet nog altijd op zich laten wachten. Die onduidelijkheid is onbevredigend voor lokale bestuurders. Want terwijl de topmannen Dick Benschop (Schiphol) en Pieter Elbers (KLM) bij het kabinet aandringen op gematigde groei, willen gemeenten weten hoe luchtvaartminister Cora van Nieuwenhuizen denkt de overlast te beteugelen.
De Amstelveense wethouder Raat vreest dat de verdeelde regeringscoalitie de besluitvorming doorschuift naar een volgend kabinet. 'De besluiten verdwijnen in een politiek moeras. Er zijn talloze overlegorganen, een bestuurlijke spaghetti. Maar concrete resultaten zijn er niet.'
Vooralsnog is alleen besloten dat Schiphol van het kabinet vanaf 2021 in stapjes mag groeien van het huidige plafond van 500.000 vliegbewegingen naar maximaal 540.000, mits de overlast voor omwonenden afneemt. Die houding van Van Nieuwenhuizen dat Schiphol zijn 'groei moet verdienen', kan op instemming rekenen van de gemeenten. Tegelijkertijd is er veel scepsis. In het verleden zijn beloften over hinderbeperking te vaak niet nagekomen, stellen wethouders.
'Schiphol heeft wel een uitdaging met het nakomen van afspraken', zegt VVD-wethouder Paul Slettenhaar uit Castricum. 'In het verleden is dat te vaak niet gebeurd, waardoor het vertrouwen onder onze inwoners broos is. Zoals het er nu voor staat, mag Schiphol niet groeien. De luchthaven heeft niet geleverd.'
Jan Leendert van den Heuvel, wethouder in Bodegraven-Reeuwijk, wijst op toenemende drukte op de Aalsmeerbaan en de Zwanenburgbaan. Het gebruik van deze banen met relatief veel omwonenden ligt volgens de SGP'er veel hoger dan met Schiphol is afgesproken. 'Er is daardoor nauwelijks meer een moment van relatieve rust en stilte. Zelfs voor een gemeente die op 25 kilometer van Schiphol ligt, is de overlast groot.'
De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) bevestigt de lezing van Van den Heuvel in haar Staat van Schiphol 2019. De luchtverkeersleiding kan het toegenomen aantal vluchten van de afgelopen jaren 'niet wegzetten' op de Kaagbaan en Polderbaan, waardoor de hinder voor omwonenden rond de Aalsmeerbaan en Zwanenburgbaan kan toenemen.
Ook bij het terugdringen van het aantal nachtvluchten is Schiphol zijn belofte nog niet nagekomen, menen sommige wethouders. In 2015 is afgesproken om het aantal vliegbewegingen in de nacht te verlagen naar 29.000. Tot op heden is Schiphol dat niet gelukt, al daalt het aantal nachtvluchten wel: van ruim 32.000 in 2017 tot ongeveer 30.000 vorig jaar. Volgens Schiphol zijn 32.000 nachtvluchten wettelijk toegestaan.
Veel wethouders merken dat nachtvluchten een bron van ergernis zijn voor hun inwoners, vooral de vliegbewegingen in de vroege ochtend. Wessel Breunesse, GroenLinks-wethouder in Zaanstad, wil zelfs dat er een nachtsluiting komt.
Zowel minister Van Nieuwenhuizen als Schiphol-ceo Benschop zijn bereid het aantal nachtvluchten te verlagen. Maar KLM-ceo Elbers vroeg zich in februari in De Volkskrant af wat een nachtvlucht is. 'Om 2:00 uur of om 6:30 uur? Ik rijd elke ochtend om 6:30 uur van mijn huis in Almere naar Schiphol. Dan is het hartstikke druk op de weg. Toch wordt dat gezien als een nachtvlucht.’
Uit de reacties van de wethouders blijkt dat de regio vooral wil dat er op een andere manier met de geluidsbelasting wordt omgegaan. Niet langer berekenen, maar meten. En hinderbeleving bij burgers moet veel zwaarder gaan wegen, aangezien hierin de laatste jaren een forse toename is te zien. 'De geluidshinder heeft de grens van het acceptabele overschreden', zegt wethouder Hans Bouma (Gemeentebelangen) uit Uithoorn. 'Wij praten daarom niet over het aantal vliegbewegingen, maar over hinderreductie.'
Meerdere gemeenten willen daarnaast dat het kabinet zich uitspreekt over wat voor luchthaven Schiphol moet zijn. 'Er is de afgelopen jaren te veel ruimte gegeven aan niet-nuttig vliegverkeer', zegt de Castricumse wethouder Slettenhaar, doelend op de vele vakantievluchten. 'Dan creëer je als sector vanzelf een beweging die zich tegen jou keert, terwijl het wel van belang is de netwerkfunctie van Schiphol te bewaken.'
Maar vanwege Europese regelgeving is het voor Van Nieuwenhuizen lastig om vakantieaanbieders zo maar de deur te wijzen. Het kabinet-Rutte III wil daarom geleidelijk tienduizenden vakantievluchten verplaatsen naar Lelystad Airport en daarmee Schiphol ruimte geven voor groei van het aantal lucratievere intercontinentale vluchten. Maar door foute berekeningen over geluidshinder, Brusselse concurrentieregels en de stikstofcrisis is vliegveld Lelystad nog altijd niet open.
Een kleine meerderheid van de gemeenten staat nog achter de plannen met Lelystad Airport, al plaatsen sommige wethouders daar de kanttekening bij dat dit niet moet leiden tot meer hinder voor burgers of tot meer vluchten op Schiphol. Een enkeling is tegen. 'De CO₂-uitstoot moet omlaag. Minder vliegen draagt daaraan bij. Voor reizen op korte afstand bevelen wij daarom de trein aan', zegt CDA-wethouder Jeroen Schalkwijk van Wormerland.
De Amstelveense wethouder Raat en zijn collega Guus Elkhuizen uit Nieuwkoop vinden dat de regering een serieus onderzoek moet starten naar 'Schiphol op zee'. Elkhuizen verwijst naar de verwachte bevolkingsgroei en het forse aantal huizen dat moet worden bijgebouwd. 'Die mensen gaan echt niet allemaal in Diever wonen. Als we Schiphol op de huidige locatie laten groeien, blijft er vanwege de geluidscontouren minder ruimte over om in de omgeving huizen te bouwen. Er is daarom maar één groeiscenario mogelijk: een banenstelsel in zee.'
Om de mening van gemeenten te peilen over de toekomst van Schiphol, heeft het FD begin februari een mailing gestuurd aan alle 32 gemeenten die zijn aangesloten bij de Omgevingsraad Schiphol. In totaal hebben 26 wethouders gereageerd; 23 hebben daadwerkelijk de lijst van zes vragen ingevuld. Twee gemeenten willen afwachten wat Den Haag gaat besluiten. Met enkele wethouders is nadien persoonlijk contact gezocht voor een uitgebreider commentaar.
In de Omgevingsraad zitten de volgende gemeenten: Wormerland*, Haarlem, Leiderdorp*, Teylingen*, Ouder-Amstel*, Uithoorn*, Zaanstad*, Uitgeest*, Velsen*, Stichtse Vecht*, Oostzaan, Landsmeer, Nieuwkoop*, Oegstgeest*, De Ronde Venen, Noordwijk, Gooise Meren*, Bodegraven-Reeuwijk*, Hillegom*, Aalsmeer*, Lisse*, Alphen aan den Rijn*, Weesp*, Amsterdam*, Haarlemmermeer*, Leiden, Heiloo*, Amstelveen*, Diemen, Castricum*, Almere en Alkmaar.
(*= gemeenten die de enquête hebben ingevuld)
