Nederlanders hebben geen idee hoe de coronacrisis nog om zich heen gaat grijpen, waarschuwt werkgeversvoorzitter Hans de Boer. De miljardensteun van de overheid ‘verdoezelt’ de gevolgen van de pandemie, die ondernemers wel al direct voelen.
De verlossende woorden waar ondernemers reikhalzend naar uitkijken kwamen deze week nog niet. Voor hen nog geen versoepeling van de maatregelen tegen het coronavirus, liet premier Mark Rutte weten na het wekelijkse crisisberaad van kabinet en medische experts. Een misser, oordeelt Hans de Boer.
'Dat heb ik hem ook gezegd', zegt de werkgeversvoorman tijdens een gesprek — op anderhalve meter afstand — in de Haagse Malietoren van VNO-NCW. ‘Rutte zei niks over het lot van ondernemers. Als de premier nou had gezegd, we proberen een paar dingetjes, dan had-ie in één klap alle ondernemers mee gehad. Dat had best gekund. Als de tandarts wel weer kan werken, waarom een kapper dan niet?'
De ongerustheid bij de achterban van VNO-NCW groeit, blijkt uit een peiling die de werkgeversclub afgelopen week bij de aangesloten brancheorganisaties deed. In maart meldde nog minder dan de helft een omzetdaling van meer dan 20%, nu is dat tweederde.
Met die kersverse cijfers voor zijn neus zegt De Boer herhaaldelijk ‘geen negatief verhaal’ te willen vertellen. Hij noemt Nederland een ‘supereconomie’ met een ‘geweldige uitgangspositie'. En dankzij de noodsteun van het kabinet schommelt de werkloosheid in Nederland nog rond 3%. In de Verenigde Staten verwachten economen meer dan 20%, nadat in een maand tijd 26 miljoen mensen hun baan hadden verloren.
Maar die noodsteun, vooral bedoeld om een ontslaggolf te voorkomen, heeft een keerzijde. 'Ik denk dat wij de diepte van de crisis, zoals die zich wereldwijd gaat ontwikkelen onderschatten. Dat komt doordat we het onbedoeld verdoezelen', zegt De Boer. 'Dankzij het noodpakket, de loonkostendoorbetaling, blijft de werkloosheid nog laag. Mensen voor wie nu geen acuut ontslag dreigt, denken dat het met de economie wel meevalt. Dat gevoel houdt een risico in.'
Mede daardoor ging het de afgelopen weken te veel over gezondheid en te weinig over de gevolgen voor de economie. 'Ik snap dat ook wel: dit was in eerste instantie een gezondheidscrisis. Maar er moet nu ook breder gekeken worden. Gelukkig heeft Rutte na mijn telefoontje in de Kamer alsnog gezegd dat het lot van ondernemers voor hem top of mind is.'
De Boer zelf voelde nattigheid aan de vooravond van de Nederlandse handelsmissie naar Indonesië begin maart. ‘Grote ceo’s haakten af, maar ik ben toch gegaan. Tweehonderd ondernemers kwamen wel mee en we hebben een bijzondere band met het land’, zegt hij. Maar terwijl hij daar was, greep in Nederland het virus om zich heen. Brabant ging op slot, de intensive cares stroomden vol. Philips, ASML, stuurden medewerkers naar huis. 'Ik dacht: dit is niet goed, ik moet hier niet zijn.’
Zaterdagochtend 14 maart landde hij weer op Schiphol. Dat weekend sloot premier Rutte de scholen en horeca. ‘Het eerste wat ik heb gedaan was FNV-voorman Han Busker bellen. Toen hebben wij tegen elkaar gezegd, we zijn dan wel ‘klassenvijanden’, maar nu is het tijd voor eendracht en daadkracht.’
Dezelfde dag zaten de voormannen van de polder in een videocall met ministers Wiebes van Economische Zaken en Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. 'Minister van Financiën Wopke Hoekstra zat een dag later met mij in Buitenhof en toen ontstond een een-tweetje waarin hij zei dat hij hele diepe zakken had: €90 mrd. Daar heb ik hem nog wel op gecorrigeerd. Het zijn onze zakken!', zegt de Boer met een knipoog. 'Dat weekend is het eerste noodpakket geboren. Geloof me, ik heb veel contact met werkgeversorganisaties in andere Europese landen: zo ging het nergens. We zijn in Nederland heel sterk van start gegaan.' Met lichte verbazing in zijn stem: 'Dit is allemaal pas een maand geleden.'
De Boer is blij dat het kabinet deze week al heeft toegezegd dat er na dit eerste pakket, dat tot eind mei loopt, een tweede ronde noodsteun komt. De overheid steunt met wat de NOW is gaan heten, al meer dan 100.000 bedrijven met miljarden door voor drie maanden grotendeels hun loonkosten over te nemen. De gesprekken over hoe het volgende pakket voor de drie maanden na mei eruit moet zien, zijn al in volle gang.
'Je hoort heel veel wat er niet goed gaat, maar vanuit mijn achterban hoor ik werkgevers zeggen: ik heb me maandag ingeschreven bij het UWV en woensdag had ik het geld. Hulde daarvoor. Maar er vallen ook nog steeds bedrijven op een schadelijke manier buiten de boot', zegt De Boer. Zoals starters, of seizoensbedrijven. En omdat de regeling alleen loonkosten tot maximaal 90% vergoedt, teren bedrijven in op hun buffers.
'Wij vinden dat we in NOW 2.0 niet op loonkosten moet zitten, maar op gederfde omzet. We willen redelijke termijnen voor de betaling van uitgestelde belastingen. En een 100% staatsgarantie voor bedrijven die kredieten tot een ton aanvragen bij de bank. Dan kunnen banken dat geld veel sneller toezeggen.'
Dat extra steun ‘niet gratis’ is, snappen werkgevers volgens de Boer best. Zo wil de Tweede Kamer een verbod op bonussen, dividenduitkeringen en aandeleninkoop voor bedrijven die gebruik van steun in de tweede ronde. Het voorstel voor een bonus bij de KLM, de miljardeninkoop van aandelen door Booking.com: het is in Den Haag niet goed gevallen.
‘Over bedrijfseconomische voorwaarden valt met mij goed te praten’, zegt De Boer diplomatiek op de vraag wat hij daar van vindt. Maar ook de werkgeversvoorzitter was ongelukkig met bonusvoorstellen bij Air France KLM. ‘Bij KLM weet ik dat het een foutje was, dat hebben zij gelukkig teruggedraaid.’
‘Als Jesse Klaver zijn zin krijgt, dan lopen we straks allemaal op gestopte sokken’
'Toeters en bellen' zoals toetsen op verduurzaming als voorwaarde voor steun — een wens van GroenLinks-fractievoorzitter Jesse Klaver en de FNV — gaan VNO-NCW wel veel te ver. ‘We zien mogelijkheden in vergroening om Nederland slimmer en beter te maken', zegt De Boer. 'Maar als Jesse Klaver zijn zin krijgt, dan lopen we straks allemaal op gestopte sokken.'
En de eis dat er niet gemorreld mag worden aan arbeidsvoorwaarden bij bedrijven die de NOW gebruiken, zoals uitstel van vakantiegeld, is 'onzinnig'. 'Al managen wij de crisis nationaal goed, internationaal komt er een klap aan. Dan past het niet om te zeggen dat aan arbeidsvoorwaarden niet mag worden getornd, zoals ik Klaver hoorde zeggen. Begrijp me goed, als het niet hoeft, dan tornen wij er niet aan.'
'Op centraal niveau is er een goede verstandhouding met de vakbeweging. Maar ik krijg uit sommige branches terug: er zijn met de bonden geen afspraken te maken. De horeca bijvoorbeeld vraagt om vakantiegeld gespreid te mogen uitbetalen en krijgt gewoon een keihard njet. Han Busker hoort aan zijn kant: mijn werkgever maakt misbruik van de situatie. En eerlijk, ze zijn bij ons ook niet allemaal heilig. Maar een bescheiden offer moet toch kunnen als het om behoud van je baan gaat?’
De zakken van Nederland zijn volgens De Boer diep genoeg om naast een tweede ronde noodsteun ook te investeren. 'We zijn daarover in gesprek met het kabinet. We moeten iets opbouwends doen, iets offensiefs. Want hoe ga je in aanloop naar de miljoenennota van 2021 in de wedstrijd zitten? Ga je bezuinigen zoals na de financiële crisis? Of ga je het intelligent terugverdienen? Wij denken dat laatste.'
Financieel is er de ruimte voor, zegt de werkgeversvoorman. Ook al verwacht Hoekstra dit jaar een hoger begrotingstekort. 'Er is nu €15 mrd uitgetrokken voor de eerste drie maanden. Ik denk niet dat die opgaan. Met een tweede ronde steun kom je denk ik op €35 mrd. En die €90 mrd van Hoekstra is ook niet in steen gehouwen.'
De toezegging van minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur om grote overheidsprojecten naar voren te halen, vindt De Boer een goed begin. Meer woningen bouwen zou een goede volgende stap zijn. Daarover wordt al gepraat met minister Ollongren van Binnenlandse Zaken. ‘En denk ook aan ondergrondse CO₂-opslag in de Rijnmond. Dat zou een moneymaker kunnen zijn én goed voor het klimaat.'
Samen met Alpinvest-oprichter Volkert Doeksen heeft De Boer nog een ander plan op tafel gelegd bij het kabinet: een gezamenlijk investeringsfonds van overheid en private partijen, in eerste instantie van €5 mrd. 'Nederland heeft ongeveer 3500 bedrijven met een omzet van tussen de €50 mln en €500 mln, die niet beursgenoteerd zijn maar wel heel strategisch voor onze economie. Denk aan de zaadveredelaars rond Enkhuizen. Of de toeleveranciers van ASML en Philips in Eindhoven. Je zou eigenlijk als Nederland moeten zeggen: dit soort bedrijven gaan we niet alleen met een NOW door de winter helpen; we zijn ook bereid om daar kapitaalsteun aan te geven. Geen subsidie, maar een investering met rendement.'
Optimistisch: 'Als je deze dingen doet ben je straks voorloper in Europa en de wereld. Pak dat nou op. Laat je offensieve kant zien, je ambitieuze kant.'
Beluister ook deze podcast van FD & BNR:
