Europese solidariteit? Dat is een fabeltje op papier, sneerde de Servische president Aleksandar Vucic in maart. Hij voelde zich tijdens de corona-uitbraak in de steek gelaten door de EU. Vucic had uiteindelijk een beroep gedaan op zijn Chinese collega Xi Jinping, volgens hem wél ‘een vriend en broeder'.

China stuurde een vliegtuig met mondmaskers, beademingsapparaten en artsen naar Belgrado. Vucic kuste plechtig de Chinese vlag en Brussel krabde zich achter de oren. Het was niet de eerste keer dat Europese landen, waaronder Bosnië en zelfs lidstaat Italië, zich door de EU in de kou gezet voelden en de mondkapjesdiplomatie van autocratische regimes in China en Rusland in dankbaarheid aanvaardden. Servië kreeg gauw alsnog €7,5 mln toegestopt.

Europees perspectief

Woensdag hield de EU een top per videoverbinding met Servië, Kosovo, Noord-Macedonië, Montenegro, Albanië en Bosnië. De zes Westelijke Balkanlanden willen dolgraag lid worden van de EU, maar de 27 lidstaten houden de boot af. Zij zitten niet te wachten op de toetreding van nog meer arme landen. Bovendien zijn de rechtsstaat, democratie, economie en persvrijheid er erg onderontwikkeld: Brussel eist eerst hervormingen.

Desondanks houdt de EU op gezette tijden de Westelijke Balkan 'het Europese perspectief' voor. 'We hebben die zeer belangrijke boodschap opnieuw bevestigd', verklaarde EU-voorman Charles Michel na de top. 'Het leidt geen twijfel dat de Balkan in de EU hoort', beaamde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Ze noemde de zes landen 'haar absolute topprioriteit'.

Kruitvat

Belangrijkste reden voor deze warme woorden is dat de Balkan een berucht kruitvat is. Als de EU de instabiele regio links laat liggen, bestaat het gevaar dat China en Rusland, maar ook Turkije en de Golfstaten hun kans ruiken en het gebied tot speelbal van de eigen belangen maken. De laatste jaren is de invloed van Moskou (in Servië en Montenegro), Peking (vanwege de aanleg van infrastructuur voor de 'nieuwe zijderoute') en het Midden-Oosten (in de 'moslimlanden' Kosovo, Bosnië en Albanië) toegenomen. De Brussel vreest voor nieuwe onrust.

Logisch dat EU de top aangreep om uitgebreid te melden wat ze allemaal voor de Balkan heeft gedaan. Zo is er een steunpakket van ruim €3,3 mrd om de regio bij te staan in de strijd tegen het coronavirus. Later dit jaar volgt een investeringspakket om de Balkanlanden na de crisis weer op de been te helpen.

Bovendien mogen de zes landen nu ook meedoen aan de gezamenlijke EU-aanbesteding voor de inkoop van medisch beschermingsmateriaal. De zes landen hadden vorige maand nog de noodklok geluid over de Brusselse exportban op mondmaskers naar niet-EU-landen, die hen in problemen bracht. Dat verbod is opgeheven.

Nepnieuws

'Wij blijven de nummer één voor de Balkan', pochte een EU-diplomaat. 'China en Rusland komen niet eens in de buurt.’ Zelfs president Vucic verklaarde woensdag 'dankbaar' te zijn en in de gezamenlijke verklaring van de top staat dat de inspanningen van de EU 'erkenning' verdienen. De Westelijke Balkanlanden beloven dan ook hun best te doen 'nepnieuws door derde landen' (lees: China en Rusland) te pareren en hun 'buitenlandse politiek beter af te stemmen' op het EU-beleid.

De verklaring én de hele pr-show rond de top passen in het voornemen van de EU om voortaan minder naïef te zijn op het wereldtoneel. Von der Leyen wil een 'geopolitieke Commissie' leiden die niet vies is van machtspolitiek. Zéker nu de VS en China elkaar steeds heviger beconcurreren en Europa dreigen te overschaduwen.

Waakzaamheid is volgens haar bij uitstek geboden, omdat de crisis de beurswaarde van Europese bedrijven doet verdampen. Staatsgesteunde ondernemingen uit China kunnen goedkoop overnames doen in cruciale sectoren als zorg, medisch onderzoek en infrastructuur. Nederland pleitte al eens voor strengere mededingingsregels om dergelijke valse concurrentie te beteugelen.

Mensenrechten

Vrijdag riepen Den Haag en Parijs bovendien Brussel op meer voorwaarden te stellen aan internationale handelspartners. Wie zaken wil doen in Europa, moet de Parijse klimaatdoelen, mensenrechten en fatsoenlijke arbeidsomstandigheden respecteren, vinden zij. Anders moeten de importtarieven weer omhoog. Frankrijk en Nederland willen ook een CO₂-heffing aan de EU-grens, zodat duurzame bedrijven in Europa niet het onderspit delven tegen vervuilers van China en elders.

Felle woorden, maar als puntje bij paaltje komt, laat de EU zich nog steeds door Peking piepelen. Zo paste de Chinese censuur deze week een ingezonden brief van de 27 lidstaten ter gelegenheid van 45 jaar diplomatieke relaties aan. De passage over het coronavirus dat zich vanuit China over de wereld heeft gespreid, werd met medeweten van Brussel geschrapt. Een misser, bekende de Commissie vrijdag. Zéker als je net de Balkan hebt gevraagd tegen desinformatie te vechten.