Het ministerie van Buitenlandse Zaken trekt de stekker uit detacheringen van hoge beleidsambtenaren bij Shell. De laatste vertrekt in augustus, na drie jaar te zijn uitgeleend aan de afdeling Government Relations op het Shell-hoofdkantoor in Den Haag. Die sectie richt zich onder andere op het beïnvloeden van overheidsbeleid.

Shell detacheringen.pdf

Formeel is er sprake van een pauze in afwachting van 'een bredere evaluatie' van detacheringen bij bedrijven. Shell wil slechts bevestigen dat de detachering afloopt en wil niets zeggen over het belang ervan. Maar de stap is tekenend voor de sterk bekoelde relatie met politiek en bestuurlijk Den Haag, zo zeggen betrokkenen aan beide zijden tegen het FD.

Vertrek naar Londen

De uitspraak van Shell-topman Ben van Beurden, in een interview met het FD twee weken geleden, dat het bedrijf nog steeds denkt aan verhuizing naar Londen, staat dan ook niet op zichzelf, zeggen meerdere Haagse bronnen. Door een opeenstapeling van fiscale en politieke acties wordt het Shell steeds moeilijker gemaakt.

De detacheringen vanuit Buitenlandse Zaken zijn volgens een woordvoerder gericht op 'het opbouwen van kennis onder BZ-ambtenaren'. De ambtenaar die bij Shell werkt, dat hem ook betaalt, heeft tot taak contacten te onderhouden 'over onderwerpen in de relatie met de Nederlandse overheid, zoals over energie- en klimaatthema's' en het 'opbouwen van kennis en netwerken'.

KNVB en Rabobank

Er liepen de afgelopen jaren steeds tussen de 100 en 150 uitgaande detacheringen tegelijk, zegt Buitenlandse Zaken. Ook bij Philips en Rabobank liepen ambtenaren rond en zelfs bij de KNVB, maar vooral bij (semi-) overheidsorganen zoals ministeries en internationale organisaties.

Shell leende op zijn beurt tot eind 2017 nog, op kosten van Buitenlandse Zaken, een eigen werknemer uit aan het departement. Als 'senior beleidsmedewerker Internationalisering Topsectoren en Strategische Partnerschappen' hield deze zich onder andere bezig met 'strategisch accountmanagement'.

Nigeria

De relatie van Buitenlandse Zaken met Shell ligt gevoelig. Het departement werd begin juni in verlegenheid gebracht toen NRC onthulde dat de Nederlandse ambassadeur in Nigeria, Robert Petri, Shell had gewaarschuwd voor een inval van de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst. Die werkt aan een omvangrijk corruptieonderzoek naar de wijze waarop Shell en het Italiaanse ENI olieconcessies verkregen in het Afrikaanse land.

Het bestaan van de personele uitwisseling tussen het ministerie en de oliemaatschappij werd al in 2011 aan het licht gebracht in de 'Wikileaks', de publicatie van Amerikaanse overheidsdocumenten. Minister van Buitenlandse Zaken Uri Rosenthal verzekerde destijds dat er 'geen sprake is van verstrengeling van belangen'. Oliemaatschappijen uit het Westen waren volgens de VVD-minister nu eenmaal 'aangewezen op steun van hun eigen overheid om hun positie in het buitenland zeker te stellen'. Dat vormde volgens hem ook de achtergrond voor de detachering. 'Deze dient het opbouwen van kennis en een beter begrip van de sector'.

De detacheringen zijn sindsdien doorgegaan. Maar de tijd waarin de belangen van Shell werden vereenzelvigd met die van Nederland, is voorbij. Het politieke en maatschappelijke oproer tegen afschaffing van de dividendbelasting in 2018 maakte dat duidelijk.

Vijandig

Het resulteerde in een zware politieke nederlaag voor VVD-premier Rutte en het kabinet hield de belasting uiteindelijk overeind. Sindsdien is de toon richting multinationals ronduit vijandig geworden, constateert onder anderen VNO-NCW-voorzitter Hans de Boer. En hetzelfde kabinet dat de dividendbelasting wilde afschaffen, werkt inmiddels hard, vaak eendrachtig met de oppositie, aan verdere aftopping van de fiscale faciliteiten voor hoofdkantoren van multinationals in Nederland.