Vooruitblikkend en verdiepend: dit is een wekelijkse dosis Europamania — alles wat je moet weten over ontwikkelingen in Europa. In deze laatste editie voor de zomerstop: was de Hongaarse premier Viktor Orbán een winnaar bij de Europese top, of een verliezer?
Viktor Orbán, de autoritaire Hongaarse premier, kraaide vorige week victorie na de Europese top. Niet alleen sleepte hij naar eigen zeggen nog wat extra miljarden aan Europees geld voor de natie binnen, hij vermeed ook dat de EU-regeringsleiders in de slottekst van hun bijeenkomst een harde koppeling legden tussen het ontvangen van EU-subsidies en het voldoen aan de principes van de rechtsstaat. Zo claimde Orbán.
Veel Orbán-critici geloofden Orbán gelijk. Heeft de EU de afgelopen jaren niet steeds verzuimd door te bijten als het om de Hongaarse premier ging? (Lees hier waarom waarnemers sceptisch zijn. De Hongaarse krant Nepszava legde afgelopen week zelfs een link tussen Hongaarse militaire inkopen in Duitsland en coulance in Berlijn richting Orbáns Fideszpartij).
Zoals zo vaak bij Europese toppen biedt tekstexegese van de slotconclusies niet direct uitkomst. Cruciale punten staan op pagina 16 en 17: de regeringsleiders onderstrepen het belang van de rechtsstaat. Daarom komen ze 'spoedig' met een set van voorwaarden die de EU-begroting en het coronaherstelpakket moeten beschermen.
Die voorwaarden moeten natuurlijk uitdrukken dat iemand die inbreekt op de rechtsstaat, geen recht heeft op EU-geld (de Europese Commissie deed daar trouwens al in 2018 een voorstel voor). Volgens de 'topconclusies' heeft besluitvorming hierover plaats via gekwalificeerde meerderheid (minimaal 55% van de lidstaten die minstens 65% van de EU-bevolking vertegenwoordigen).
Maar wat is 'spoedig', vroegen sommige waarnemers zich af, en houden landen een veto? Waarom hebben de regeringsleiders de zaak niet harder opgeschreven? De concept-teksten waren toch strenger (zie hier wat Hongarije ervan wilde maken)? En is die gekwalificeerde meerderheid niet een te hoge drempel?
Orbáns grootste bondgenoot is Polen (dat ook rechtsstaatissues heeft, zie pagina 21 van dit rapport; deze week was er een nieuwe juridische aanval op kritische rechters). Maar hij zou toch best een flinke groep van lidstaten kunnen paaien, menen sommigen.
Elders in de slottekst staat evenwel slecht nieuws voor Orbán. Niet als je zoekt op de rechtsstaat overigens. Nee, punt A19 is cruciaal, stelt bijvoorbeeld John Morijn, hoogleraar recht in Groningen. In dat punt hebben de regeringsleiders vastgelegd hoe de beoordeling van subsidieaanvragen volgens het coronaherstelpakket gaat verlopen.
Daarbij spelen ook de aanbevelingen die de Europese Commissie elk jaar richting lidstaten doet een rol. En die zijn dus de achterdeur die Orbán over het hoofd zag. Want Brussel heeft Boedapest meermaals in die aanbevelingen gevraagd om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht beter te borgen, en de strijd tegen corruptie moet opvoeren.
Met andere woorden: als Hongarije niks doet met die aanbevelingen, kan dat subsidies in de wielen rijden. 'Een waterscheiding', stelt Morijn: de rechtsstaat is nu een centraal punt bij het economisch toezicht.
Voor Nederland was A19 ook belangrijk. Hierin staat de 'handrem' die premier Mark Rutte wilde. Die houdt in dat één lidstaat om opschorting van subsidies kan vragen als ze denkt dat een lidstaat zich niet houdt aan zijn hervormingsbeloftes.
Rutte zei eerder tegenover de Tweede Kamer dat hij een keiharde koppeling van de verstrekking van EU-geld aan rechtsstatelijke principes wil. Nederland heeft nu via Ruttes handrem de kans om dat in de praktijk te brengen als de Europese Commissie niet hard genoeg is.
Hier speelt wel één maar: volgens Rutte kan de handrem de financiering langdurig staken, stelt het kabinet in een Kamerbrief die ze vrijdag verstuurde. Volgens de Europese Commissie is dat echter maar voor drie maanden, waarna zij beslist.
Hoe de zaak gaat uitpakken, moet dus nog blijken. Viktor Orbán zelf ging bij terugkomst in Boedapest door waar hij al jaren mee bezig is: het aan banden leggen van de onafhankelijke pers. Hij bracht de afgelopen jaren de geschreven media grotendeels onder controle van de staat en aan zijn partij gelieerde zakenlui.
Zijn wapen: advertenties. Regeringskritische media krijgen die niet van de overheid, en ook niet van Orbán-getrouwe ondernemers. Gaandeweg kwamen veel mediabedrijven zo onder controle van de regering. En dat gebeurde ook met de onafhankelijke site Index.hu, waar hoofdredacteur Szabolcs Dull deze week moest opstappen. De regering werkte jaren aan het inpalmen van Index.hu, stelt de website 444.hu.
Index.hu is nu effectief gecrasht. Vrijdag stapte het grootste deel van de redactie op, en gingen duizenden Hongaren in Boedapest uit protest de straat op. De Poolse krant Gazeta Wyborcza plaatste maandagochtend een adhesiebetuiging aan de Hongaarse collega's van Index.
Europamania is ook een podcast van FD en BNR! Met @connorclerx, @RiaCats, @MJSchiffers, @jessepinster en @HanDirk. Luisteren kan hier.
Europamania gaat met zomerstop tot eind augustus. Om de tijd te overbruggen, hier wat kijk- en leestips:
Daar is-ie weer Je verwacht het niet, maar de vooraanstaande Duitse econoom Hans-Werner Sinn is kritisch over het resultaat van de Europese top. Lees dan ook nog even deze topconstructies van de FAZ en Spiegel. En wie wat krijgt, berekende denktank Bruegel.
Mission: Impossible Als Tom Cruise geheim agent Ethan Hunt speelt, gaat er altijd veel stuk. In elke film zijn de mirakelse stunts groter. En nu wil hij een monumentale brug in Polen opblazen.
Byzantijns Bulgaars Wie is er de baas in de politiek in Sofia, waar dagelijks anticorruptieprotesten zijn? Ontmoet 'Buikie'.
Virusbeleid Een serie diepgaande artikelen over het Europese antwoord op de coronacrisis (die niet voorbij is).
Terugval De conservatieve kandidaat Andrzej Duda won de presidentsverkiezingen in Polen nipt. Warschau wil nu onder de Conventie van Istanboel uit. Die gaat over het voorkomen van geweld tegen vrouwen. En het is tijd dat de staat buitenlandse media aan banden legt, vindt regeringspartij PiS.
Big Brother Een afluisteringszaak schokt Volkswagen, meldt Handelslbatt.
FD Europamania wordt geschreven door Han Dirk Hekking.Volg ook onze FD-Brusselaars Ria Cats en Mathijs Schiffers. Heb je opmerkingen of nieuws? Laat het weten via feedback@fd.nl. Tot na de zomerstop!
