In Duitsland start een langlopende proef met een universeel basisinkomen. Het onderzoek moet uitwijzen wat de psychologische en maatschappelijke effecten van gratis geld zijn. Voor het onderzoek — gefinancierd via crowdfunding — is drie jaar uitgetrokken.

Gratis geld, minder kopzorgen

Het onderzoek gaat komend jaar van start. Het doel is om na te gaan of het basisinkomen mensen helpt om gezonder en socialer te leven en — met minder financiële kopzorgen — gedurfde individuele keuzes aanmoedigt.

Het is voor het eerst dat het basisinkomen op deze schaal wordt onderzocht zonder overheidsfinanciering, aldus de initiatiefnemers van de vereniging Mein Grundeinkommen van IT-ondernemer Michael Bohmeyer. ‘Voor de meeste mensen betekent een basisinkomen niet meer geld, maar meer zekerheid’, zegt hij. ‘We willen weten of het basisinkomen mensen en de maatschappij beter bestand maakt tegen crises.’ De vereniging heeft sinds 2014 proefprojecten lopen.

Corona maakt bewust

Een groot aantal particuliere donateurs financiert het Duitse proefproject. Het wordt onafhankelijk uitgevoerd door het Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung (DIW) in Berlijn en wetenschappers van de Universiteit van Keulen en het Max Planck Instituut.

Volgens DIW-directeur Marcel Fratzscher heeft de coronapandemie veel mensen bewust gemaakt van het belang van sterke sociale stelsels en basiszekerheden. Het is volgens hem ‘tijd om te experimenteren’. De studie kan volgens hem helpen om de bestaande socialezekerheidstelsels te hervormen.

Wereldwijd zijn er verschillende experimenten met basisinkomens geweest. Het bekendste project was van de Finse overheid dat twee jaar lang gratis geld uitdeelde. De belangrijkste conclusie was dat de ontvangers van het basisinkomen zichzelf gezonder voelden en minder stress ervoeren. Het basisinkomen bleek een gevoel van autonomie te versterken bij veel deelnemers.

Nieuwe terrein

Volgens de Duitse initiatiefnemers zijn de resultaten van de eerdere projecten wetenschappelijk ‘niet erg betekenisvol’ of ze zijn voortijdig beëindigd ‘omdat de politieke wind is gaan draaien’. ‘Met dit lang lopende Duitse proefproject betreden we onbekend wetenschappelijk terrein’, zei hoogleraar Jürgen Schupp, die is verbonden aan DIW.

De initiatiefnemers hebben bij 141.473 particuliere geldgevers bijna €5,2 mln opgehaald om de basisinkomens te kunnen financieren. De vereniging streeft naar 200.000 donateurs. De aanmelding voor deelnemers is dinsdag geopend.

Bestaansminimum

Het basisinkomen moet hoog genoeg zijn voor het bestaansminimum en deelname aan het sociale, culturele en politieke leven. Voor de proef zoekt de vereniging 120 deelnemers. Deze groep moet een afspiegeling vormen van de maatschappij, dus zowel bestaan uit werkenden als niet-werkenden.

Aan de deelnemers wordt drie jaar lang maandelijks belastingvrij €1200 basisinkomen gegeven zonder dat ze een tegenprestatie hoeven te leveren. Proefpersonen mogen extra inkomen verdienen door middel van betaald werk.

Grote maatschappelijke vragen

Susann Fiedler van het Max Planck Instituut hoopt antwoorden te vinden op de vraag of het basisinkomen ‘de geest kan vrijmaken’ voor ‘helder denken’ en socialer en initiatiefrijker gedrag.

De initiatiefnemers van Mein Grundeinkommen hopen met het basisinkomen ook antwoorden te vinden op de grote maatschappelijke vragen van het moment. Kan het basisinkomen de digitale transformatie en robotisering in goede banen helpen leiden? Kan het basisinkomen de maatschappelijke onzekerheid en polarisatie terugdringen? Maakt een basisinkomen mensen meer bewust van de gevaren voor het milieu en het klimaat?