Vooruitblikkend en verdiepend: dit is de wekelijkse dosis Europamania — alles wat je moet weten over ontwikkelingen in Europa. In deze editie: fiscalisten opgelet, Zucman goes Europe! En belastingen als politiek wapen.

1. Het Europese belastingalarm gaat af

Toen de Franse econoom Thomas Piketty in 2013 zijn Kapitaal in de 21ste eeuw uitbracht, leidde dat tot een hoogoplopende discussie over economische gelijkheid. Piketty's vervolgboek, Kapitaal en ideologie en zijn manifest over Europa, hielden het vuur van het debat brandende.

In Piketty's kielzog volgden andere economen, onder wie zijn discipel Gabriel Zucman, verbonden aan de Universiteit van Californië. Zucman maakte de afgelopen jaren naam met onderzoek naar belastingconstructies en belastingdruk en publiceerde in 2019 met Emmanuel Saez The Triumph of Injustice, dat belicht hoe rijken steeds minder belasting betalen.

Bij Zucmans werk zijn de schijnwerpers veelal blijven schijnen op zijn analyse van het fiscaal stelsel in de VS. Maar dat blijft niet zo. Fiscalisten, wees gewaarschuwd: Zucman goes Europe!

De econoom begint namelijk het EU Tax Observatory. De Europese Commissie schreef daar vorig jaar een opdracht voor uit; Brussel financiert het initiatief met een bedrag van €1,2 mln. Doel is het opzetten van een centrum voor onderzoek naar belastingontwijking en -ontduiking. Zucmans organisatie is nu bezig met de werving van onderzoekers.

Zucman sprak vorige week over zijn werk met Achim Wambach van het Duitse onderzoeksinstituut ZEW. In relatie tot de VS wierp Wambach de vraag op of Amerikaanse kiezers het werkelijk zo'n probleem vinden dat rijken relatief weinig belasting betalen. Anders hadden ze radicaler gestemd, was zijn suggestie. Bij zowel de Democratische als de Republikeinse kiezers is een meerderheid voor een progressieve vermogensbelasting, wees Zucman op peilingen.

Qua bedrijven stelde hij dat Europese landen grootschalig inkomsten mislopen doordat bedrijven uit de VS de winst die ze in de EU halen wegsluizen. 'Duitsland verliest een hoop', hield Zucman Wambach voor. Om dit tegen te gaan, 'en de verdragen van de mondialisering te herschrijven', vindt de econoom dat er bij handelsverdragen afspraken moeten komen over een minimumtarief voor vennootschapsbelasting van 25%.

Als er één niveau zou gelden, moeten landen wedijveren op basis van infrastructuur en onderwijs, en daarvan zouden ze profiteren, zo stelde hij. 'Maar landen in Oost-Europa zeggen dat je ze dan een wapen in die concurrentiestrijd ontneemt', wierp Wambach tegen. 'Een ontwikkelingsmodel dat is gebaseerd op lage belastingen is inherent instabiel', doceerde Zucman. Lage belastingen zoals sommige lidstaten hanteren, 'werken alleen als andere landen dat accepteren'.

De econoom noemde Nederland niet. Maar Spanje en Italië hebben het boze oog op Den Haag gevestigd vanwege het Nederlandse fiscale regime. Recent kwam daar Polen bij. En Zucman is nog niet eens echt met zijn onderzoeksclub begonnen.

2. Belasting als politiek wapen

En alweer staan Polen en Hongarije op de agenda van het Hof van Justitie van de EU. De hoogste Europese rechter komt dinsdag met arresten in twee belastingzaken. Maar let op! Fiscaliteit is slechts een onderdeel van wat er werkelijk op tafel ligt.

Een van de zaken gaat erover dat Polen grotere detaillisten zwaarder wil belasten dan kleinere ondernemingen in dezelfde sector. In de andere speelt dat Boedapest hetzelfde principe hanteert bij een taks op de omzet van advertenties bij grotere en kleinere mediabedrijven.

De Europese Commissie vond dat die regelingen niet door de beugel konden, maar verloor de zaken hierover bij het Gerecht van de EU. Ze vroeg vervolgens hogere voorziening. De adviezen van de advocaat-generaal Juliana Kokott in deze zaken beloven niet veel goeds voor de Commissie.

Wat op de achtergrond speelt: de hogere taks die grotere winkelbedrijven in Polen op hun dak krijgen, treft met name buitenlandse ondernemingen die immers gemiddeld omvangrijker zijn dan Poolse winkelbedrijven (het plagen van buitenlandse retailers is ook in Tsjechië populair).

Interessant in de Hongaarse kwestie is dat de Poolse regering broedt op een soortgelijke taks. Onafhankelijke Poolse mediabedrijven sloegen daarover alarm; ze vrezen dat de belasting een middel is om hun commerciële levensvatbaarheid geweld aan te doen; regeringsgezinde media hebben het veel makkelijker omdat zij de meeste overheidsadvertenties krijgen.

Door verdeeldheid tussen de drie coalitiepartners ging het voorstel van tafel. Maar dat is tijdelijk, vrezen de critici. Adam Michnik, die de krant Gazeta Wyborcza leidt, waarschuwde vorige week dat de toekomst van onafhankelijke media in Polen in gevaar is. Door de van Hongarije afgekeken advertentiewet, en door de aanhoudende stroom rechtszaken die onafhankelijke kranten treft.

Europamania in je mailbox?

Wil je deze Europa-nieuwsbrief elke week per mail ontvangen? Schrijf je dan hier in. En hier zijn eerdere afleveringen.

Waar moeten we deze week op letten?

• U dacht dat Emmanuel Macron steeds van die bilateraaltjes met Angela Merkel doet? Klopt. Maar hij is niet eenkennig. Maandagontmoet hij in Montauban de Spaanse premier Pedro Sánchez.

• De ministers van financiën van de eurolanden spreken elkaar maandag. Hier de agenda. Dinsdag overleggen de EU-ministers van economische zaken en financiën over het coronaherstelplan en het belasten van digitale economie. De nieuwe Amerikaanse regering stelt zich soepeler op over dit thema.

• Terwijl de EU-lidstaten ruziën over of iedereen wel genoeg vaccins krijgt, en er zorgen zijn over incidenten rond het vaccin van AstraZeneca, reflecteert de Brusselse denktank CEPS dinsdag op de mondiale race naar een vaccin. De collega's van denktank Bruegel debatteren donderdag over de impact van het coronavirus op productiviteit.

• Woensdag verkiezingen voor de Tweede Kamer! Lees hier het verhaal van FD-correspondent Ria Cats over Europa in de verkiezingsprogramma's.

• In sommige Franse regio's vangen mensen vogels door lijm op takken te smeren. Wat vindt Europa daarvan? Het Hof van Justitie van de EU komt woensdag met een arrest (vorig jaar was de methode verboden voor merels en lijsters).

• De EU-ministers van milieu vergaderen donderdag. Op de agenda onder meer een discussie over het recyclen van batterijen en het beleid voor het omgaan met klimaatverandering.

• ECB-president Christine Lagarde spreekt donderdag in het Europees Parlement. De Europese Centrale Bank besloot vorige week meer obligaties te gaan opkopen omdat de rente oploopt.

Meer lezen (en luisteren en kijken)

Schokkend De Süddeutsche Zeitung belicht wat er gebeurde toen neonazi's zich vestigden in het Thüringse plaatsje Ballstädt.

Europa in de ether Europamania bestaat niet meer als podcast. Maar BNR biedt nu een nieuwe Europa-podcast, met Geert Jan Hahn en Stefan de Vries.

Uitkomst Wie in Hongarije de politiek goed volgt, hoort de regering voortdurend ageren tegen van alles en nog wat. Maar wat als je twijfelt over waar je vandaag nou weer een hekel aan moet hebben? De Hond met twee Staartenpartij, een satirische beweging, weet er wat op.

Erkenning Zowel de Europese Commissie als de EU-lidstaten hebben bij de inkoop van vaccins tegen corona fouten gemaakt, zegt vicevoorzitter Frans Timmermans van de Commissie in een gesprek met de Duitse krant Tagesspiegel.

Kameraden Toen het IJzeren Gordijn er nog hing, zaten Polen en de DDR in hetzelfde kamp. Maar elkaar vertrouwen deden ze absoluut niet, blijkt uit een nieuw boek.

Kameraden II Tot recent was de Fidesz-partij van Viktor Orbán lid van de christendemocratische politieke familie in de EU. Niet langer. Daardoor neemt Orbáns invloed af, stelt deze analyse.