Hoewel de vaccinatiecampagne goed op stoom is, blijft de vraag naar vaccins die over zijn en dreigen te worden weggegooid onverminderd hoog. De website Prullenbakvaccin.nl, een initiatief van huisartsen, trekt op de drukste momenten nog altijd meer dan 80.000 bezoekers.

Meer dan 140 medische praktijken hebben zich bij de site aangesloten en er komen nog iedere dag huisartsenpraktijken bij, zegt initiatiefnemer en chirurg Marlies Schijven. GGD's denken na over deelname.

De bezoekers van Prullenbakvaccin.nl hebben verschillende beweegredenen. Ze hebben een kwetsbare partner. Ze willen het liefst vandaag nog op vakantie. Ze moeten binnenkort als docent voor de klas staan. Ze hebben spijt dat ze eerder een prik hebben geweigerd. Of ze vinden het zonde als er vaccins worden weggegooid.

Inmiddels zijn honderden van deze Nederlanders met haast gevaccineerd met behulp van de website. Deze vaccins waren anders in de prullenbak beland. Of in de arm van een kwetsbare patiënt of bekende van de huisarts, maar ook die armen raken langzamerhand op.

Het initiatief van drie artsen en een softwarebouwer kon een paar weken terug op de nodige kritiek van coronaminister Hugo de Jonge rekenen. Eerst was de website 'onverstandig' — het ministerie van Volksgezondheid zou stappen overwegen. Daarna was het initiatief onnodig: er waren simpelweg geen vaccins over. Uiteindelijk waren prullenbakvaccins vooral 'onhandig', maar was de minister wel positiever. Verspilling tegengaan? 'Altijd doen. Ik zal Prullenbakvaccin geen strobreed in de weg leggen.'

Sancties voor 'het fantastische Noord-Limburg'.

De GGD Noord-Limburg werkte met een eigen lijst tegen verspilling en kreeg dezelfde reactie als Prullenbakvaccin.nl. Aanvankelijk hingen er zelfs sancties in de lucht. Ook daar krabbelde De Jonge terug. Ineens sprak hij over 'het fantastische Noord-Limburg'. De les: 'laten we het een beetje aan de regio overlaten'.

Heeft het ministerie van VWS last van de not invented here-mentaliteit (als wij het niet hebben bedacht, moeten we er niets van hebben)? 'Den Haag vindt het heel moeilijk om van standaardprocessen af te wijken', zegt gezondheidseconoom Marcel Canoy. 'Ze moeten goed werkende plannetjes juist omarmen, want het is fijn als mensen iets ondernemen om het land beter te maken. Nu is het meer gedogen als een boer met kiespijn.'

VU-hoogleraar Canoy pleit voor de terugkeer van de menselijke maat bij de overheid en vindt Prullenbakvaccin.nl een 'prachtig voorbeeld van de cultuurverandering en bestuurlijke vernieuwing' die we nodig hebben. 'Niet alles wat verstandig is, komt uit Den Haag.'

Een woordvoerder van VWS stelt dat het ministerie wel degelijk openstaat voor goede ideeën: 'Het ministerie als ivoren toren is een aantrekkelijk beeld, maar we hebben juist veel contact met het veld.' Het bezwaar tegen deze specifieke initiatieven zit hem in het feit dat sommige mensen eerder of met een ander middel geprikt kunnen worden dan de Gezondheidsraad adviseert. Maar: 'Vaccins weggooien, dat wil niemand.'

Ons enige wapen

Schoorvoetend of niet, de initiatiefnemers van Prullenbakvaccin.nl zijn opgelucht dat zij nu de zegen van De Jonge hebben. De volgende horde is het overtuigen van de GGD's, die naast de huisartsen de komende maanden ook veel prikken gaan zetten. Sommige denken na over deelname, zegt chirurg Schijven. 'Het zou heel gek zijn als GGD's nooit restvaccin hebben. Misschien werken ze nog steeds met lijsten of zetten ze het in de armen van medewerkers, dat kan. Kijk, als zij hun logistiek perfect op orde hebben, ben ik blij. Zo lang er maar niets wordt weggegooid, want vaccins zijn ons enige wapen om zo snel mogelijk hieruit te komen.'

Volgens een woordvoerder van koepel GGD GHOR is deelname aan Prullenbakvaccin.nl nu niet aan de orde. 'Wij kijken heel precies hoeveel we nodig hebben, en het lukt ook om dat altijd om dat volgens de geldende afspraken weg te prikken. Als we merken dat er iets overblijft, dan zullen we daarop acteren.'

Huisartsenpraktijk Bruijn in het Zuid-Hollandse Streefkerk werkte bij de eerste vaccinatieronde nog met een eigen lijst, zegt eigenaar Hannelore Bruijn. Maar bij de volgende ronde maakte de praktijk gebruik van Prullenbakvaccin.nl, vertelt ze aan de telefoon. 'We hadden vorige week zeven doses over. Die hebben we aangemeld op de website. Binnen een paar minuten kwamen de eerste mensen aangelopen, gefietst en gereden. Een stuk of dertig in totaal. Mensen uit het dorp vooral. De gelukkigen waren allemaal heel blij. Er zat een fysiotherapeut bij, en een tandarts. Bij de volgende rondes doen we het waarschijnlijk weer zo.'

De prullenbakkies

Schijven is opgetogen dat Prullenbakvaccin.nl inmiddels door het hele land wordt ingezet. Terwijl het initiatief drie weken terug slechts bestond uit wat vragen op LinkedIn. 'Bestaat er ook een app of website zoals TooGoodToGo voor vaccins?', vroeg huisarts-in-opleiding Bernard Leenstra zich af, doelend op een app voor overgebleven eten in horeca en winkels. 'Wie maakt er in recordtijd een goeie, veilige website of app voor het goeie doel?', wilde Schijven weten. 'We hebben helaas geen budget. Wel veel vaccins die in de prullenbak dreigen te belanden en mensen die heel graag zo'n prullenbakvaccin willen hebben.'

Softwaremaker Anees Saban gaf gehoor aan die oproep, 48 uur later was Prullenbakvaccin.nl geboren. Schijven, Leenstra en Saban bundelden hun krachten met huisarts Marco Blanker, die de discussie aanzwengelde met een veel gedeelde foto van een prullenbak vol vaccins. Schijven noemt het gelegenheidsverbond van vier liefkozend 'de prullenbakkies'. Samen draaien de prullenbakkies overuren,.

Andere technici bouwden apps die een seintje geven wanneer in de buurt vaccins over zijn. Zo verschijnt gemiddeld twee keer per dag ergens in het land een ordentelijke rij met hoopvolle Nederlanders. Onverstandig, onnodig of onhandig? 'De sfeer was geweldig', schrijft een gelukkige op Twitter. 'Elke keer dat iemand met een vaccin in zijn arm naar buiten liep, stonden mensen in de rij te juichen.'

Meer menselijke maat

Gezondheidseconoom Marcel Canoy veert op als hem telefonisch gevraagd wordt naar Prullenbakvaccin.nl. Hij bepleit met zijn Leidse collega Sandra van Dijk de terugkeer van de menselijke maat bij de overheid. Premier Mark Rutte heeft dat idee gretig omarmd, als reactie op de toeslagenaffaire. Kort samengevat: de overheid kan prima standaardprocessen hanteren, want in de meeste gevallen werken die ook. Maar de eerste stap in zo'n proces is de vraag: is dit een standaardgeval? Zo niet, dan moet er ruimte zijn om af te wijken, zoals een politieagent die kan besluiten een oogje toe te knijpen als de omstandigheden daar om vragen.

Is er dan geen spanning tussen de menselijke maat enerzijds en de broodnodige centrale aansturing in crisistijd anderzijds? Helemaal niet, zegt Canoy: 'Bij opgaven als grootschalig vaccineren of patiënten spreiden is centrale aansturing heel nuttig. Maar dat betekent niet dat we in crisistijd ongeacht de context altijd alles hetzelfde doen.'