Of Japanners deze lente na dertig jaar eindelijk een substantiële loonsverhoging krijgen hangt af van Tomoko Yoshino, de nieuwe voorzitter van de grootste vakcentrale van Japan. Mannelijke collega's vonden dat ze als vrouw niet hard genoeg zou kunnen onderhandelen.
'De kern van het probleem? Dat is dat Japanse werknemers het normaal vinden om geen loonsverhoging te krijgen,' aldus vakbondsvoorzitter Tomoko Yoshino vlak voordat ze aan de onderhandelingstafel schoof met de Keidanren, de vertegenwoordigers van de belangrijkste Japanse werkgevers.
Half februari is in Japan van oudsher het tijdstip van de shunto, de loononderhandelingen. Alle ogen zijn dit jaar gericht op de nieuwe voorzitter van de Rengo, de grootste vakcentrale van Japan. Yoshino is net benoemd als voorzitter, in oktober werd ze de eerste vrouw ooit op die post.
Als er één moment is om een flinke loonstijging af te dwingen, is het nu, het moment dat na corona de economie weer op stoom komt. Ook Japan kampt met een enorm tekort aan arbeidskrachten. Per jaar verdwijnen alleen al door vergrijzing ruim een half miljoen werknemers. Ook Japan begint de inflatie te voelen.
De lonen zijn bovendien krankzinnig laag in de derde economie ter wereld. Sinds 2000 zijn de reële lonen er met 0,39% gestegen. Vergelijk dat met buurland Zuid-Korea, waar de reële lonen in twintig jaar met 43,51% stegen. Het gemiddelde loon van een Japanner is $38.515, in Nederland is dat $58.828.
De lage lonen zetten een rem op de economie. Premier Fumio Kishida, die zich de architect van het 'nieuwe kapitalisme' noemt, wil dat de lonen omhoog gaan. Zelfs de werkgevers zien in dat de lonen nu eens écht moeten stijgen. En wat is de eis waarmee Yoshino, die zeven miljoen werknemers vertegenwoordigt, de onderhandelingen in gaat? Vier procent erbij. Inclusief de jaarlijkse loontrede.
Traditioneel werken Japanse werkgevers en werknemers nauw samen, stakingen zijn uit den boze. Japanners geven de voorkeur aan baanzekerheid boven een hoog inkomen; ze werken liefst hun hele leven bij dezelfde baas. En er zijn weliswaar ook in Japan steeds meer mensen die met een tijdelijk dienstverband van baas naar baas hoppen, maar die zijn geen lid van een bond. Het zou zomaar kunnen dat Yoshino nog een hele kluif heeft om de bescheiden loonsverhoging van 4% erdoor te krijgen.
Yoshino heeft namelijk in de ogen van veel Japanners een handicap. Ze is een vrouw. In een interview met de Financial Times vertelde ze dat diverse mannen haar vorig jaar oktober hadden benaderd met het verzoek de post als voorzitter van Rengo niet te aanvaarden. De komende loononderhandelingen, na de coronapandemie, zouden te zwaar zijn voor een vrouw.
‘Ik bedacht dat ik nooit een kans moest missen om zelf het glazen plafond te doorbreken’
Het sterkte haar in haar overtuiging dat ze de baan juist wel moest nemen. Ze had binnen de vakbond al te vaak talentvolle vrouwen gepasseerd zien worden bij benoemingen. 'Ik bedacht dat ik nooit een kans moest missen om zelf het glazen plafond te doorbreken.'
Als vakbondsbestuurder wordt Yoshino gezien als vertegenwoordiger van vrouwen, in plaats van een bedrijf of bedrijfstak, zoals haar mannelijke voorgangers. Niet zo vreemd als je weet dat ze zich, sinds ze op haar 19de begon met werken bij naaimachinefabrikant Yuki, beijvert voor de verbetering van de positie van vrouwen op de werkvloer.
Haar eerste overwinning als vakbondsvertegenwoordiger behaalde ze toen de verplichte linten en riemen die de vrouwen op hun uniform moesten dragen niet langer door de werknemers zelf werden bekostigd, maar door de werkgever. Bij Yuki onderhandelde ze met succes over verlofregelingen en kinderopvang.
Gelijke behandeling van vrouwen zal het uitgangspunt vormen in ál haar beleid, zei Yoshino bij haar benoeming tot voorzitter van Rengo. Wat dat betreft heeft ze nog heel wat werk te doen. De achtergestelde positie van vrouwen is namelijk nog zoiets waar heel Japan het over eens lijkt, maar die maar niet verandert.
Op de wereldranglijst van het World Economic Forum van 156 landen over genderongelijkheid staat Japan in 2021 op plek 120, tussen Sierra Leone en Angola. Het verschil in loon tussen mannen en vrouwen is in Japan, afhankelijk van wie je het vraagt, tussen de 24,5% en 44%.
Kinderen krijgen betekent nog altijd het einde van de carrière voor de meeste vrouwen. Japanse mannen doen nagenoeg niets in het huishouden. Zij werken in vaste banen en worden geacht iedere avond over te werken. De vrouwen werken parttime, of op een tijdelijk contract. Zij kregen ook de hardste klappen tijdens corona. Het zelfmoordpercentage onder Japanse vrouwen was in 2020 hoger dan dat van mannen, terwijl het normaal andersom is.
En hoe zit het met Yoshino zelf? Is zij getrouwd? Heeft zij kinderen? In dit verband best relevant om te weten, want vrouwelijk leiderschap is zo zeldzaam in Japan. Helaas is daar niets over te vinden. Wie Japanstalig googelt, komt twee sites tegen met de titel 'Wie is Yoshino?' zonder dat die vraag wordt beantwoord. De enige conclusie die de schrijvers trekken, is dat Yoshino op foto's geen trouwring draagt. Maar dat zegt niks, want dat is een Westers gebruik dat niet alle Japanners volgen.
‘Zelfs als vrouwen bekwaam zijn, missen ze zelfvertrouwen. En mannen gaan door voor bekwaam, zelfs al zijn ze dat niet’
In 2014 berekende Kathy Matsui van Goldman Sachs dat de Japanse economie minstens met 13% zou groeien als de genderkloof in het land wordt gedicht. Wat dat betreft lijkt de strijd die Yoshino moet voeren eenvoudig. Was dat maar waar. Zowel mannen als vrouwen verzetten zich tegen verandering, stelde Yoshino kort na haar benoeming. 'Het idee dat rollen verdeeld moeten zijn tussen mannen en vrouwen is hardnekkig. Zelfs als vrouwen bekwaam zijn, missen ze zelfvertrouwen. En mannen gaan door voor bekwaam, zelfs al zijn ze dat niet.'
Bronnen: The New York Times, The Financial Times, The Asahi Shimbun, Bloomberg, The Japan Times.
