Bijna zestig jaar na de start van de gaswinning in Groningen is eindelijk duidelijk welk bedrag dit heeft opgeleverd. In totaal werd er, gecorrigeerd voor inflatie, €428 mrd euro winst gemaakt, waarvan de staat, via afdrachten en winst van staatsdeelnemingen, €363,7 mrd opstreek. Dat blijkt uit berekeningen van aandeelhouder Shell, die zijn ingezien door het FD.

De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), exploitant van het Groningenveld, ontving de overige €64,7 mrd en keerde dat uit als dividend aan aandeelhouders Shell en ExxonMobil. In een reactie bevestigt het ministerie van Economische Zaken en Klimaat de verdeling van de winst tussen de staat en 'de olies'.

Shell maakte de berekeningen in het kader van de parlementaire enquête naar de gaswinning in Groningen. Het bedrijf baseert zich op de jaarrekeningen van de Maatschap Groningen en belastingaangiften van de NAM.

Hoeveel geld er met het Groningse gas verdiend werd, bleef tot nu toe altijd geheim. Jaarrekeningen van de Maatschap Groningen, het in 1963 opgerichte vehikel vanwaaruit de staat met NAM-aandeelhouders Shell en ExxonMobil het Groninger gasveld exploiteert, worden strikt geheim gehouden.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek rapporteert wel jaarlijks over de totale aardgasbaten die, gecorrigeerd voor inflatie, neerkomen op €452 mrd. Nu is duidelijk dat ongeveer 80% daarvan met de gaswinning in Groningen werd verdiend.

Meeropbrengstregeling

Uit de cijfers blijkt dat het Rijk onder de streep 85% van de winst uit het Groningenveld heeft ontvangen. Dat relatief hoge percentage aan aardgasbaten is opvallend, zegt Aad Correljé, universitair hoofddocent en energiedeskundige van de Technische Universiteit Delft. ‘We wisten dat de overheid een groot deel van de winst heeft opgestreken, maar niet dat het verschil met de winst voor gasbedrijven zo groot was.’

Reden voor dat hoge percentage — bij andere concessies wordt ongeveer 70% van de inkomsten afgedragen — is de privaatrechtelijke Meeropbrengstregeling (MOR) uit de jaren '70. Vanwege hoge gasprijzen ten tijde van de eerste oliecrisis nam de opbrengst van het Groningse aardgas explosief toe. Het Rijk bedong daarom een hogere afdracht (85% tot 95%) wanneer het aardgas boven een bepaalde prijs verkocht werd.

Het FD maakte, ter begeleiding van de openbare verhoren van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen, een special over de Groninger gasmiljarden. Deze wordt tijdens de openbare verhoren dagelijks geüpdatet met door de enquêtecommissie verworven informatie.

De gasbaten voor de staat zijn in de meeste jaren direct in de schatkist gevloeid. Onder andere in de jaren '80 waren deze goed voor meer dan 10% van de totale jaarlijkse Rijksbegroting.

In werkelijkheid ligt de winst uit de gaswinning in Groningen voor zowel de staat als de oliebedrijven overigens nog wat hoger. In de cijfers is geen rekening gehouden met jaarlijkse dividenduitkeringen van eerst Gasunie en later Gasterra, belast met het verkopen van het Groningse gas. Deze bedroegen €36 mln per jaar, waarvan de helft aan de twee oliemaatschappijen toekwam.

Kosten

Opvallend zijn de relatief lage kosten die gepaard gingen met de productie van het gas uit Groningen. Die bedroegen sinds 1969 'slechts' €27,8 mrd. 'Dat komt door de schaalvoordelen van het Groningenveld', zegt Correljé. 'Omdat er in een klein gebied gigantisch veel gas geproduceerd werd, kon het aantal verwerkingsinstallaties geconcentreerd worden. Bovendien hoefde het gas niet ver getransporteerd te worden en was de druk in het Groningenveld zo hoog, dat lange tijd geen compressoren nodig waren om het gas op te pompen'.

Bijna de helft van de kosten werden gemaakt in de afgelopen tien jaar. De NAM moest daarin miljarden op tafel leggen om aardbevingsschade en versterkingswerkzaamheden in Groningen te vergoeden, maar mag deze kosten verantwoorden in de Maatschap Groningen. Daardoor betaalt de staat — via misgelopen inkomsten — uiteindelijk het grootste deel.

Hoewel de NAM aansprakelijk is voor de aardbevingen, is het bedrijf al enkele jaren niet meer betrokken bij de schadeafhandeling en versterking. Het Rijk heeft die taken overgenomen, omdat het bedrijf in Groningen niet langer werd vertrouwd. De NAM krijgt achteraf de rekening gepresenteerd.

Over die rekeningen bestaat grote onenigheid tussen het bedrijf en de staat. De NAM weigert de rekeningen volledig te betalen omdat het vindt dat het niet kan controleren wat er in Groningen precies wordt vergoed. Daardoor zou ook niet duidelijk zijn of de NAM daar wel aansprakelijk voor is. Over de kwestie dient een arbitragezaak. Tot en met 2028 is nog eens €8,36 mrd begroot om schade in Groningen te vergoeden.

Parlementaire enquête

De gaswinning in Groningen heeft zich door de aardbevingen in korte tijd ontwikkeld van succesverhaal tot hoofdpijndossier. Het staat inmiddels symbool voor verzakte huizen, aangetast vertrouwen en, zoals voormalig energieminister Eric Wiebes het omschreef, 'overheidsfalen van on-Nederlandse proporties'.