Rijk moet meer belasting betalen dan arm. Dat mag zelfs onevenredig veel meer zijn. Progressieve belastingheffing zorgt voor nivellering en is daarmee een vorm van beschaving.
Tot zover zijn we het denk ik wel eens. Maar in de praktijk blijkt dat dit nobele principe ongewenste consequenties heeft. Vooral omdat de belasting wordt geheven over jaarinkomen en niet over het verdiende inkomen per uur. Dan is het onderscheid niet alleen meer tussen arm en rijk, maar ook tussen weinig en veel uren werken. Iemand die een volle werkweek draait, houdt per uur veel minder over dan iemand die het na een paar dagen werken wel mooi vindt. Vinden we dat allemaal ook eerlijk en nobel? Ik vraag het me af.
Misschien nog belangrijker: bij een nivellerende belasting op basis van jaarinkomen, neemt de prikkel om meer uren te gaan werken snel af. Dat Nederland zowel nivelleringskampioen als deeltijdkampioen is, is dan ook geen toeval. Wie eenmaal in deeltijd werkt, merkt dat meer uren werken weinig loont. Bij de huidige krappe arbeidsmarkt is dat een ongewenst bijverschijnsel van onze nivelleringswens.
Het kabinet wil daar iets aan doen. Men denkt na over een nogal botte manier om meer uren werken lonend te maken: de voltijdbonus. Wie een volledige werkweek draait zou dan een speciale belastingkorting krijgen. Daardoor zou de prikkel om meer te werken minder worden gedoofd. Wat mij betreft had men beter kunnen kiezen voor een complete hervorming van het belasting- en toeslagenstelsel, maar zolang dat niet gebeurt is de voltijdbonus een prima lapmiddel om de deeltijdcultuur te doorbreken.
En nee, de voltijdbonus is geen discriminatie van deeltijders. Integendeel: in de huidige situatie wordt juist deeltijdwerk op een absurde manier fiscaal gestimuleerd. Zo’n extra beloning voor voltijders doet niets anders dan die ongelijkheid een beetje rechttrekken. Een beetje, want ook met de voltijdbonus, zal er sprake blijven van een flinke deeltijdsubsidie.
Om duidelijk te maken hoe scheef de situatie op dit moment is, ontkom ik niet aan een simpel rekenvoorbeeld over een deeltijder en een voltijder met dezelfde baan. Het is uiteraard versimpeld. Ik laat veel weg, maar de cijfers komen wel uit de vele rekentools die bijvoorbeeld de belastingdienst online aanbiedt.
Stel, de voltijder werkt veertig uur per week. De deeltijder draait twintig uur. Ze zijn even oud, wonen in een huurhuis en zijn alleenstaande ouder van een minderjarig kind. Hun bruto uurloon is ook precies gelijk: €20. Maar wat ze in per uur netto in hun hand krijgen is verschillend. De voltijder betaalt per uur ruim €4,50 aan inkomstenbelasting, de parttimer slechts €1,30. Het netto uurloon van de eerste ligt daardoor 18% lager dan van de tweede.
En dan zijn er nog de inkomensafhankelijke toeslagen. De deeltijder krijgt zorg- en huurtoeslag, de voltijder heeft daarvoor een te hoog jaarinkomen. Ze krijgen beide kindgebonden budget, maar de voltijder wel minder dan de deeltijder.
Na aftrek van de toeslagen draagt de voltijder jaarlijks ruim €6.000 aan de overheid af, terwijl de parttimer per saldo juist geld ontvangt: bijna €8.500. De werkelijke netto-inkomsten per uur van de eerste bedragen €17 en die van de tweede ruim €28. Verschillende beloning voor hetzelfde werk. Is dat een logisch gevolg van de wens tot nivelleren, waarbij rijk betaalt voor arm? Of betaalt hier de voltijder voor de vrijetijd van de parttimer?
Ik ga het nog wat erger maken: als de parttimer besluit om ook veertig uur per week te werken, een verdubbeling van de uren, dan gaat het uiteindelijke besteedbaar inkomen slechts een vijfde omhoog. Per extra gewerkt uur krijgt deze nieuwe voltijder dan nog geen €6 aan extra koopkracht. Dat is een marginale druk van ruim 70%. Waarom zou je als deeltijdwerker voltijds gaan werken als je dat tegen zo’n schamel loontje moet doen?
Een voltijdbonus is niet eerlijk, stelde het College van de Rechten van de Mens in een rapport, want die trekt voltijders voor. Dat is een onbegrijpelijk oordeel. Juist in de huidige situatie wordt de deeltijder voorgetrokken, en niet zo’n beetje ook. Een voltijdsbonus zal dat een enigzins kunnen rechttrekken. Rijke voltijders betalen dan nog steeds veel meer belasting van arme voltijders, maar de deeltijdsubsidie wordt minder.
