Voor het mislopen van een marinierskazerne zou Zeeland een compensatiepakket van €650 mln krijgen als oppepper voor de economie. De extra trein naar Vlissingen is er gekomen, maar een kenniscentrum en een justitieel complex laten maar op zich wachten. Nieuwe kerncentrales bieden weer kansen.
De lap grond, ingeklemd tussen de haven van Vlissingen, de snelweg A58 en het dorp Ritthem, ligt er verlaten bij. Er liggen een rotonde en een toegangsweg, maar de rest is een kale, rommelige vlakte. Hier had een marinierskazerne moeten komen, maar het ministerie van Defensie blies dat in 2020 af. Nu moet er een justitieel complex verrijzen, als deel van de compensatie van Den Haag voor het afgelasten van het kazerneplan, maar ook dat is er voorlopig nog niet.
Vorige week hadden de provincie en minister Franc Weerwind van Rechtsbescherming overleg over de Extra Beveiligde Inrichting, zoals het complex wordt genoemd en dat een soort 'tweede Vught' moet worden voor het onderbrengen van zware criminelen. De provincie vroeg de minister uitleg voor zijn brief aan de Tweede Kamer, waarin hij aankondigde dat de gevangenis met een extra beveiligde rechtbank er pas halverwege 2030 zal zijn. Dat is anderhalf jaar later dan het eerdere doel, dat ook al uitgesteld was, want oorspronkelijk was de oplevering in 2026 gepland.
Uitstel. De Zeeuwen zijn eraan gewend geraakt. Het Delta Climate Center (DCC), een andere grote brok uit het compensatiepakket van €650 mln voor het mislopen van de marinierskazerne, is er ook nog niet. Het DCC, dat veel studenten en banen voor hoogopgeleiden moet aantrekken, had begin dit jaar open moeten zijn, maar de deadline werd keer op keer verschoven.
De bedoeling is nu dat het centrum over zes maanden van start gaat. De locatie: de Kenniswerf op een ongeordend terrein aan de rand van Vlissingen waar lang geleden een kolencentrale stond, op een steenworp afstand van waar de gevangenis moet komen. HZ en Scalda, onderwijsinstellingen voor respectievelijk hbo- en mbo-leerlingen, zitten er al. Zij zijn twee van de zes participanten in het DCC.
‘Het compensatiepakket is in waterverf geschreven’
Sommigen hebben de hoop opgegeven dat er ooit nog iets gebeurt. 'Het compensatiepakket is in waterverf geschreven', zegt Robert Brunke, ondernemer in Vlissingen en Statenlid sinds 2017, eerst voor Forum voor Democratie en sinds 2019 als ProZeeland. 'Voor mij is uitstel afstel.'
Zo somber zijn de Zeeuwse bestuurders niet. Dick van der Velde, gedeputeerde voor de VVD, erkent in het provinciehuis in een voormalige abdij in Middelburg dat 'in de samenleving met opgetrokken wenkbrauwen wordt gekeken naar twee zaken uit het compensatiepakket die wat vertraging hebben opgelopen'. Zijn medebestuurder Harry van der Maas (SGP) stelt dat het met het DCC 'veel te lang heeft geduurd, veel langer dan we dachten en dat we soms ook dachten het gaat breken en we gaan zwarte sneeuw zien.'
Maar voor de vertraging van het kenniscentrum tonen zij ook begrip. 'Het is een complex verhaal', zegt Van der Maas. 'We werken met zes founding fathers. Het is een zoektocht van die zes naar waarin wij onderscheidend zijn. Ze moeten het onderling eens worden. Plus de governance, iedereen moet er gelijkwaardig inzitten.'
Die zes oprichters van het DCC zijn behalve HZ en Scalda de universiteiten van Utrecht en Wageningen, University College Roosevelt in Middelburg en het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). Nauw betrokken bij het overleg zijn het Rijk, de provincie en de gemeente Vlissingen, en op enige afstand de universiteit van Gent. Van de €141 mln die voor een periode van tien jaar beschikbaar is, heeft het Rijk in het kader van de compensatieregeling €68 mln op de plank liggen. De provincie maakte met hulp uit Den Haag €20 mln vrij en de oprichters betalen het resterende bedrag.
‘Dit alles vroeg zo veel besprekingen en uitzoekwerk dat wij achteraf gezien iets te licht hebben gedacht over onze ambitie’
'Dat is veel geld. Hoe verdeel je dat? Hoeveel mag naar het mbo, hoeveel naar het hbo en hoeveel naar het wo? Dit alles vroeg zo veel besprekingen en uitzoekwerk dat wij achteraf gezien iets te licht hebben gedacht over onze ambitie', zegt Van der Maas. 'Het betekent ook dat het wo beslissingen neemt over het mbo en andersom, en ook daarover moet je goed nadenken. Dat mbo, hbo en wo zo samenwerken is uniek, het is nog nooit eerder vertoond. Minister Dijkgraaf van Onderwijs was hier onlangs, hij was verbaasd.'
De twee projecten laten nog op zich wachten, maar het advies Wind in de zeilen waarmee oud-werkgeversvoorzitter Bernard Wientjes in 2020 de vertrouwensbreuk tussen Den Haag en Zeeland na het afzeggen van de verhuizing van de marinierskazerne probeerde te lijmen, omvatte veel meer. De andere negen plannen zijn al gerealiseerd of zitten in de uitvoeringsfase. 'Iedereen kijkt naar die twee', stelt Van der Velde. 'Dat er al veel gedaan is, daar stappen ze dan gemakshalve overheen.' Voorbeelden van al afgeronde onderdelen zijn de 'derde trein' die elk uur Vlissingen verbindt met Noord-Brabant en de Randstad en meer huisartsen in Zeeland.
Alle maatregelen uit het advies van Wientjes hebben als doel het versterken van de economische structuur van de provincie. Een van de tekortkomingen in Zeeland is dat er weinig banen zijn voor hooggeschoolden, wat ook samenhangt met het ontbreken van een echte universiteit. Jongeren verlaten de provincie om te kunnen studeren en keren dan vaak niet terug.
Het DCC moet deze braindrain afremmen. Het is de bedoeling dat bij het kenniscentrum 140 mensen met een hogere opleiding rond de thema's voedsel, energie en water aan de slag gaan en dat het centrum jaarlijks 200 studenten trekt.
Een ander voornemen dat de provincie hoogwaardige banen kan bieden, maar dat buiten het compensatiepakket bleef, zijn nieuwe kerncentrales. Het kabinet besloot eerder deze maand dat Borssele, aan de andere kant van de Vlissingse haven, de voorkeurslocatie is voor twee nieuwe kerncentrales. In Borssele staat al een kerncentrale, op dit moment de enige werkende in Nederland. Vlakbij ligt ook de opslag voor nucleair afval Covra.
‘Wij Zeeuwen vinden kernenergie heel normaal. Maar we stellen wel voorwaarden’
Gedeputeerde Jo-Annes de Bat (CDA) is blij met de keuze. De provincie heeft veel stroom nodig voor de elektrificatie van de industrie, zegt hij, 'veel meer dan alle windparken en de nieuwe centrales kunnen bieden.' Maar De Bat ziet ook kansen voor een 'nucleair kenniscluster', dat 'in Nederland steeds smaller wordt.'
Volgens hem is er ruim voldoende politiek en maatschappelijk draagvlak in de provincie voor nieuwe centrales. 'Wij Zeeuwen vinden kernenergie heel normaal. Maar we stellen wel voorwaarden. Zo moet de inpassing in het gebied goed geregeld zijn en mogen er geen nieuwe hoogspanningslijnen de provincie uitgaan.'
De Zeeuwse ontwikkelingsmaatschappij Impuls Zeeland gaat wat een nucleair kenniscentrum aangaat nog een stap verder. Zij ziet mogelijkheden voor een gesmoltenzoutreactor in Borssele, een alternatieve nucleaire technologie. Impuls Zeeland deed in augustus mee met een eerste financieringsronde van €12,5 mln bij Thorizon — een spin-off van het NRG-instituut in Petten — dat zich richt op technologie voor deze zogenoemde thoriumreactoren.
'We kunnen in Zeeland een industrie opbouwen rond gesmoltenzoutreactoren, waarvoor ook in het buitenland een markt zal zijn en waarmee we geld kunnen verdienen', zegt directeur Dick ten Voorde van Impuls Zeeland, dat ook op de Kenniswerf in Vlissingen zit, direct naast waar het DCC moet komen. 'In plaats van importeur worden we exporteur van kennis.'
De revolutionaire thoriumreactor is er voorlopig nog niet, evenmin als het DCC en het nieuwe justitieel complex. Maar gedeputeerde Van der Maas ziet toch al lichtpuntjes op de arbeidsmarkt. 'De braindrain was ernstig, maar is nu minder. Het tij is gekeerd. We worden ook voor hoger opgeleiden een interessante regio .'
In Sas van Gent, aan de overkant van de Westerschelde, investeerde het Schotse bedrijf Enough dit jaar €42 mln in een eiwitfabriek op het terrein van Cargill, langs het Kanaal van Gent naar Terneuzen. In januari begint de start-up daar met de productie van vleesvervangers op basis van tarwesuikers van Cargill, eerst 10.000 ton per jaar en oplopend naar 60.000 ton in 2027. Het bedrijf werkt met hoogopgeleid personeel. In Sas van Gent werken zo'n vijftien hoogopgeleiden, hoofdzakelijk van hogescholen of universiteiten uit Nederland, maar ook enkelen uit Vlaanderen, zegt directeur Rob Cogghe, zelf een Vlaming. 'Over enkele jaren zullen dat er 25 tot 30 zijn.'
