• Mijn nieuws
    • Net binnen
      • Overzicht
      • Nationaal
      • Internationaal
      • Analyse
      • Rente en valuta
      • Grondstoffen
      • Derivaten
      • Beleggingsfondsen
      • Indices
      • Obligaties
    • Krant
    • Podcasts

      • SECTIES

      • Economie
      • Politiek
      • Bedrijfsleven
      • Financiële markten
      • Samenleving
      • Tech & Innovatie
      • Opinie

    • FD PERSOONLIJK
  • Home
  • Mijn nieuws
  • Net binnen
    • Overzicht
    • Nationaal
    • Internationaal
    • Analyse
    • Rente en valuta
    • Grondstoffen
    • Derivaten
    • Beleggingsfondsen
    • Indices
    • Obligaties
  • Krant
  • Podcasts
  • Abonneren
    • Abonneren Inloggen

      Service & Contact
Close sub menu
Close sub menu
Stijlgids • 6 apr '16 15:00

De kunst van het verliezen

Joost Galema
Joost Galema

Verliezen hoort niet langer bij het leven, sinds we denken dat dat leven maakbaar is. Een sporter die geen winst behaalt, is een mislukkeling. Winnen zal-ie, hoe dan ook. Maar goed verliezen kan minstens zo mooi zijn, betoogt FD-columnist Joost Galema. En leerzaam bovendien.

FD stijlgids

foto

Dit artikel staat in de Stijlgids. Deze bijlage verschijnt zaterdag bij de krant. Meer FD Persoonlijk via fdpersoonlijk.nl

‘Bad loser’, bromde de Engelse journalist naast me op de perstribune.Met deze slechte verliezer bedoelde hij John McEnroe, die een paar meter onder ons zo’n tien keer het f-woord gebruikte tegen een lijnrechter tijdens de finale van Wimbledon in 1991. Minachtend, handen in de zij, een klassieke houding voor de Amerikaan. De arme man had op centercourt voor de tweede keer die partij niet gezien dat een opslag van Stefan Edberg buiten de lijnen landde. En niet zo’n beetje ook, schreeuwde McEnroe, nee, zeker ‘one foot’, zo’n dertig centimeter.

Ik vroeg me af of de Amerikaan inderdaad een slechte verliezer was. Dat imago kleefde aan de rebelse tennisser en zijn woede-uitbarstingen tegenover umpires waren berucht. Maar hij was ook een groot kampioen en dat word je niet als je nederlagen niet kunt aanvaarden. ‘Een atleet moet voorbereid zijn op winnen en verliezen’, zei een andere linkshandige, de Spanjaard Rafael Nadal ooit. ‘De partijen in het profcircuit volgen elkaar in zo’n moordend tempo op, dat je bij beide niet te lang stil kunt staan.’

Dit was een jongen die ’s nachts wakker kon schrikken met de angst dat hij niet meer zou kunnen tennissen

Het probleem van McEnroe zat in mijn ogen meer in het verlangen naar het volmaakte. Hij bezat een feilloze intuïtie: op het moment dat de bal het blad van zijn racket verliet, voelde de tennisser al of die binnen, op of buiten de lijn zou landen. Dat een umpire dat instinct negeerde, vond McEnroe ondraaglijk. Zijn woede had weinig met verliezen te maken – die drift bekroop hem ook als hij aan het winnen was. Stond hij tegenover zijn eeuwige rivaal uit de jaren tachtig, de onverstoorbare Zweed Björn Borg, dan fluisterde deze McEnroe, wanneer ze elkaar bij een kantwissel passeerden, wel eens toe: ‘Rustig John, het is maar een spelletje.’ Maar dat was het niet voor McEnroe. Voor hem was tennis iets groters: een kunst, het leven zelf. Dit was een jongen die midden in de nacht wakker kon schrikken met de angst dat hij niet meer zou kunnen tennissen. Dan sloop hij zijn bed uit, pakte een bal en een racket om te onderzoeken of ze nog voelden als een deel van zijn wezen.

De Amerikaanse dichter Elizabeth Bishop (links) wist alles over verlies. Haar landgenoot, de bokser Muhammad Ali (rechts) had er eigenlijk nooit over nagedacht. Totdat hij lag.
De Amerikaanse dichter Elizabeth Bishop (links) wist alles over verlies. Haar landgenoot, de bokser Muhammad Ali (rechts) had er eigenlijk nooit over nagedacht. Totdat hij lag.

Tijdlijn

Grootse 
losers

foto

Kaïn

Kaïn, de oudste zoon van Adam en Eva, doodt zijn broer Abel omdat God diens offer wel accepteert en het zijne niet. Vanwege zijn geloof in God roept het christendom Abel alsnog uit tot winnaar; Kaïn wordt door Hem vervloekt.

Orpheus

Orpheus mag zijn geliefde Eurydice 
terughalen uit het dodenrijk, maar verliest haar voor de tweede maal als hij, tegen de afspraak in, omkijkt om te zien waar ze blijft. Zijn ziel zweeft naar de onderwereld, waar hij haar omhelst. Ditmaal voor de eeuwigheid.

foto


Julius Caesar

Caesar wordt door senatoren met messteken om het 
leven gebracht. 
Na zijn dood slaat de scepsis tegen de keizer om in verering als blijkt dat hij in zijn testament iedere burger van Rome 300 sestertiën nalaat, omgerekend zo’n 
tien weken loon.

Don Quichot

Aardsidealist Don Quichot maakt zich met zijn goede bedoelingen maar onhandige daden aanvankelijk belachelijk, maar krijgt na een stevige siësta zijn verstand terug. De lezer kan zich dan afvragen of zijn dwaasheid niet menselijker is dan de hervonden nuchterheid.

Napoleon

Tijdens zijn ballingschap op het eiland Sint-Helena in de laatste jaren van zijn leven kan Napoleon Bonaparte zich uiteindelijk neerleggen bij zijn nederlaag in de Slag bij Waterloo: ‘De charge van mijn cavalerie begon een halfuur te vroeg.’

Jan van Speijk
Om te voorkomen dat zijn schip tijdens de Belgische opstand in handen valt van de Antwerpenaren, steekt comman-
dant Van Speijk 
zijn sigaar in een vat buskruit met de woorden: ‘Dan liever de lucht in!’

Hannie Schaft
‘Ik schiet beter’, spot het meisje met het rode haar als de eerste kogel van het vuurpeloton zijn 
doel mist. De Duitsers hebben de verzetsstrijdster gearresteerd vanwege haar in hun ogen zinloze aanslagen. Drie weken voor het einde van de oorlog wordt zij in de duinen bij Bloemendaal geëxecuteerd.

Humphrey Bogart
Hoewel de liefde van zijn leven Ilsa (Ingrid Bergman) opbiecht dat ze nog steeds verliefd op hem is, 
zet Rick (Bogart) 
haar aan het eind van de filmklassieker Casablanca op het vliegtuig naar Portugal. Zo kan ze zich weer voegen bij haar echtgenoot aldaar.

Winston Churchill
‘De geschiedenis zal mij gunstig gezind zijn, want ik ben van plan haar te schrijven’, zei de Britse staatsman Churchill. Met zijn vastberadenheid en welbespraaktheid wint hij van Hitler, maar verspeelt hij het grootste imperium aller tijden.

foto

Muhammad Ali
‘Ik heb nooit aan verliezen gedacht, maar nu me het gebeurt, is het zaak om dat goed te doen’, spreekt de bokser na zijn legendarische nederlaag in ‘The Fight of the Century’ tegen Joe Frazier. Het gevecht vindt plaats in 1971 in New York.

Wouter Bos
In 2004 zendt de KRO het tv-programma 
‘De grootste Nederlander’ uit. Grootste kanshebbers worden Willem van Oranje en Willem Drees geacht, die laatste vertegenwoordigd door Wouter Bos. Die moet even slikken als Pim Fortuyn de uiteindelijke winnaar blijkt te zijn.

foto

Hillary Clinton
In de race naar het Witte Huis slaagt Hillary Clinton er maar niet in stemmen van jonge mensen te winnen. Er is nog veel werk te doen om de millennials voor zich te winnen, geeft ze toe. Het blijft vallen en opstaan. ‘It’s not whether you get knocked down that matters,’ zegt ze tegen haar achterban, 
‘it’s whether you get up.’

Ik was geen fan van McEnroe, maar soms kon het mijn hart breken om hem te zien verliezen. Tijdens de finale van Roland Garros in 1984 speelde hij misschien wel het beste tennis van zijn leven. Tegen zijn aartsrivaal Ivan Lendl, in een finale ‘extraordinaire’, zoals de Franse commentator het noemde. Althans de eerste twee sets, totdat de Amerikaan zich uit zijn roes liet halen door de nabijgelegen koptelefoon van een cameraman waarin voor McEnroe duidelijk hoorbaar instructies werden geblaft. Hij stond op van zijn stoel, maakte een korte omweg en schreeuwde tegen de headset: ‘Shut the fuck up.’ Drie slopende sets later stond McEnroe geheel in zichzelf gekeerd met de verliezersschaal in zijn hand – opgesloten in zijn verdriet. ‘Nog altijd wanneer ik als commentator op Roland Garros ben,’ schreef hij jaren later in zijn biografie, ‘trekt mijn maag samen als ik aan die finale denk, de verwoestendste nederlaag uit mijn leven. Soms kan ik er nog wel eens een nacht niet van slapen, dan drijf ik mezelf tot waanzin door de partij eindeloos, punt voor punt, na te spelen in mijn hoofd.’

Voor de meeste sporters, zoals McEnroe, lijkt verliezen op sterven. Gedurende een nederlaag doorlopen zij versneld de vijf stadia van rouwverwerking, zoals die werden beschreven door de psychiater Elisabeth Kübler-Ross: ontkenning, woede, verzet, verdriet en berusting. De ware kracht van de kampioen ligt in het leren vergeven (zichzelf vooral) en vergeten van een nederlaag. ‘Winnen is een gewoonte’, stelde de American football-coach Vince Lombardi nuchter vast. ‘Helaas is verliezen dat ook’, voegde hij eraan toe. Lombardi was niet alleen een vat vol wijsheden, maar ook vol paradoxen. De zege was in zijn ogen alleen weggelegd voor de atleet die zijn verlies kon nemen. Tegelijk verklaarde Lombardi dat winnen ‘niet alles’ was, maar ‘het enige’.

Sport begon zo’n twee eeuwen geleden – vooral op de Britse kostscholen – als een opvoedkundige weg naar kracht en karaktervorming. Verliezen gebeurde in stijl, omdat er een groter doel aan de horizon schemerde. Het resultaat deed er minder toe. Bedrog bestond niet. De invoering van de strafschop in het voetbal in 1891 leidde aanvankelijk tot een publieke rel, omdat de maatregel suggereerde dat spelers opzettelijk overtredingen begingen. En dat paste niet bij het aura van de sport. Maar met de intrede van het professionalisme veranderde de mentaliteit: het ging in toenemende mate om de einduitslag en niet om de manier waarop die vorm kreeg.

Dat is de realiteit van vandaag. Tal van dopingschandalen wijzen erop dat slechts het winnen telt. Want wie een nederlaag lijdt, blijkt in het publieke oog niet meer een sporter die iets verloren heeft, maar een verliezer. Een wezenlijk verschil, want het laatste doet afbreuk aan je menselijke waardigheid. Dat harde oordeel zit overigens vaak vooral bij de toeschouwers. Ik herinner me dat mijn zoon Tjalling op zijn twaalfde eens met een ploeggenoot het hockeyveld afliep na een kansloze nederlaag. Ik weet niet wat ze tegen elkaar zeiden, maar beiden moesten erom grinniken, waarop een ouder hen toebeet: ‘Je hoort niet te lachen als je net verloren hebt.’

Sporters zelf weten dat verliezen de onvermijdelijke schaduw is van de stralende zon van het winnen. Ze aanvaarden dat, zelfs de grote kampioenen. ‘Ik heb nooit aan verliezen gedacht’, zei bokser Muhammad Ali jaren geleden. ‘Maar nu het me gebeurt, is het zaak om dat goed te doen. Die verplichting voel ik tegenover de mensen die in me geloven. We moeten allemaal onze nederlagen in het leven nemen.’

De Amerikaanse dichter Elizabeth Bishop schreef er het indrukwekkende ‘One Art’ over, waarvan de eerste strofe luidt:

The art of losing isn’t hard to master;

so many things seem filled with the intent

to be lost that their loss is no disaster.

De Nederlandse schrijver Bernlef vertaalde die regels als volgt:

De kunst van het verliezen valt te leren;

veel dingen lijken zo vol vuur om

weg te raken dat hun verlies ons niet behoeft te deren.

Bishop noemt er ook een paar: huissleutels, een verloren uur, plaatsen, namen, bestemmingen, haar moeders horloge, woningen, steden, rivieren, een continent. Zelfs het verliezen van haar geliefde, schrijft ze, kan zij onder de knie krijgen, ook al lijkt het een ramp.

Even losing you (the joking voice, a gesture

I love) I shan’t have lied. It’s evident

the art of losing’s not too hard to master

though it may look like (Write it!) like disaster.

Bishop wist alles over verlies. Haar vader stierf kort na haar geboorte, haar moeder belandde in een inrichting en zelf werd ze inzet van een strijd om de voogdij tussen de families van haar ouders. En later in haar leven pleegde haar geliefde zelfmoord. Het is niet de vraag of we verliezen, maar hoe we ermee omgaan.

En dat blijkt lastig tegenwoordig.

Want verlies is niet vanzelfsprekend meer in een – westerse – samenleving die het leven als maakbaar ziet. Vroeger hieven we de blik ten hemel, vroegen we God waarom dit ons overkwam, noemden we Zijn wegen ondoorgrondelijk en geloofden we in een evenwicht tussen de pijn van deze wereld en de vreugde van een hiernamaals. Maar die gedachte behoort grotendeels tot het verleden. Verlies is geen massa meer op een kosmische en onzichtbare weegschaal, maar een leed dat in het hier en nu vraagt om een verklaring. Ergens moet iemand de mist in zijn gegaan. Verlies werd een kwestie van schuld.

‘Verlies iets iedere dag. Leer accepteren’, dichtte Bishop.

Vooral in het maatschappelijk debat wordt helder hoe moeilijk het is om in stijl te verliezen. Draaide de discussie in de oudheid, in de dialogen van de klassieke wijsgeren, om het samen zoeken naar de waarheid, tegenwoordig verschuilen tegengestelde standpunten zich in de loopgraven van het eigen gelijk.

Begin deze eeuw waarschuwde de toenmalige CDA-fractieleider Jaap de Hoop Scheffer dat Nederland uitgroeide tot een ‘olympische samenleving’, waarin het onderscheid tussen mensen zou verlopen langs lijnen van winnaars en verliezers. Hij zag hoe de mores van de sport – ‘the winner takes it all’ – zijn klauwen in het dagelijkse leven zette. Maar misschien biedt de sport ook de sleutel tot stijlvol verliezen.

Want atleten zijn sprekende voorbeelden van Bishops les dat nederlagen deel van het leven uitmaken, dat ze diepte – soms letterlijk en bodemloos – aan het bestaan geven, dat ze stemmen tot nadenken, dat verlies nemen de enige weg is om te groeien en tot bloei te komen. Zelfs John McEnroe wist dat. In de persconferentie na zijn nederlaag tegen Edberg zei hij: ‘Het leven is een leerproces en verliezen hoort daarbij. Wie dat niet kan aanvaarden, blijft met zijn hoofd tegen een muur aanlopen.’ o

Laatste nieuws

16:52 CDA'er Bontenbal verwijt VVD gebrek aan verantwoordelijkheid 15:28 Staalproducent Aperam verwacht slechter derde kwartaal 15:26 VVD-leider Yesilgöz: 'Wij zijn te lang blind geweest voor de problemen bij de overheid' 10:17 Arriva wil 24 stoptrein- en 2 intercitytrajecten van NS overnemen 05:00 Toegevoegde Waarde: Moeten we de economie laten stoppen met groeien?
Lees al het laatste nieuws image/svg+xml

Meer fd persoonlijk

6 min leestijd

Een extraatje van de baas

Brenda van Osch
Brenda van Osch
2 min leestijd • Column

Marie Kondo's voortschrijdende inzicht

6 min leestijd • Onder ons

Goede vriendin van schrijver Raoul de Jong: ‘Hij is een verbinder

4 min leestijd

Kunst op kantoor moet urgent en dienstbaar zijn


  • FD Redactie
    FD Gazellen
    FD Henri Sijthoff Prijs
    Werken bij FD
    Colofon
  • Algemene voorwaarden
    Privacy
    Cookies
    Copyright
    Responsible disclosure
  • Service & contact
    Account aanmaken
    Hulp bij inloggen
    Mijn FD
    Adverteren
  • Abonnementen
    Groepslicenties
    Nieuwsbrieven
    Podcasts
    FD App
  • Vacatures
  • FD Mediagroep
    BNR Nieuwsradio
    Company.info
    Energeia
    Pensioen Pro
    Impact Investor
    Investment Officer
image/svg+xml image/svg+xml image/svg+xml
 |   | 
© 2023 Het Financieele Dagblad B.V. – alle rechten voorbehouden.
KVK-nummer: 33176422
BTW-nummer: NL006407122B01