Mensen die vaak op hun smartphone kijken, hebben vaker ruzie met hun geliefde, zo blijkt uit een nieuw onderzoek. Maar ook hun gesprekken in het dagelijks leven lijden onder het ‘telefoonstaren’. Hoe zetten we onze relatie met onze smartphone op een lager pitje?

Door Dennis Rijnvis

e zit met je geliefde te eten bij kaarslicht en praat honderduit. Het is gezellig. Vanuit een ooghoek zie je aan de andere kant van de tafel het mobieltje van je partner liggen. Op het scherm verschijnt een melding. Wat doe je?

Dit scenario komt uit een nieuwe wetenschappelijke studie naar de invloed van mobieltjes op relaties. Volgens hoofdonderzoeker James Roberts van Baylor University, in Texas, is er maar één juiste reactie. ‘Zorg dat je partner die telefoon uitzet én uit het zicht haalt’, zegt hij in een Skype-gesprek. ‘Uit mijn studie blijkt dat dit soort situaties grote invloed kan hebben op je relatie.’

Mobieltjes dringen steeds dieper ons sociale leven binnen: een trillende broekzak als je in de kroeg staat, het geluid van een WhatsApp-berichtje tijdens het eten, of de aanblik van een oplichtend scherm op een nachtkastje. Bijna niemand kan zijn telefoon in dit soort situaties consequent links laten liggen. Maar als we op het scherm kijken, negeren we de mensen met wie we op dat moment een biertje drinken, praten, eten, of het bed delen. In het Engels is er al een werkwoord voor die gewoonte: ‘phubbing’, een samentrekking van de woorden ‘phone’ en ‘snubbing’ (negeren). Hoe erg is deze vorm van telefoonstaren? En wat zijn de gevolgen voor onze relaties op de lange termijn? Het zijn vragen die onderzoekers nu bezighouden.

De verstorende werking van mobieltjes gaat verder dan je op het eerste gezicht zou denken. Dat toonden psychologen aan de Universiteit van Essex al in 2012 aan met een praatjesexperiment. Voer een gesprekje met een vreemde, zo luidde de enige opdracht die deelnemers kregen. Ze werden met een onbekende naar een kantoortje gestuurd en kregen een onderwerp om tien minuten over te praten. In de kamer stonden twee stoelen en een bureau waarop soms een boek lag en soms ook een mobiele telefoon. Het apparaat stond uit, maar had toch invloed op het gesprek. Proefpersonen die keuvelden bij de aanblik van een mobieltje, gaven de conversatie achteraf een lager cijfer dan deelnemers die alleen een boek op tafel hadden zien liggen. Ze voelden zich vooral minder verbonden met hun gesprekspartner.

Het zette James Roberts aan het denken. Als alleen al de aanblik van een mobieltje zorgt voor een minder intens contact met een vreemde in een gesprekje van tien minuten, wat gebeurt er dan als je een partner hebt die constant met een telefoon in de weer is? Hij besloot het te onderzoeken door 145 volwassen Amerikanen met een vaste relatie te ondervragen. Eerst liet hij ze hun liefdesleven beoordelen, daarna legde hij ze verschillende scenario’s met mobiele telefoons voor, zoals: mijn partner plaatst zijn of haar mobieltje weleens in het zicht als we bij elkaar zijn. Of: als er een stilte valt in ons gesprek, checkt mijn geliefde zijn of haar telefoon weleens. En: als de smartphone van mijn partner piept, haalt hij of zij het apparaat meteen tevoorschijn, ook al praten we met elkaar.

Bevredigende informatie

Hoewel die situaties van lichtelijk onbeschoft gedrag lijken te getuigen, waren ze voor veel ondervraagden herkenbaar. En wat Roberts echt verraste waren de gevolgen van het ‘mobieltjestaren’. Mensen die vaak met ‘phubbing’ van hun partner te maken hadden, gaven een relatief laag cijfer aan hun relatie, hadden vaker ruzie met hun partner en voelden zich zelfs bovengemiddeld vaak neerslachtig. Kortom: het lijkt erop dat met iets onnozels als het checken van WhatsApp-berichtjes en YouTube-filmpjes op je telefoon, je je partner op de lange termijn ongelukkig kan maken. ‘Je zegt eigenlijk: ik breng liever tijd door met mijn telefoon dan met jou’, aldus Roberts. ‘Al heb je dat zelf niet door.’

Het dwangmatige getuur naar een mobieltje wordt waarschijnlijk veroorzaakt door een primitief hersengebied. Diep in ons brein wordt dopamine geproduceerd, een stof die motiveert om te zoeken naar beloningen. Toen onze voorouders op de savannen in Afrika leefden waren dat beloningen in de vorm van voedsel. ‘Het systeem werkte toen uitstekend, want er was weinig voedsel beschikbaar, soms vond je dagenlang niets. Je moest dus blijven zoeken’, legt Theo Compernolle uit, neuropsychiater en schrijver van het boek Ontketen je brein, over de nadelen van multitasking.

Hetzelfde hersengebied komt nu in actie als je op je mobiele telefoon kijkt. Compernolle: ‘Ook daarop zoek je naar een beloning: informatie. Het probleem is dat je op je telefoon eindeloos bevredigende informatie kunt vinden. En dus blijf je zoeken.’

Aan tafel of in bed

Dat kan leiden tot vreemde situaties in het sociale leven. Compernolle maakt een wiegend gebaar met zijn linkerarm en doet alsof hij met rechterhand een mobieltje vasthoudt. ‘Dit zie ik vaak, mensen die hun baby in de armen hebben en ondertussen met hun mobieltje in de weer zijn. En wat dacht je van zoenende stelletjes waarvan een van beiden ondertussen op de telefoon kijkt, achter de rug van de ander. Ik heb het echt gezien, te gek voor woorden.’

Maar er is goed nieuws: het hersendeel dat zo verzot is op ons mobieltje kun je temmen. Het advies van Compernolle: plan tijdsblokken in, waarin je je mobieltje uitschakelt. ‘Neem je bijvoorbeeld voor om twee uur met je partner te eten en pas daarna tien minuten op je telefoon te kijken.’ Dat uitstellen van de beloning heeft volgens de neuropsychiater een sterk effect. ‘Je hersenen worden er rustiger van, de aanmaak van dopamine wordt minder en je reageert niet meer op elk soort afleiding.’

Je mobieltje in de uitstand zetten is ook een optie, maar dat doe je vooral voor je omgeving. Schrijver Anke Hans schreef daar in 2013 een boek over: Smartphone-etiquette. Ze liet zich inspireren door eeuwenoude beleefdheidsregels voor aan tafel, op feestjes en in openbare gelegenheden. ‘Iedereen kent etiquette vooral van vragen als: hoe houd je je mes en vork vast? Maar ze gaat ook over sociale gedragingen.’ Je kunt er volgens haar feilloos mee bepalen in welke situatie het gepast is je telefoon tevoorschijn te halen. ‘Ook al waren er nog geen mobieltjes toen de regels ontstonden.’

In haar boek geeft Hans per omgeving aan wat de code voor mobieltjes is. Meestal zijn haar adviezen duidelijk. ‘Aan tafel of in bed staat het sein op rood, daar richt je je op je partner.’ Maar er zijn grijze gebieden, zoals de trein. ‘Volgens de etiquette probeer je anderen in de openbare ruimte zo min mogelijk lastig te vallen met persoonlijke gesprekken. Je telefoon op trilstand is dan bijvoorbeeld een goed idee.’

James Roberts zou meer sociale regels voor mobieletelefoongebruik toejuichen. Het mobieltje-staren beïnvloedt volgens hem sociale contacten zelfs al voordat ze ontstaan. Als hij vroeger college gaf aan de universiteit, moest hij na binnenkomst drie keer om stilte vragen voordat hij kon beginnen. ‘Iedereen praatte met elkaar. Daar ergerde ik me aan. Maar nu kijkt iedereen op zijn mobiel, en dat vind ik eigenlijk nog veel erger. We maken geen praatjes meer met elkaar. En dat terwijl uit veel psychologische onderzoeken blijkt dat die losse, dagelijkse contacten ons geluksgevoel juist verhogen.’

Hoe moeilijk het is een mobiele telefoon te negeren, blijkt als tijdens het Skype-gesprek Roberts’ eigen telefoon begint te piepen. ‘Momentje!’ zegt hij, om vervolgens een kort gesprek te voeren. Even later verontschuldigt hij zich. ‘Juist ik had beter moeten weten, ik had hem moeten uitzetten tijdens het interview.’