100917 archive/100917_ddr.jpg Het Zentalstadion in Leipzig tijdens de hoogtijdagen van het communisme in Oost-Duitsland. DDR.jpg block Leipzig is een stad van verrijzenis. Hier wekte de componist en dirigent Felix Mendelssohn de muziek van Johann Sebastian Bach weer tot leven. En vanuit de Nikolaikirche verhief een geknecht volk eind jaren tachtig zijn stem tegen de communistische dictatuur. Lopend met kaarsen door de straten herwonnen de mensen hun vrijheid. De Wende begon in Leipzig. Maar na de bejubelde Duitse eenwording – of misschien is ‘overname’ treffender – overweldigden de politieke en economische krachten van het westen de voormalige DDR. Filmer Oliver Becker ging in zijn documentaire Protest der Stille (1999) tien jaar na de vreedzame opstand naar Leipzig, reconstrueerde die gebeurtenis en wat zij de bewoners had gebracht. Hij trof een ontzielde samenleving aan, een plek met een leger van gedesillusioneerde werklozen. Want ‘Alleen als je geld hebt, is de vrijheid niet duur’, dichtte cabaretier Harry Jekkers halverwege de jaren tachtig al in het mooie protestlied ‘Over de Muur’, de hit van popgroep Klein Orkest over de verschillen en overeenkomsten tussen het oosten en westen van Berlijn, gedurende de Koude Oorlog. Dat na de Wende het kapitaal regeerde, werd voelbaar in alle geledingen van de oude DDR, ook in het voetbal. Topclubs uit het oosten zagen hun talenten naar rijkere concurrenten vertrekken en moesten vechten tegen degradatie, een strijd die ze gedoemd waren te verliezen. De meeste gingen sportief en financieel ten onder. Het merendeel wist zich zelfs niet te handhaven in de tweede Duitse profklasse. Controversieel Maar na jaren van droogte is er nu ineens RB Leipzig, dat met de miljoenen van energiedrankfabrikant Red Bull uit het niets kwam en het ongenaakbare Bayern München uitdaagt aan de kop van de Bundesliga. De nog maar zeven jaar jonge nieuweling zorgt sinds haar bestaan voor controverse. Supporters van de oude ‘Traditionsvereine’ bestempelen de promovendus minachtend tot een project; het woord ‘club’ weigeren ze in de mond te nemen. En ook in het oosten weet men zich niet goed raad met de nieuwe bewoner van het Zentralstadion. Na zeven seizoenen heeft de voormalige DDR eindelijk weer een club in de Bundesliga – een debutant die zich meteen opwerpt als titelkandidaat – maar de manier waarop dat gebeurt, zint veel liefhebbers niet. In hun ogen is RB Leipzig simpelweg het zoveelste experiment van de schatrijke Oostenrijkse Red Bull-eigenaar Dietrich Mateschitz, die nu over de hele wereld vier voetbalclubs bezit, ook in Salzburg, New York en het Braziliaanse Campinas. En hij is de geldschieter achter tal van andere sporten. Zo sponsort Mateschitz in het autoracen het Formule 1-team van Max Verstappen. Zal hij een trouwe echtgenoot blijken of een wispelturige minnaar? 100914 archive/100914_bach.jpg Fans van RB Leipzig met een vlag van Johan Sebastian Bach. Bach.jpg right Die vraag maakt het voor veel voetbalfans in het oosten moeilijk om RB Leipzig te omhelzen als het symbool voor de opstanding van een gebied dat zich al een kwarteeuw miskend en minderwaardig voelt. De val van de Berlijnse Muur was nog geen drie dagen oud, toen de nuchtere West-Duitse president Richard von Weizsäcker waarschuwde voor de euforie en aandrong op bezinning. ‘Het was aan ons, het westen, om onze deuren en harten wijd te openen in plaats van aan de overkant met de deur in huis te vallen. Wie een wil worden, moet leren delen.’ Maar andere scenario’s dan een Duitse eenwording lagen niet klaar. Dat was ook wat Oost-Duitse intellectuelen zich later verweten. De DDR stortte zo snel in, dat niemand de tijd kreeg om na te denken over alternatieven. Hier en daar, constateert Von Weizsäcker in zijn memoires Vier Tijdperken, klonken kreten als ‘Kein Ausverkauf der DDR’, maar dat geluid verstomde snel. Hoewel veel geld van het westen naar het oosten stroomde, konden bedrijven daar dikwijls het hoofd niet boven water houden, want gelijkschakeling betekende dat zij dezelfde lonen moesten betalen als West-Duitse werknemers kregen. Een onmogelijke opdracht. Dat gold uiteraard ook voor het voetbal. De traditionele topclubs in de DDR waren in handen van partijbonzen, van de politie of de geheime dienst. Hun successen waren een zaak van de politiek. Die machten waren verdwenen en de westerse bedrijfsfilosofie en overheersing veroorzaakten in het oosten het ene bankroet na het andere. Miljoenen mensen verloren hun baan, en überhaupt het uitzicht op ander werk. West-Duitsers brachten weliswaar geld naar de voormalige DDR, maar hoefden hun manier van leven en denken niet te veranderen. Dat gold andersom wel. De vrijheid vroeg een hoge prijs. ‘Ze moesten’, stelt Von Weizsäcker, ‘als het ware zichzelf vaarwelzeggen, dat was te veel gevraagd voor een mens. Elk leven heeft toch zijn eigen zin en waarde.’ 100916 archive/100916_neeskens.jpg DDR-Nederland in het Zentralstadion in 1979 (2-3) Neeskens.jpg left En dan waren er ook nog al die pijnlijke vragen uit het verleden van bijna een halve eeuw communistische dictatuur, waar het oosten mee in het reine moest zien te komen. ‘Met onze ziel zijn we nog niet bij jullie’, schreef een man in een ingezonden brief. Waarop president Von Weizsäcker zich afvroeg: ‘Hij bij ons? Waarom wij niet bij hem? Moeten zij de hele weg alleen afleggen? Hoever waren we hen al tegemoetgekomen? Men wist te weinig van elkaars binnenlandse situatie, vooral het westen over het oosten. En vanuit die onbekendheid zette het westen de koers uit.’ ‘Meine Seufzer, meine Tränen’ noemde de beroemde componist Johann Sebastian Bach een van de vele cantates die hij als cantor voor de Leipziger Thomaskirche schreef. ‘Mijn zuchten, mijn tranen zijn niet te tellen als men dagelijks weemoed vindt en het bittere verdriet niet verdwijnt.’ Zo’n soort wanhoop weerklonk in het oosten. Nog steeds voelt menigeen zich daar een tweederangs Duitser. RB Leipzig is een fremdkörper in deze geschiedenis, een succes dat niet voortkomt uit het hart en de ziel van een gekweld landsdeel. Het is een uitheemse bloem die ook elders had kunnen bloeien, en die in een mum weer kan verwelken als Mateschitz zijn handen ervan aftrekt. En toch… Kijk naar de geschiedenis van Leipzig en je ziet een handelsstad op een kruispunt van wegen, met een open houding. Bach gebruikte in de achttiende eeuw het gerinkel van de eerste geldtelmachines in een van zijn cantates. Leipzig bood traditioneel ruimte voor nieuwe ontwikkelingen. Omliggende steden zoals Dresden en Maagdenburg mogen moeite hebben met de opmars van RB Leipzig, maar die past wonderwel in een historisch bewustzijn waar deze stedelingen trots op zijn. In de Red Bull Arena zwaaien supporters met vlaggen waarop de beeltenis staat van de oude Bach. Met moderne zonnebril, dat dan weer wel. 100915 archive/100915_rb.jpg Spelers van RB Leipzig vieren de 2-3 uitoverwinning op Bayer Leverkusen. RB.jpg block Het tekent de sfeer in het stadion. Een hooliganprobleem bestaat nauwelijks: op de tribunes van RB Leipzig zitten en staan veel gezinnen. Gemoedelijkheid heerst. ‘Eindelijk vond ik een club waar ik mijn kind mee naartoe kan nemen’, zegt lerares Engels Ulrike Schmidt. Zij heeft met haar dochter seizoenkaarten voor het fanatieke vak, met vooral fans die RB Leipzig in zeven jaar vanuit de kelders van het Duitse voetbal zagen opklimmen naar de Bundesliga. Als fans van tegenstander Werder Bremen een spandoek ontvouwen met de tekst ‘Stadionverbote für sogenannte Fussbalvereine’, halen zij hun schouders op. Het grote geld regeert het voetbal en RB Leipzig past wel in de handelsgeest waarmee de stad zich in zijn 1001-jarige bestaan op de wereldkaart zette. Hier werd de Duitse voetbalbond in 1900 opgericht en VFB Leipzig won in datzelfde jaar de eerste landstitel. De supporters van de Bundesliga-debutant hebben geen boodschap aan de kritiek van de concurrentie, of die nou komt uit het westelijke Bremen of het oostelijke Dresden. Voor hen kan RB Leipzig uitgroeien tot het symbool van een verrijzenis van het oosten van Duitsland. In deze stad hervond zo’n dertig jaar geleden immers een volk zijn eigenwaarde, door met kaarsen de kanonnen van de dictatuur te trotseren. ‘De machthebbers hadden op alles gerekend’, zei de romancier Erich Loest, ‘behalve op mensen met kaarsen.’ Als een opstand begint in de kerk, waarom zou een nieuw zelfbewustzijn dan niet kunnen opbloeien in een stadion?
© Het Financieele Dagblad 2021