Vreemdgaan, buiten de pot pissen, een scheve schaats rijden: seks buiten een huwelijk of relatie heeft een slechte naam. Relatietherapeuten als Esther Perel pleiten echter voor een realistischer kijk op monogamie.
Open relaties hadden lang een wat scharrig imago. Een open relatie was iets met handdoekjes op het kleed in de doorzonwoning, muffe swingersfeesten met afneembare plastic matrasjes en baardige babyboomers die zijig zeiden dat hun partner geen bezit was en dat een mens liefde kon voelen voor het ganse universum. Het alternatief was en is al even benepen: eenduidige, in beton gegoten monogamie, waarbij vreemdgaan de grootste relatiezonde is en reden de relatie per ommegaande te beëindigen. En waarbij porno kijken, een verbeeldingsrijke chatsessie via WhatsApp of een incidentele kus al gelden als vreemdgaan.
Relatiedeskundigen beginnen de laatste jaren voorzichtig te pleiten voor wat meer nuance in dit rigide tweestromenmodel. Psychotherapeut Esther Perel stelt dat bedrog in onze cultuur teruggebracht wordt tot ‘seks met een ander’, terwijl er in een relatie vele vormen van bedrog zijn: de ander stelselmatig omlaaghalen, verwaarlozen, je onverschillig tonen, (geestelijk) geweld gebruiken … En toch, zegt ze steeds opnieuw verbaasd, lijkt bedrog maar één betekenis te hebben.
Perel schreef een boek over seksuele ontrouw: Liefde in verhouding – Een nieuw perspectief op trouw en ontrouw. Daarin bekijkt ze zorgvuldig alle facetten van ontrouw. Waarom gaan mensen vreemd? Waarom doet het zo’n pijn als een geliefde vreemdgaat? Is overspel per se het einde van de relatie? In haar boek en ook in haar podcast Where should we begin toont ze begrip voor beide partijen, voor de bedrieger en de bedrogene. Ze ziet het bedrog steeds in zijn context zonder iets af te doen aan de gekwetste gevoelens van de bedrogene. Dat alleen al is een verademing in onze strenge cultuur.
Nog wat uitgesprokener is de Amerikaanse schrijver, journalist en lgbt-activist Dan Savage. In zijn podcast Savage Lovecast, een soort Lieve Lita voor seks- en relatievragen, maakt hij er geen geheim van dat hij zelf niet monogaam is. Savage heeft overigens ook niets tégen monogamie, mits dat de vorm is waar beide partners zich goed bij voelen. Waar hij wel iets tegen heeft is monogamie als culturele norm en alle sprookjes die daarbij horen. Savage: ‘We maken elkaar wijs dat als we echt verliefd zijn, we ons nooit tot een ander aangetrokken zullen voelen. Dat is gewoon onzin.’ In de praktijk heeft monogamie een heel wat lelijker gezicht, stelt hij vast. ‘We bewaken onze partners: veel monogame relaties draaien om verdenkingen en controle.’
‘Het argument is dan: je hebt iets met iemand anders gedaan, dus je houdt niet meer van me’
Savage vindt het een prima idee een rationele keuze te maken voor monogamie: veel mensen voelen zich daar het prettigst bij omdat ze zich zo emotioneel het veiligst voelen en omdat het gevoelens van jaloezie eronder houdt. Maar die keuze moet wel op eerlijke gronden gemaakt worden: in de praktijk committeren veel mensen zich aan een monogame relatie die er niet geschikt voor zijn en die dan stiekem allerlei dingen ernaast doen. ‘Onderzoek toont aan dat de meeste mensen niet zo goed zijn in monogamie – of althans niet perfect. Mensen met een monogame relatie lopen bijvoorbeeld net zo vaak een seksueel overdraagbare aandoening op als mensen met een niet-monogame relatie.’
De keuze wordt volgens hem ook irrationeel als monogamie een soort kwaliteitsstandaard wordt voor de relatie. ‘Het argument is dan: je hebt iets met iemand anders gedaan, dus je houdt niet meer van me. Die manier van denken legt veel te veel nadruk op seks. Als je lang bij elkaar bent heeft je relatie, naast alles wat je samen bindt, ook een sociale dimensie gekregen. Je hebt gemeenschappelijke vrienden en bent familie geworden. Moet je dat allemaal opgeven omdat zij een affaire heeft gehad op een zakenreisje of hij een massage heeft genomen met een happy ending? Het loutere feit dat een ander aan iemands genitaliën gezeten heeft zegt nog niets over de relatie. Zo worden relaties opgeblazen die helemaal niet beëindigd hadden hoeven te worden.’
Ook Esther Perel vindt dat seksuele ontrouw niet het einde hoeft te betekenen van een relatie, maar stelt wel dat seks zelden alleen maar seks is en dat ontrouw vaak zegt dat er iets verloren is in de relatie. En dat maar weinig relaties seksuele ontrouw verdragen, vooral omdat het vertrouwen beschaamd is. Tegelijk zegt ook zij in haar boek: ‘Ik heb in de tientallen jaren dat ik met paren werk vastgesteld dat mensen die de erotische vonk het best brandende weten te houden, diegenen zijn die het mysterie tussen hen beiden respecteren. Ook al zijn ze in de praktijk monogaam, ze erkennen dat ze elkaars seksualiteit niet bezitten. Het is nou net die ongrijpbaarheid van de ander die ervoor zorgt dat ze terugkomen voor nieuwe ontdekkingen.’
Perel zegt hier voorzichtig dat juist de erkenning van de ander als autonoom seksueel wezen, met zijn eigen verlangens en fantasieën, de spanning erin houdt. En dat we dus best wat realistischer mogen zijn over seks in een relatie. Ook Savage pleit vooral voor meer realisme. Hij verbaast zich altijd over de manier waarop monogamie beoordeeld wordt. ‘Als je snowboardt en je valt een keer, kun je nog steeds een heel goede snowboarder zijn. Maar als je in een relatie van twintig jaar het één keer met iemand anders hebt gedaan, ben je meteen slecht in monogamie. Perfectie is dus de enige standaard voor succes.’
Het gesprek over monogamie is lastig, erkent hij. ‘Mensen zijn bang om veroordeeld of afgewezen te worden als ze eerlijk zijn over hun seksuele verlangens. Als het om seks gaat willen mensen het liefst normaal zijn en ze willen dat de ander ook normaal is. Afwijkingen van de norm, zoals onze “kinks”, houden we bij voorkeur voor onszelf. Zo sluiten mensen zich als het ware op, want na vijf jaar in een relatie kun je moeilijk alsnog vertellen waarnaar je eigenlijk verlangt. En als mensen dat verlangen dan buiten de relatie gaan botvieren, doen ze dat vaak vrij roekeloos.’
We hebben ook een enorme culturele erfenis, die vooral ingegeven is door religie en landbouw meent Savage: ‘Mannen zijn onzeker en zien vrouwen soms nog als bezit. Van oudsher willen ze zeker weten dat hun kinderen van hen zijn, zodat de koeien niet naar de kinderen van de buurman gaan.’
Homo’s hebben het wat dat betreft makkelijker, vindt Savage: ‘Als je eenmaal uit de kast gekomen bent, de grote stap genomen hebt om je ouders de waarheid te vertellen over je seksualiteit, is het nog maar een kleine stap om eerlijk te zijn tegen je partner. Bovendien geldt in homoseks minder het beperkende vaste script van voorspel, daad, naspel, dus moet er sowieso meer gepraat worden over wat er gaat gebeuren.’
Voor zijn eigen, niet-monogame huwelijk muntte Savage de term ‘monogamish’, wat zoveel betekent als ‘meer monogaam dan niet’. ‘Die term heb ik bedacht midden in het debat over het homohuwelijk in de Verenigde Staten. Mensen hadden allerlei aannames over mijn open relatie. Dat er de hele tijd anderen waren bijvoorbeeld, en dat die dan over de vloer kwamen met onze zoon erbij.’ Al die aannames zeggen volgens Savage veel over de obsessie die deze samenleving heeft met seks. ‘Terry en ik zijn nu 25 jaar samen en het grootste deel van de tijd zijn we monogaam. Heel af en toe heeft een van ons seks met iemand anders – meestal samen – maar daarvoor gelden regels en beperkingen die we samen hebben afgesproken.’
Hij is Terry trouw, vindt hij, want zijn relatie is zijn hoogste prioriteit. En dat is voor hem precies de betekenis van ‘monogamish’: dat de partner onbetwist op de eerste plaats komt en dat je voor elkaar zorgt. Savage: ‘Ik sprak eens iemand die al in zijn derde huwelijk was en die naar eigen zeggen altijd monogaam was. Dan ben je in mijn ogen trouw aan het idee van monogamie, maar dus niet aan die vrouwen. Ik ben niet trouw aan een of ander idee, ik ben trouw aan Terry, al bijna een kwarteeuw.’
Savage verwacht dat mensen in de toekomst met meer verstand naar relaties gaan kijken. Vergevingsgezinder ook. ‘Mensen die een monogame relatie willen, zullen realistischer worden. En als meer niet-monogame mensen open zijn over hun manier van leven, zal het voor mensen die niet zo geschikt zijn voor een monogame relatie ook makkelijker worden eerlijk te zijn: ze zullen zich minder gedwongen voelen te doen alsof.’ Zo krijgen meer mensen de relatie die bij ze past, want, wil Dan Savage maar zeggen: ‘Niet-monogame mensen zijn op geen enkele manier een bedreiging voor monogame mensen. Als iedereen open is, zijn ze dat juist niet.’
Lees meer in FD Persoonlijk, het weekend magazine van Het Financieele Dagblad over mensen, cultuur, lifestyle, reizen, carrière en personal finance.
