We moeten veel meer lummelen, ook op de werkvloer, want het is essentieel voor onze creativiteit en psychische gezondheid. Maar hoe doe je dat, lummelen, vraagt journalist Gijs van der Sanden zich af.
Eerlijk zeggen: wanneer hebt u voor het laatst gelummeld?
En dan bedoel ik écht gelummeld. Dus niet: languit op de bank naar je telefoon staren, maar een doelloos wandelingetje maken, gedachteloos naar muziek luisteren, een beetje in de verte turen. Je gevoel voor tijd verliezen.
Mijn eerlijke antwoord: ik kan het me niet herinneren. Zelfs op dagen dat ik vrij ben, kan ik het gevoel hebben dat ik haast heb, achternagezeten door de tijd. Etentjes, bioscoopbezoeken, weekendjes weg, soms gaat er zoveel planning aan vooraf – denk aan die ellendige e-mails van datumprikker.nl – dat ik me afvraag of ik er werkelijk door oplaad.
Een dagje bingewatchen? Laatst keek ik op een katerige zaterdag vier afleveringen van de HBO-serie Chernobyl achter elkaar. Een pracht van een serie, maar in plaats van ontspannen voelde ik me vooral murw en lamlendig daarna. En niet alleen vanwege de heftige beelden die voorbijgekomen waren.
‘Wij doen soms midden op de dag een dutje, gewoon omdat we er zin in hebben’
Lummelen, lanterfanten, niksen: het is een kunst. Time wijdde onlangs een artikel aan ons woord ‘niksen’. Het Amerikaanse tijdschrift bombardeerde het begrip, dat staat voor bewust eens even nietsdoen, tot de nieuwe Noord-Europese trend om een gestrest leven tegen te gaan. In Italië noemen ze het il dolce far niente: het zalige nietsdoen. In de film Eat, Pray, Love – vergeef me deze referentie – wordt uitgelegd wat dat precies is.
‘Jullie Amerikanen, jullie weten niet hoe jullie je moeten ontspannen’, zegt een Italiaan tegen Liz, gespeeld door Julia Roberts, die haar gejaagde bestaan in de Verenigde Staten heeft opgegeven en het eerste deel van haar wereldreis doorbrengt in Rome. ‘Jullie werken je een week lang te pletter en spenderen dan een heel weekend in pyjama voor de tv.’
Amerikanen, zegt hij, hebben het idee dat ontspanning iets is wat je moet verdienen. Nee, dan Italianen. ‘Wij doen soms midden op de dag een dutje, gewoon omdat we er zin in hebben. Of we stoppen bij een espressobar en nemen de tijd voor een kop koffie.’
Stribbelt de calvinist in u nu tegen? Lummelen staat heus niet alleen maar in dienst van ontspanning.
In zijn boek In Praise of Waisting Time stelt MIT-hoogleraar menswetenschappen Alan Lightman dat ‘lummeltijd’ essentieel is voor het krijgen van creatieve gedachten. De grote ontdekkingen van de 20ste eeuw – de relativiteits- theorie, de structuur van DNA – kwamen allemaal tot stand door een hoop gelummel, stelt Lightman.
In zijn boek memoreert hij de landerige dagen uit zijn jeugd, waarop hij uren met zichzelf doorbracht, in de bossen. Hij bouwde hutten, ving kikkervisjes en stelde zich allerlei existentiële vragen. Hij vergat de tijd. Lightman pleit voor een herwaardering van deze ‘verloren tijd’: tijd die je spendeert zonder duidelijk doel.
Waarom dat zo belangrijk is, beargumenteert hij met alarmerende studies die laten zien dat we steeds minder ruimte hebben voor creatieve gedachten. Zo wijst hij op het veelgeciteerde, beruchte onderzoek ‘The Creativity Crisis’, van de Amerikaanse hoogleraar Kyung Hee Kim, dat laat zien dat de creativiteit van Amerikaanse jongeren sinds de jaren negentig meetbaar is afgenomen, ongeveer gelijktijdig met de opkomst van internet.
Maar niet alleen onze creativiteit staat op het spel. ‘Door altijd “aan” te staan, hebben we ongemerkt de tijd opgeofferd die ons brein nodig heeft om te herstellen’, zegt gezondheidspsycholoog Ulrika Léons Becksén over de telefoon. Zij is directeur van Skils, een onderdeel van Zorg van de Zaak, een netwerk van bedrijven op het gebied van bedrijfszorg. ‘We weten bijna niet meer hoe het voelt om te ontfocussen.’
Dat heeft gevolgen voor onze psychische gezondheid. In een onderzoek dat Zorg van de Zaak vorig jaar deed onder 1017 werkenden tussen de 18 en 66 jaar, bleek dat 63% van de werknemers meerdere keren per maand grote moeite heeft zich te concentreren op het werk. Meer dan de helft stelde meerdere keren per maand lusteloos thuis te komen na een dag werken.
Unpluggen, luidt het devies. Ga elke dag een halfuur wandelen en laat je telefoon thuis, schrijft Lightman in zijn boek. Bedrijven moedigt hij aan een stilteruimte te realiseren: een plek waar werknemers een halfuur kunnen reflecteren, mediteren of een uiltje knappen. Lightman benadrukt: niet als lunchpauze, maar als vast onderdeel van de werkdag.
‘Turen, dagdromen, je blik even nergens op richten. Dat is het ware lummelen’
Een goede zaak, vindt Léons Becksén. ‘Maar als je in zo’n ruimte dan alsnog naar een scherm zit te staren of in je hoofd to-dolijstjes zit af te werken, schiet de stilteruimte zijn doel voorbij.’ We moeten stilte op de werkvloer niet zien als een extraatje, zegt ze, maar als een recht. ‘We moeten ervan doordrongen raken dat we ons brein op gezette tijden rust moeten geven.’
Net zoals we al heel lang weten dat het belangrijk is om je bureaustoel goed af te stellen, om schouder- en nekklachten te voorkomen, zo moeten we ook het belang gaan inzien van een manier van werken waarmee we goed zorgen voor ons brein, zegt ze.
De verantwoordelijkheid daarvoor ligt bij de werkgever, maar ook bij de werknemer zelf, vindt Léons Becksén. ‘Laat die telefoon gewoon eens op je bureau liggen als je naar de wc gaat’, zegt ze. En dan? ‘Turen, dagdromen, je blik even nergens op richten. Dat is het ware lummelen.’
Lees meer in FD Persoonlijk, het weekend magazine van Het Financieele Dagblad over mensen, cultuur, lifestyle, reizen, carrière en personal finance.
