Eve van Dijk (58, ondernemer in de mantelzorg) wil nog een paar gemiste telefoontjes afhandelen en dan kan het weekend beginnen. Ze belt een voor haar onbekend nummer terug en krijgt een vrouw aan de lijn die vertelt dat iemand het domein van Van Dijks bedrijf wil registreren. ‘Ik vond het wel een beetje raar’, zegt Van Dijk, die zelf kappahelpt.nl heeft vastgelegd, de naam van haar onderneming.

‘Waarom zou iemand anders de .com-variant willen hebben? “Helpt” is zo’n Nederlands woord, dat werkt helemaal niet in een andere taal. Maar mij werd verteld dat er op die andere site weleens porno gezet zou kunnen worden. Daar wil je natuurlijk helemaal niet mee geassocieerd worden.’

‘Ik voelde me zo dom. Normaal ben ik best assertief’

Allerlei waarschuwingen

Snel handelen is geboden, Van Dijk hapt toe en even later krijgt ze de mogelijkheid het adres voor tien jaar af te kopen. ‘Dan zou ik het eerste “registratierecht” hebben.’ Een dienst die helemaal niet bestaat en waar Van Dijk in totaal €359,50 voor moet betalen. Als ze neerlegt, googelt ze de naam van de partij die haar gebeld heeft. ‘Meteen zag ik allerlei waarschuwingen. Ik voelde me zo dom. Normaal gesproken ben ik best wel assertief, maar het overvalt je.’

Fraudeurs gaan heel geraffineerd te werk, signaleert Tanya Wijngaarde van de Fraudehelpdesk, een stichting die burgers en bedrijven tegen fraude beschermt. ‘Als je er oppervlakkig naar kijkt, denk je vaak: hoe kun je erin trappen?’ Het gebeurt meestal in een moment van onoplettendheid. ‘Als je bijvoorbeeld haast hebt of als er van alles in je privéleven gebeurt. Of je krijgt een bericht waarvan je in paniek raakt. Pas achteraf blijkt dat het nep was.’

Rondneuzend op internet komt Van Dijk een advocatenkantoor tegen dat een collectieve zaak is begonnen tegen het zogenaamde domeinregistratiebedrijf. ‘De mensen van dat kantoor adviseerden me niet te betalen, ondanks­ incasso’s en dreigementen.’

Tikkie op Marktplaats

Leeftijd en opleidingsniveau zeggen niets over de kans in handen te vallen van een fraudeur. ‘Aan de meldingen zien we dat fraude echt iedereen kan overkomen’, zegt Wijngaarde. Zowel mannen als vrouwen worden slachtoffer. Opvallend: voor dit artikel waren alleen vrouwen bereid hun verhaal te doen.

Sommige vormen komen vaker voor bij bepaalde leeftijdsgroepen. ‘Als je kijkt naar beleggingsfraude, treft dat vooral vijftigplussers. Datingfraude overkomt met name mensen boven de 45. En jongeren raken vooral gedupeerd door onlineverkoopfraude.’

Een van die jongeren is Joy van Wingaarden (28, student). Als ze haar snowboardschoenen op Marktplaats aanbiedt, krijgt ze al snel een reactie. ‘Hij wilde weten of ik het echt was en vroeg me om een Tikkie’, blikt Van Wingaarden terug. ‘Ik moest ergens inloggen met mijn bankgegevens en ook mijn pasnummer geven. Zo werkt Tikkie normaal niet, maar hij beweerde dat er de laatste tijd wat problemen mee waren.’ Ze maakt op verzoek 1 cent over.

Als Van Wingaarden ’s middags nietsvermoedend haar saldo checkt, schrikt ze. ‘Bleek er ineens van alles teruggeboekt op mijn rekening. Mijn collegegeld, mijn zorgverzekeringspremie, andere zaken. Tot maanden terug.’ Ze realiseert zich dan nog niet goed wat er aan de hand is. ‘Voordat ik besefte dat er iemand met mijn rekening zat te knoeien, was het al te laat.’

De fraudeur slaat een flinke slag door het geld van haar lopende rekening met daarop de teruggeboekte incasso’s naar zijn eigen rekening over te hevelen. Van Wingaarden kan slechts twee incasso’s tijdig herstellen. ‘De rest van het geld heb ik nooit meer teruggezien.’

‘Tot overmaat van ramp wist hij aan mijn adres te komen’

Illegale onderhuur

Cybercrime is de meest voorkomende vorm van fraude. De Fraudehelpdesk registreerde tot 1 oktober van dit jaar al 10.772 meldingen met een schade van bijna €1,1 miljoen. Het werkelijke aantal is waarschijnlijk groter. Uit schaamte meldt niet iedereen zich. ‘Ons advies is het wel te melden’, zegt Tanya Wijngaarde, ‘want daardoor krijgen we beter in beeld hoe vaak het voorkomt en daar kan dan weer beter beleid op gemaakt worden.’

Fleur* (35, doceert Nederlands aan expats) krijgt na het beëindigen van haar relatie te maken met woonfraude. ‘Een nieuwe woning vinden in Den Haag is momenteel niet gemakkelijk. Ik was dolblij dat ik op Facebook een studio vond die betaalbaar was. Er waren veel kijkers, maar ik was uiteindelijk de gelukkige.’ Wel verbaast het haar dat degene die de advertentie heeft geplaatst, niet de verhuurder blijkt te zijn. ‘Maar ik dacht alles goed vastgelegd te hebben in een contract.’

Als ze een paar weken later haar sleutel kwijtraakt, komt ze erachter dat de studio illegaal onderverhuurd wordt. ‘Het bleek een studentenwoning van een woningcorporatie­ te zijn.’ Ze schakelt een verhuisbedrijf in en wil die kosten op de oplichter verhalen.

‘Tot overmaat van ramp wist hij via hen achter mijn nieuwe adres te komen door zich voor te doen als mijn partner.’ Het beangstigt Fleur dat hij haar op het nieuwe adres kan komen opzoeken. Dat is tot op heden niet gebeurd. Nu woont ze tijdelijk weer bij haar ouders. ‘Dat wil je toch eigenlijk niet meer op je 35ste.’

Ook in de persoonlijke sfeer komt fraude voor. De buurman van Nazrien Ozir (zelfstandige) gebruikt ongevraagd haar adres en een valse naam als hij pakjes uit het buitenland laat bezorgen. Dit houdt jaren aan, ondanks haar vele verzoeken ermee te stoppen. ‘De politie kon niks doen. Zolang mijn naam er niet op stond, was het pakje niet voor mij bedoeld, zeiden zij.’ Dan valt er een boete van de gemeente Amsterdam op de mat. ‘Er was een pakje met mijn adres op straat gevonden. Ik kreeg een boete voor zwerfafval. Maar het was mijn post helemaal niet.’

Na veel heen-en-weren met de gemeente wordt de boete kwijtgescholden. ‘Tot twee jaar later een fanatieke stagiair de zaak onterecht heropende. Toen begon het weer van voren af aan. Ik werkte in die tijd bij het ministerie van Justitie. Deze zaak kon me mijn vog (verklaring omtrent het gedrag, red.) kosten.’

‘Dan kwam er wéér een brief met dreigende taal’

Bodybuilder

Ervaringen met fraude kunnen ingrijpend zijn. ‘Het gaf zoveel stress’, vertelt Eve van Dijk. ‘Dan kwam er wéér een brief met dreigende taal.’ Joy van Wingaarden voelde zich beroofd. ‘Je tuint er blijkbaar makkelijker in dan je denkt.’ En Fleur: ‘Het is heel dubbel; hij is een professionele bodybuilder, dus daar wil je geen ruzie mee. Maar je wilt het ook niet over je kant laten gaan.’

* Om privacyredenen staat Fleur alleen met haar voornaam vermeld. Haar volledige naam is bekend bij de redactie.

Lees meer in FD Persoonlijk, het weekend magazine van Het Financieele Dagblad over mensen, cultuur, lifestyle, reizen, carrière en personal finance.