‘Cliënten die mij een opdracht geven en zeggen dat het werk geen haast heeft, krijgen daar meestal spijt van. Want zeker zonder deadline denk ik: goed, dat werk kan dus wachten.’

Charlotte Meindersma (33) is jurist, gespecialiseerd in auteursrecht en privacy. En ze stelt dingen uit. Tot het eigenlijk niet meer kan. ‘In plaats van die urgente taak ga ik dingen doen die leuker zijn, makkelijker. Marketing voor mijn bedrijf of jurisprudentie lezen, bijvoorbeeld. Dan kan ik nog tegen mezelf zeggen dat ik iets nuttigs heb gedaan. Excuses verzinnen, dat is het natuurlijk eigenlijk.’

Een troost voor Meindersma: ze verkeert in goed gezelschap. Volgens onderzoek van de Amerikaanse psycholoog Joseph Ferrari, een pionier van het uitstelgedrag-vakgebied, is een op de vijf mensen een ‘chronische uitsteller’. Maar ook wie geen academicus is, weet dat iedereen weleens een taak voor zich uit schuift. ‘Ik doe de afwas morgen wel.’ ‘Vanavond heb ik ook nog tijd om te leren.’ ‘Nog één aflevering, dan begin ik echt.’

Niet onschuldig

Niet alle uitstel mag uitstelgedrag heten. Dus hoe het verschijnsel te definiëren? Filosoof-antropoloog Joel Anderson, van de Universiteit Utrecht, spreekt graag van ongerechtvaardigde, verwijtbare vertraging. Men stelt een taak gemakkelijk uit zonder dat daar goede redenen voor zijn, en in het besef dat dit negatieve gevolgen zal hebben.

Uitstelgedrag is niet onschuldig, zegt ook Timothy Pychyl, psycholoog aan Carleton University in Canada en hoofd van de Procrastination Research Group aldaar. ‘Het leidt tot een vermindering van je welzijn. Je doet jezelf er kwaad mee. Wie uitstelt, voelt zich korte tijd beter, maar de taken verdwijnen niet.’

‘We zijn bijvoorbeeld bang om te falen of we willen te veel in één keer doen’

Dus wat bezielt de uitstellende mens? ‘Dat de mens goed voor zichzelf kan denken op de korte termijn en heel matig op de lange termijn, is in feite het hele verhaal van uitstelgedrag’, legt Pychyl uit. ‘Je kortetermijndenken wordt geregeerd door je huidige stemming. En het emotionele liedje van de uitsteller klinkt altijd hetzelfde: ik wil niet, ik heb geen zin, misschien morgen. Daar komt bij dat de mens net zomin empathie voelt voor zijn toekomstige zelf als voor een wildvreemde.’

Aan het uitstellen ligt ook vaak iets groters ten grondslag. Pychyl: ‘We zijn bijvoorbeeld bang om te falen, bang dat we hoge verwachtingen niet waarmaken, of we willen te veel in één keer doen.’

Het gevolg, zegt Pychyl, is dat de weerzin tegen die taak groeit en je er alles aan doet om dat gevoel weg te nemen. We zalven de negatieve emoties waar we niet mee om kunnen gaan: die vervelende taak kan wachten, nu eerst een uurtje Netflix (of drie).

(Tekst verder onder kader)

Meer lezen:

1. Solving the Procrastination Puzzle, Timothy Pychyl.

Geeft antwoord op vragen als: waarom saboteren we ons eigen belang? En wat kunnen we daaraan doen?

2. Eat that Frog, Brian Tracy.

Zo begin je elke dag met de taak waar je het minst zin in hebt, en stop je met uitstellen.

3. Studieontwijkend gedrag de baas! Kinge Siljee.

Voor studenten: tips om het bezig zijn met andere zaken dan studie tegen te gaan, van een studiebegeleider die het overal tegenkomt.

Eerste, minuscule stap

Coach en trainer Sarita Bajnath ziet de oorzaken van uitstelgedrag steeds terugkomen onder haar uiteenlopende clientèle: politici, studenten, startende ondernemers. Ze zijn perfectionistisch, stellen enorm hoge doelen, of ontberen zelfvertrouwen.

Het is van belang, zegt Bajnath, om op zoek te gaan naar die oorzaken. ‘Weet wat je kan en besef wat je al hebt bereikt. Dat geeft een bepaalde berusting in wie je bent.’

Bajnath kan het weten: ze was tijdens haar studie naar eigen zeggen een ‘monsteruitsteller’. Ook bij haar bleek er meer te spelen dan alleen de tegenzin: ‘Ik had heel hoge verwachtingen van mezelf, en deed naast de studie geneeskunde nog vakken gezondheidswetenschappen en klinische psychologie. Maar ik kwam tot het besef dat arts worden het niet voor mij was. Daardoor miste ik de motivatie om te studeren en begon ik het te mijden.’

Ook psycholoog Pychyl waarschuwt: soms is uitstelgedrag niet het probleem, maar een symptoom. ‘Misschien heb je wel een hekel aan je werk, en is het tijd om iets anders te gaan doen.’

Zeurend schuldgevoel

De uitsteller verwijt zich zijn eigen gedrag graag of gaat gebukt onder een zeurend schuldgevoel. Maar hij of zij heeft alle reden om mild voor zichzelf te zijn. Uit een studie in 2014 van de Universiteit van Sheffield bleek zelfs dat wie zich zijn uitstelgedrag vergeeft, minder geneigd is het gedrag te herhalen. Wie zich veroordeelt – ‘Zie je wel, ik heb weer niets gedaan’ – riskeert in een vicieuze cirkel terecht te komen.

‘Regelmatig haal ik in de avond werk van overdag in’’

Voor jurist Meindersma, die al uitstelgedrag vertoont sinds de middelbare school, heeft het duidelijk negatieve gevolgen: ‘Regelmatig haal ik in de avonden het werk in dat ik overdag niet heb gedaan, of sta ik de volgende dag extra vroeg op. Om dezelfde reden plan ik sinds november geen afspraken meer in op vrijdagen.’

Ook als je hele wezen hangt naar uitstelgedrag, hoef je je er niet bij neer te leggen, weten experts. Pychyl­: ‘Onderdruk je emoties niet, maar leer je aandacht te verplaatsen. Mijn nummer 1-tip: bedenk wat je allereerste, minuscule stap zou zijn als je toch aan die ene taak zou beginnen. Voor je het weet, is dat precies wat je doet.’

Ieder lullig dingetje

Joel Andersons beproefde methode: steigerbouw. ‘Bouw steunpilaren die de verleiding om uit te stellen zo klein mogelijk maken. Met andere woorden: met een goede planning en nieuwe routines wordt het veel makkelijker om aan de slag te gaan. Je wilskracht is beperkt, dus spaar je krachten voor dingen die je als prioriteit markeert. Als je expliciete afspraken met jezelf maakt, merk je het ook sneller op wanneer je afdwaalt van die afspraken. Als dat gebeurt, wees dan niet te hard voor jezelf. Constateer dat je hebt uitgesteld, pas je plannen aan en kijk vooruit.’

Meindersma heeft door de jaren­ heen leren omgaan met haar uitstellen. Onrealistische deadlines van cliënten accepteert ze niet meer en regelmatig schrijft ze op een kladblaadje ‘ieder lullig dingetje’ op dat ze heeft gedaan die dag. Deadlines haalt ze altijd, al is het soms op het nippertje.

Helemaal ziet ze haar uitstelgedrag niet verdwijnen: ‘Ik werk alleen, dus gelukkig kan ik doordeweeks nog gewoon naar kantoor. Werkte ik vanuit huis, dan zou ik na ieder rondje met de hond zomaar de tv kunnen aanzetten: “Ach, één aflevering van Better Call Saul. Moet kunnen.”’

Lees meer in FD Persoonlijk, het weekend magazine van Het Financieele Dagblad over mensen, cultuur, lifestyle, reizen, carrière en personal finance.