Mak probeert zijn held te sparen

Hans Veldman

‘Reizen zonder John’, waarin Geert Mak in de voetsporen treedt van John Steinbeck, bevat mooie passages maar is als geheel toch niet geslaagd

A l op jonge leeftijd trok Geert Mak geboeid door Amerika. Het land hield hem een spiegel voor waarin hij Europa en Nederland telkens weer met nieuwe ogen kon bekijken. Zijn nieuwste boek, Reizen zonder John, gaat over de reis die hij in 2010 maakte in navolging van de tocht die schrijver John Steinbeck vijftig jaar eerder maakte. Samen met zijn hond Charley doorkruiste Steinbeck in 1960 in een groene GMC-truck het land om vast te leggen wat de Amerikanen onderling verbond. Zijn boek Travels with Charley werd een enorm succes en leek een betrouwbaar beeld van Amerika in 1960 te geven.

Geïnspireerd door Steinbeck ondernam Mak eenzelfde reis om erachter te komen hoezeer het land in vijftig jaar tijd een metamorfose had ondergaan. Zo had Steinbeck het in 1960 immers ook ervaren. ‘Toen veranderde de Amerikaanse maatschappij abrupt in toon en mentaliteit, van een overlevingssamenleving in een consumptiesamenleving, van een samenleving van zwoegers in een wereld van genieters’.

Hoewel Maks Reizen zonder John mooie en indringende passages bevat, is het boek als geheel niet geslaagd. De auteur gebruikt de plaatsen waar Steinbeck logeerde als kapstok voor een veel te uitgebreide en algemene beschrijving van het huidige Amerika, met als gevolg dat het beeld over zijn schrijversheld geheel in de verdrukking komt. Dat is jammer, want waar Mak over Steinbeck vertelt, weet hij te boeien. Intrigerend is bijvoorbeeld Maks ontdekking dat Steinbeck zijn reis niet louter ondernam om Amerika te doorgronden, maar misschien nog wel meer om zijn eigen verval en ouderdom te maskeren. Bovendien komt Mak erachter dat Steinbecks portret van Amerika heel erg afwijkt van de werkelijkheid. ‘De situaties zijn soms te mooi om waar te zijn, de dialogen te rond, te glad en te compleet’.

Maks Reizen zonder John kan als een vriendelijke correctie van Steinbecks Travels with Charley gelezen worden. Reizen zonder John kan ook, minder aardig geformuleerd, opgevat worden als een onevenwichtige biografie van Steinbeck in de vorm van een reisverslag. Volgens Mak wilde Steinbeck graag gezien worden als machoman, die progressief was en wild leefde. In werkelijkheid was Steinbeck verlegen en leidde hij een teruggetrokken bestaan.

Mak wekt de indruk dat hij moeite heeft het beeld over zijn linkse held te corrigeren. Zo lezen we pas op de laatste bladzijden dat Steinbeck als een ware havik de oorlog in Vietnam steunde. Hij was er trots op dat zijn zonen daar vochten en zocht ze zelfs op. Tot zijn ontsteltenis treft hij hen daar verslaafd aan de drugs aan, waarna hij het contact met hen verbreekt. Terug in Amerika is Steinbeck iemand die zijn tijd niet meer begrijpt. ‘In de oppositie ­tegen de oorlog zag hij alle decadentie die hij haatte, in Amerika, in zijn zonen, en misschien ook wel in zichzelf.’

Mak beschrijft de teloorgang van zijn schrijversheld mooi inlevend, maar wel te kort. Bij te veel aandacht zou het beeld van een Steinbeck die midden in de samenleving stond, nog meer gefileerd zijn.

Reizen zonder John. Op zoek naar Amerika, Geert Mak, Atlas Contact, 572 blz., €24,95 en €34,95 (geb.)

Tot zijn ontsteltenis treft Steinbeck zijn zonen in Vietnam drugsverslaafd aan

Volgens Mak wilde Steinbeck graag gezien worden als progressieve machoman die wild leefde.