Mantel der liefde

Marcel Canoy

Op een middag ontmoet ik mantelzorgers Cora Postema en Illya Soffer. We praten over het kabinet dat oproept een groter beroep te doen op mantelzorgers, maar ondertussen ondersteunende voorzieningen dreigt uit te kleden. Oplossingen zijn verre van simpel, want ethische dilemma’s doemen op.

Mantelzorg, het klinkt als valse romantiek. De 1,5 miljoen mantelzorgers in Nederland doen hun werk veelal uit liefde voor hun naasten, maar hebben het vaak zwaar. Kan de samenleving mantelzorg financieel ondersteunen?

Allicht is er geen mantelzorger die verwacht een salaris te krijgen voor zijn (vaker: haar) diensten. Maar een compensatie voor gederfde inkomsten? Doorgaans kunnen mantelzorgers niet (volledig) meer werken. In schrijnende gevallen dreigt zelfs huisverkoop of schuldsanering. De prijs voor naastenliefde kan dan wel flink oplopen: wrang, aangezien de maatschappij veel geld bespaart, onder meer door dure intramurale opnames te vermijden. Maar betaling leidt tot vragen. Ben je daarmee niet een dienst die is ontstaan uit naastenliefde aan het verzakelijken? Hoe staat het met schuldgevoelens wanneer geld in het spel komt? Wat is een redelijk tarief? Moet je onderscheid maken tussen eenvoudige huishoudelijke diensten en zorgtaken? Wie gaat dat allemaal controleren?

Organisatorisch is dit een taai nootje. Je kunt mantelzorgers via het persoonsgebonden budget compenseren, maar er hoeft maar één louche zorgintermediair te sjoemelen of alle mantelzorgers worden besprenkeld met de geur van fraude, even later gevolgd door de onvermijdelijke oproep tot meer toezicht en bezuinigingen.

Voor mantelzorgers is belangrijk dat ze de eigen regie kunnen voeren en niet verzuipen in bureaucratie. Maar hoe regel je dat? De diensten van mantelzorgers zijn zeer divers, van een boodschapje doen tot het aanleggen van beademingsapparatuur, van baby tot terminaal zieke, van binnenshuis tot op uren reisafstand. Het leven van Cora ziet er al vast heel anders uit dan dat van Illya.

Het is een totale illusie deze waaier in bureaucratische procedures te vatten. Laat dat nu precies de reflex van de politiek zijn. Je kunt mantelzorgers geld geven of juist zorgvragers, al dan niet gedifferentieerd naar type zorg of zorgzwaarte, maar het blijft behelpen. Hoe je het ook wendt of keert, een controle- en formulierencircus dreigt.

Wat voor mantelzorg geldt, geldt voor veel vormen van sociale zekerheid en zorg. De behoefte aan ondersteuning staat vast, maar het adequaat regelen leidt steevast tot het optuigen van een naargeestige bureaucratie. Mantelzorg geeft het ultieme argument voor het invoeren van een basisinkomen. Koppel het bedrag helemaal los van geleverde prestaties. Zwaai indicaties, vermogenstoetsen, formulieren en controle uit. De ontstane vrijheid zal weldadig uitpakken voor de maatschappij.

Marcel Canoy is hoofdeconoom bij Ecorys.