En de Nederlandse minister Maxime Verhagen van Buitenlandse Zaken dreigde het EU-lidmaatschap van IJsland te blokkeren als het land de schade van het faillissement van Icesave niet zou terugbetalen.

Maatregelen

Vijf jaar na het echec blijken de grote woorden weinig te hebben uitgemaakt om het probleem op te lossen. De kleine lettertjes des te meer.

Want in de internationale pers heeft het aanvankelijk weinig aandacht gekregen, maar na de faillissementen van zijn drie grote banken heeft IJsland in 2008 en 2009 enkele maatregelen doorgevoerd die nu doorslaggevend blijken te zijn.

Spaargeld voorrang

Voornaamste punt is dat bij de afwikkeling van de boedel spaargeld voorrang kreeg op andere schuldeisers zoals obligatiehouders. Dat is niet vanzelfsprekend. In Nederland en in veel andere landen hebben spaarders en obligatiehouders dezelfde status (dit wordt overigens onder het Europese regime veranderd).

Het was een omstreden besluit, want ongevraagd kregen obligatiebeleggers de status van risicodragers. De regel is echter overeind gebleven bij de rechter.

Obligatiehouders de pineut

De ogenschijnlijk kleine maatregel heeft enorme gevolgen. Bijvoorbeeld Landsbanki, het moederbedrijf van Icesave, had eind 2007 een balanstotaal van € 33 mrd. Daarvan is € 15,5 mrd gefinancierd met spaargeld en € 9 mrd met obligaties. Verder is er nog korte­termijn-financiering van banken.

Dankzij de voorrang zijn de spaarders zelfs al uit de brand als de boedel maar de helft opbrengt. De obligatiehouders zijn de pineut. Niet voor niets is er nauwelijks nog handel in de stukken; als ze al worden verkocht, ligt de koers op zo’n 10% van de oorspronkelijke waarde.

IJslandse kronen

Een ander opmerkelijk regeltje dat de spaarders helpt, is dat vorderingen in euro’s of in ponden (Icesave was ook groot in Engeland) zijn omgerekend naar IJslandse kronen. Juist op het moment dat de koers ervan erg laag was. Daar bovenop is geregeld dat alles wat uit de boedel komt, wordt uitgekeerd in de valuta waarin het binnenkomt. Dat kunnen dus ook dollars zijn.

Ook hier: erg technisch, maar het scheelt enorm. Want hierdoor is het mogelijk dat er meer of minder wordt uitgekeerd dan gevorderd. Voor de ­eurospaarders is de tussenstand dat het zo’n 10% meer is.

Hoofdpijndossier

Daar heeft de overheid handig gebruik van gemaakt. De curatoren hadden al ruim € 800 mln uitgekeerd en daar zat al een winstje in voor de overheid. Ook het restant draait op winst uit, als alle seinen op groen blijven staan. Met die uitgangspositie zijn er partijen te vinden die bereid zijn om, uiteraard tegen een korting, de vordering met alle bijbehorende risico’s over te nemen.

Daarmee zijn DNB en het ministerie van Financiën verlost van een hoofdpijndossier. Voor DNB is Icesave van alle probleemdossiers het meest frustrerende, en voor de overheid het politiek lastigste.

Extra deposito­garantie

In de ogen van het publiek heeft DNB gefaald rond Icesave, terwijl de toezichthouder nauwelijks invloed had. Europese wetten bepalen immers dat een bank uit de Europese Economische Ruimte vrijelijk filialen mag opzetten in andere landen. Het toezicht blijft in het moederland.

In het najaar van 2007 vroeg Landsbanki toestemming om onder de naam Icesave spaargeld op te halen in Nederland. Die toestemming was overigens alleen nodig om onder de extra deposito­garantie te vallen die Nederland destijds wel en IJsland niet kende. DNB moest er lang over wikken, maar zag geen mogelijkheden om de aanvraag tegen te houden. Eind mei mochten de IJslanders aan de slag.

Alarmbellen

Het werd een groot succes. Met 5% en later zelfs 5,25% rente werden 128.000 spaarders gelokt. Rabo-topman Bert Heemskerk werd publiekelijk weggehoond toen hij waarschuwde voor de veiligheid van deze bank, die de hoge rente alleen maar betaalde omdat de ­kapitaalmarkt op slot zat voor alles wat uit IJsland kwam.

Bij DNB gingen de alarmbellen af toen het spaarvolume eerst de half miljard en vervolgens de miljard overschreed. Er zijn bezoeken gebracht aan IJsland, er is in wandelgangen overlegd, maar de IJslanders blaften DNB af: het is onze bank, wij houden toezicht.

Akkoord

Toen het mis ging, werd het een politiek probleem. Wouter Bos, toen minister van Financiën, zag zich in de algehele paniek rond Lehman en Fortis genoodzaakt al het geld tot een ton te garanderen. Hij schoot het voor, in de verwachting dat IJsland het grootste deel (€ 1,3 mrd) zou terugbetalen.

Een akkoord duurde eindeloos en ging gepaard met dreigementen rond een eventueel IJslands lidmaatschap van de EU. Vervolgens werden twee versies van het akkoord per referendum weggestemd. Voor IJsland met zijn 315.000 ­zielen gaat het om enorme bedragen — ook het VK claimde veel geld.

Alles is goed gekomen

Europese rechters stelden later Nederland in het ongelijk. Weliswaar is er een Europese wet die regelt dat elke lidstaat de spaargelden tot € 20.000 garandeert (dit is inmiddels opgehoogd naar een ton), maar de lidstaten hoeven dit niet zelf te betalen.

Uiteindelijk is alles goed gekomen via de afwikkeling van de boedel. Zelfs de spaarders met meer dan een ton bij Icesave hebben hoop, al zijn ze ‘stomverbaasd’ dat ze niet mochten meedoen met de deal van Financiën en DNB.