Kunnen we waarde toevoegen aan het leven van ouderen?
Guus Bannenberg
De discussies over de waarde van het leven gaan vaak over de beslissingen omtrent het einde van het leven en hoe zinvol doorbehandelen is in die fase. Dat zijn belangrijke vragen, die met name ouderen raken. Maar in mijn jarenlange werk voor en met ouderen heb ik ook mogen ervaren dat de vraag over de waarde van het leven door hen soms al veel eerder en indringender wordt gesteld.
Guus Bannenberg
De
laatste jaren komt steeds meer onderzoek boven tafel over depressiviteit onder
ouderen in verzorgings- en verpleeghuizen. In eerste instantie zijn we geneigd
om hierbij te wijzen naar het grootschalige karakter van de ouderenzorg, de
soms deprimerende huiskamers en de meerbedskamers die weinig privacy bieden. Gelukkig wordt er
hard gewerkt om die leefomstandigheden snel te verbeteren, maar de vraag is of
dit wel de kern van het vraagstuk is.
Zin van het bestaan
In
gesprekken met geestelijk verzorgers komt steeds weer terug dat ouderen op
hogere leeftijd op zoek zijn naar de zin van het bestaan, soms daartoe
uitgedaagd omdat ze minder bezoek krijgen en een doel in hun leven missen. Maar
eenzaamheid is ook terug te vinden onder zelfstandig wonende ouderen, die zich
na een soms druk werkzaam leven steeds minder nodig voelen in de samenleving.
Naast
de normerende vraag hoeveel een mensleven waard is als het gaat om beslissingen
betreffende het levenseinde is er nadrukkelijk dus ook het vraagstuk hoe we
waarde kunnen toevoegen aan het leven van ouderen voor wie het levenseinde nog
lang niet nabij is. Dergelijke vragen worden steeds dringender naarmate ouderen
een leeftijd bereiken waarop de beperkingen toenemen, de participatie in de
samenleving geleidelijk afneemt en kinderen laten blijken zich zorgen te maken
of het zo nog langer kan.
Jong van hart
Als
ik ouderen spreek die in de fase van een steeds kleinere wereld terecht komen,
dan valt me steeds weer op hoe jong van hart en gepassioneerd ze ondanks de
leefsituatie vaak nog zijn. Jonge geesten in een ouder lichaam. Velen zien
alleen de buitenkant, het lichaam met gebreken, de rollator en andere
hulpmiddelen en missen de diepere laag. Misschien daardoor alleen al kunnen
ouderen zich minder begrepen en eenzaam voelen.
Een
extra dimensie in het gevoel er soms alleen voor te staan wordt gegeven in het
politieke debat. Onder druk van de vergrijzing en de daarmee gepaard gaande
kostenontwikkeling komen de grenzen van de ouderenzorg steeds meer in beeld. Om
die ontwikkelingen te pareren is meer eigen verantwoordelijkheid een mantra
geworden in het politieke debat. Die eigen verantwoordelijkheid wordt dan ook
nog eens individueel neergezet, zonder een actief flankerend maatschappelijk
beleid.
Bewegingen in opkomst
Dit
terwijl er bewegingen in opkomst zijn ook in de ouderenzorg, die ouderen weer
zelf aan het stuur zetten. Zorgcoöperaties brengen ouderen in de wijk weer bij
elkaar, organiseren ontspanningsactiviteiten en regelen en passant zorg en
diensten dichtbij de eigen woonomgeving. Net als patiëntenverenigingen in de cure kunnen zorgcoöperaties een
fundamentele omslag bewerkstellingen in de care,
waarbij met verschillende invalshoeken ten aanzien van wonen, zorg en welzijn
waarde aan het leven van ouderen wordt toegevoegd.
Het
is zeer de moeite waard om bij ouderenzorg niet alleen te denken aan
kostenbeheersing, maar juist ook aan empowerment
van ouderen en het toevoegen van waarde aan het leven. Dat vereist een forse
omslag in denken van zowel de landelijke als lokale overheid. Een besef dat
zowel de samenleving als de overheid in de aandacht voor ouderen niet de
individuele maar de collectieve verantwoordelijkheid centraal moet stellen.