Kunnen we waarde toevoegen aan het leven van ouderen?

De laatste jaren komt steeds meer onderzoek boven tafel over depressiviteit onder ouderen in verzorgings- en verpleeghuizen. In eerste instantie zijn we geneigd om hierbij te wijzen naar het grootschalige karakter van de ouderenzorg, de soms deprimerende huiskamers en de meerbedskamers die weinig privacy bieden. Gelukkig wordt er hard gewerkt om die leefomstandigheden snel te verbeteren, maar de vraag is of dit wel de kern van het vraagstuk is.

Zin van het bestaan

In gesprekken met geestelijk verzorgers komt steeds weer terug dat ouderen op hogere leeftijd op zoek zijn naar de zin van het bestaan, soms daartoe uitgedaagd omdat ze minder bezoek krijgen en een doel in hun leven missen. Maar eenzaamheid is ook terug te vinden onder zelfstandig wonende ouderen, die zich na een soms druk werkzaam leven steeds minder nodig voelen in de samenleving.

Naast de normerende vraag hoeveel een mensleven waard is als het gaat om beslissingen betreffende het levenseinde is er nadrukkelijk dus ook het vraagstuk hoe we waarde kunnen toevoegen aan het leven van ouderen voor wie het levenseinde nog lang niet nabij is. Dergelijke vragen worden steeds dringender naarmate ouderen een leeftijd bereiken waarop de beperkingen toenemen, de participatie in de samenleving geleidelijk afneemt en kinderen laten blijken zich zorgen te maken of het zo nog langer kan.

Jong van hart

Als ik ouderen spreek die in de fase van een steeds kleinere wereld terecht komen, dan valt me steeds weer op hoe jong van hart en gepassioneerd ze ondanks de leefsituatie vaak nog zijn. Jonge geesten in een ouder lichaam. Velen zien alleen de buitenkant, het lichaam met gebreken, de rollator en andere hulpmiddelen en missen de diepere laag. Misschien daardoor alleen al kunnen ouderen zich minder begrepen en eenzaam voelen.

Een extra dimensie in het gevoel er soms alleen voor te staan wordt gegeven in het politieke debat. Onder druk van de vergrijzing en de daarmee gepaard gaande kostenontwikkeling komen de grenzen van de ouderenzorg steeds meer in beeld. Om die ontwikkelingen te pareren is meer eigen verantwoordelijkheid een mantra geworden in het politieke debat. Die eigen verantwoordelijkheid wordt dan ook nog eens individueel neergezet, zonder een actief flankerend maatschappelijk beleid.

Bewegingen in opkomst

Dit terwijl er bewegingen in opkomst zijn ook in de ouderenzorg, die ouderen weer zelf aan het stuur zetten. Zorgcoöperaties brengen ouderen in de wijk weer bij elkaar, organiseren ontspanningsactiviteiten en regelen en passant zorg en diensten dichtbij de eigen woonomgeving. Net als patiëntenverenigingen in de cure kunnen zorgcoöperaties een fundamentele omslag bewerkstellingen in de care, waarbij met verschillende invalshoeken ten aanzien van wonen, zorg en welzijn waarde aan het leven van ouderen wordt toegevoegd.

Het is zeer de moeite waard om bij ouderenzorg niet alleen te denken aan kostenbeheersing, maar juist ook aan empowerment van ouderen en het toevoegen van waarde aan het leven. Dat vereist een forse omslag in denken van zowel de landelijke als lokale overheid. Een besef dat zowel de samenleving als de overheid in de aandacht voor ouderen niet de individuele maar de collectieve verantwoordelijkheid centraal moet stellen.