Mobiliteit is vies. Maar lang niet zo vies als ze ooit was. Auto’s zijn tien tot wel duizend keer zo schoon als hun voorgangers. Dat is te danken aan een goed ­samenspel tussen onderzoekers die laten zien wat er mogelijk is, overheden die vervolgens limieten stellen en de industrie die onder druk van die regelgeving steeds schonere voertuigen produceert.

Maar dat betekent nog niet dat het milieuprobleem van onze mobiliteit is opgelost, ook niet als onze uitlaatloze auto’s straks op volledig duurzame stroom rijden. Dat heeft in toenemende mate te maken met de fijnstofuitstoot door wrijvingsslijtage. Bij een auto betreft dat vooral de rem- en de band-asfaltslijtage.

De remstofuitstoot van een elektrisch voertuig is gelukkig bijna nul, doordat het vooral regeneratief en nauwelijks ­mechanisch remt. Maar het vrijkomende bandenstof is lastiger op te lossen. Een auto verliest ongeveer elke vijf kilometer een gram aan bandenmateriaal, dat grotendeels als microplastics op de weg achterblijft, maar dat ook voor een deel als fijnstof in de lucht wordt geblazen. Omdat het stof steeds opnieuw wordt vermalen en weggeblazen door andere auto’s, is het goed schoonhouden van de weg een eerste belangrijke stap in het zuiver houden van de lucht. Daarnaast zijn de eerste biologisch afbreekbare banden in ontwikkeling, die vooral de uitstoot van microplastics reduceren. Maar die ontwikkeling is nog verre van een oplossing.

Het komt er uiteindelijk op neer dat een auto door al die wrijving zo’n 10 tot 15 milligram per kilometer aan slijtagefijnstof veroorzaakt, plus nog 5 tot 10 milligram fijnstof door slijtage van het asfalt. Dat is samen 15 tot 25 milligram per auto per kilometer, terwijl de uitlaat van een benzine- of dieselauto maximaal 5 milligram fijnstof per kilometer mag uitstoten. Met de trein reizen helpt op dit gebied ook weinig. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat de slijtage van rails, wielen, remmen en bovenleiding per reizigerskilometer ruim 40 mg fijnstof veroorzaakt; per reizigerskilometer is dat ruim twee keer zoveel als een auto.

Treinen kunnen de fijnstofemissie verlagen door meer uit te rollen of door regeneratief te remmen, al blijkt het lastig de elektrische stroom via de ­bovenleidingen naar andere treinen te transporteren. De Nederlandse start-up Hedgehog Applications werkt aan een systeem dat die remenergie opvangt in batterijen in de buurt van het station. In Apeldoorn willen ze die energie gebruiken om het hele elektrische stadsbussenpark van energie te voorzien. Ik voorzie dat er ook steeds meer treinen met accu’s komen die daardoor zelf de rem­energie kunnen opvangen en gaan hergebruiken. Op termijn kunnen ze met die accu’s ook zonder bovenleiding rijden, in elk geval een deel van de route. Dat is een goede zaak, want een boven­leiding is duur, kwetsbaar en veroorzaakt dus ook nogal wat fijnstof.

Overigens is een belangrijk aandachtspunt dat al dat slijtagestof in de regel grotere en daarmee mogelijk minder schadelijke fijnstofdeeltjes bevat dan verbrandingsemissies, hoewel slijtagestof wel weer meer schadelijke elementen bevat zoals zware metalen en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (paks). De werkelijke gezondheids­schade vergt nog veel onderzoek.