Brazilië kampt met politieke en economische onrust. Toch hoopt Rio op veilige Spelen, door slim cameratoezicht. Een kunstinstallatie in Het Nieuwe Instituut biedt een inkijkje.

Een sambaparade die voor verkeersopstoppingen zorgt, overstromingen, brandende bussen en ontploffende gebouwen. De bedenkers van Control Syntax Rio hebben alle mogelijk rampen die Rio de Janeiro deze zomer kunnen treffen verwerkt in een installatie die sinds kort is te zien in Het Nieuwe Instituut te Rotterdam, op een schaal van 1:125.

Het kunstwerk bestaat uit beveiligingscamera’s die zijn gericht op 3D-prints van straten in de Braziliaanse miljoenenstad. Monitors rond de ­maquette tonen wat de camera’s zouden zien als het ergens misgaat. De geluiden van het verkeer en de mensenmassa’s die bezoekers horen, zijn opgenomen in de straten van Rio.

Inspiratiebron is het state-of-the-art gemeentelijke commandocentrum, Centro de Operações Rio (COR), dat de stad 24 uur per dag in de gaten houdt. Van toeval is geen sprake: vanaf 5 augustus is Rio immers gastheer van de XXXIe Olympiade. Curatoren en architecten Mark Wasiuta en Farzin Lotfi-Jam, beiden verbonden aan Columbia University, willen onderzoeken hoe een initiatief als het COR een stad met 6 miljoen inwoners reduceert tot een controlesysteem en welke invloed zulke beheersingsstrategieën hebben op het leven in een stad.

Het COR, in opdracht van burgemeester Eduardo Paes ontworpen door IBM’s Smart Cities, doet denk aan ‘mission control’ van Nasa. Tientallen operators van dertig verschillende diensten zijn continu waakzaam op verkeersinfarcten, noodsituaties of natuurrampen. Ze doen dat door mensenstromen, het mobieletelefoonverkeer en sociale media voortdurend in de gaten te houden. Op een enorme videomuur zijn livebeelden uit de stad te zien, verkeersinformatie, satellietfoto’s en gegevens van de eigen weerradar.

Inzicht is geen overbodige luxe in het chaotische Brazilië. Het commandocentrum is een direct gevolg van de overstromingen en modderstromen die Rio in april 2010 teisterden. Ruim 200 mensen kwamen om en 15.000 mensen raakten dakloos. De stad bleek amper voorbereid op calamiteiten. Overheidsdiensten waren niet in staat onderling informatie uit te wisselen. Het verhaal gaat dat burgemeester Paes de crisis het hoofd moest bieden vanuit een ruimte die niet eens voldoende stopcontacten had om de mobiele telefoons van zijn team op te laden.

Ondanks hightech-investeringen ter voorbereiding van de Olympische Spelen is het de vraag of het COR en het federale Integrated Command and Control Centre — waarin verschillende hulp- en veiligheidsdiensten, leger en politie samenwerken — de stad veiliger gaan maken. Rio staat aan de rand van ‘sociale ineenstorting’, zo bekende een staflid van de burgemeester dit voorjaar tegenover The Washington Post.

Met de Spelen voor de deur wordt er meer geld toegezegd voor veiligheid dan er via de achterdeur weer kan worden wegbezuinigd. Kunnen hightechprojecten als het COR iets veranderen aan de chaos en het gebrek die momenteel heersen in het land?

Volgens Nederlandse toezichtexperts helpt cameratoezicht vooral als dit slim toezicht is. Ook hier zijn al jaren centra van waaruit de publieke ruimte wordt gemanaged. ‘Maar het is hier niet zo groot als in Rio, hoor’, zegt Wim Dang van de politie Gelderland-Zuid bijna verontschuldigend.

Dang coördineert de Regionale Toezicht Ruimte in Nijmegen. Het is inderdaad geen grote ruimte, maar de zes tafels die er staan zijn wel elk voorzien van vier of vijf schermen. Tussen 6 uur ’s avonds en 6 uur ’s ochtends wordt er met HD-camera’s die kunnen bewegen en inzoomen ‘digitaal gesurveilleerd’ op ­bedrijventerreinen en parkeerplaatsen, in winkelgebieden en uitgaanscentra.

Dang: ‘Waar wij surveilleren, hoeft geen auto te rijden.’ Maar de beelden van 150 camera’s kun je niet allemaal tegelijk volgen, stelt Dang. ‘Als je naar Zaltbommel zit te kijken, dan mis je wat er gebeurt op het bedrijventerrein aan de A30.’

Hoe indrukwekkend het operationeel centrum in Rio ook is: veel schermen ophangen is niet hetzelfde als intelligent cameratoezicht. ‘Een camera is op zichzelf een dom oog, een blik op de wereld zonder analyse’, zegt Magnus Ekerot, ceo Vision & Security van TKH Group. Het bedrijf levert systemen voor slimme ­videosurveillance. Slim cameratoezicht is het als software het toezicht overneemt en alleen een melding maakt als er iets opvallends gebeurt. Ekerot wil niet bevestigen of zijn bedrijf aan het COR in Rio heeft meegewerkt. ‘Ik ken het project heel goed. Maar het COR is bekend in de hele beveiligingsmarkt.’

Wat er allemaal kan op het gebied van slim cameratoezicht neemt snel toe: zo ook de stroom aan informatie. Wat de stroom informatie helpt in te dammen is bewegingsherkenning, zodat een camera zichzelf uitschakelt als er geen beweging te zien is. Maar er kan al veel meer. ‘Neem “automatic incident detection”: dat betekent dat je een signaal krijgt als er een auto stilstaat op de weg of als die de verkeerde kant op rijdt. Of zogeheten “intrusion detection”: dan gaat er een alarm af als mensen een fictieve lijn in het beeld overschrijden.’

Worden al die slimme technieken ook al daadwerkelijk toegepast? ‘Zeker. Je kunt met videosurveillance al automatisch een melding krijgen als iemand ergens een koffertje achterlaat. Op grote luchthavens als Schiphol en op grote stations, plekken waar veel mensen komen, is dat al in gebruik. In Rio gaat het natuurlijk ook om veel mensen, zeker met de Olympische Spelen, dus in het COR zijn veel slimme dingen toegepast.’

De volgende stap in slim cameratoezicht is de situatie zo te analyseren dat voorspeld kan worden wanneer iets uit de hand zal lopen. Dat is nóg slimmer, vindt Ekerot. ‘Daar zijn we al heel ver mee. Als mensen agressief worden, dan zie je dat aan hun lichaamstaal. Gecombineerd met geluid en beweging kun je zien wanneer iets verder gaat dan een stevige discussie en of je moet ingrijpen. Dat is niet makkelijk, maar ook niet meer zo ver in de toekomst.’

De installatie ‘Control Syntax Rio’ is tot 8 januari 2017 in Het Nieuwe Instituut te Rotterdam te zien. Verder zijn hier exposities over de invloed van technologie op ons lichaam en over de organisatie van de Olympische Spelen van 1972 in München.

Jaap Meijers is freelancejournalist.