Niemand had verwacht dat Tony’s Chocolonely in paar jaar tijd 12% van de markt voor chocoladerepen in Nederland naar zich toe zou trekken. Dat doet het bedrijf niet alleen met zijn kruisvaart tegen chocolade waarvoor cacaoboeren worden uitgebuit. De makers doen er ook alles aan om van zogenoemde ‘slaafvrije’ chocolade de lekkerste te maken.
Het chocolademerk trekt in ieder geval de aandacht. Voor het tweede jaar op rij komt het als de meest inspirerende organisatie in Nederland uit de bus in het jaarlijkse onderzoek 'De inspirerende 40', dat maandag is gepubliceerd. Adverteren doet het bedrijf niet, maar Tony’s chocolade, die inmiddels ook in de VS en Zweden te koop is, gaat niettemin massaal over de tong.
Ook Tesla en Dopper in top drie
Voor het eerst wordt de top drie in die ranglijst ingenomen door bedrijven die een maatschappelijk probleem proberen op te lossen. Behalve Tony’s Chocolonely zijn dat Tesla, dat het elektrisch rijden wil versnellen, en Dopper. Dat laatste bedrijf wil met zijn waterflessen iets doen tegen de plasticsoep in de oceanen. In de top tien staan zes van dit soort social enterprises.
‘Deze bedrijven vragen niet om aandacht, ze krijgen aandacht’, zegt Joris van Zoelen van Synergie, een strategisch adviesbureau dat het onderzoek voor de zesde keer heeft laten uitvoeren. ‘Ze slagen erin om klanten bij hun ambities te betrekken. Wij denken dat ze mensen het geloof in een betere toekomst teruggeven. Op deze manier kun je blijven groeien, zelfs in verzadigde markten.’
Geen aparte rechtsvorm
Voor een sociale onderneming bestaat in Nederland geen aparte rechtsvorm of sluitende definitie. Het zijn, volgens de Europese Commissie, bedrijven waarvoor de sociale impact belangrijker is dan het geld dat voor de aandeelhouders wordt verdiend. Evenmin is goed vast te stellen wat het verband is tussen een sociale doelstelling en economisch succes.
Wel zit er duidelijk groei in de sector. Adviseurs van McKinsey concludeerden afgelopen oktober na onderzoek bij 182 maatschappelijke bedrijven dat ze een grotere rol dan ooit spelen in Nederland en enorme groeikansen hebben. Hun aantal is de laatste vijf jaar verdubbeld van ruim tweeduizend naar ruim vijfduizend ondernemingen.
Bont gezelschap
Het is een bont gezelschap. Dat gaat van Triodos Bank tot energieleverancier Van de Bron, die ook in de inspiratielijst staan. Op de website van Social Enterprise NL, een stichting die de waarde van sociale ondernemingen bij geldschieters en klanten onderstreept, staan nog tientallen andere voorbeelden. Van Kromkommer tot Mud Jeans en van Koeckebackers en Snappcar tot Marqt.
Bij sociale ondernemingen zijn er volgens McKinsey tussen 2010 en 2015 circa 25.000 banen bijgekomen, in een tijd dat er bijna 75.000 verdwenen in andere Nederlandse sectoren. In diezelfde periode nam de omzet toe van €2 mrd naar €3,5 mrd. De vele nieuwkomers houden zich ook langer staande dan andere startende bedrijven, maar dat kan liggen aan donaties of de bevlogenheid van de ondernemer.
Doorgroeien gebeurt weinig
Het doorgroeien naar een middelgroot bedrijf schaal gebeurt nog weinig: slechts 30% van de onderzochte bedrijven is de eerste groeifase voorbij. De financiële prestaties van maatschappelijke ondernemingen blijven achter bij die van bedrijven waarvoor winst voorop staat. Nog geen derde zou winst hebben gemaakt in 2015. Een kwart speelt quitte en bijna de helft maakt verlies.
De invloed van de sector kan volgens McKinsey het komende decennium vijf keer zo groot worden, maar dan moet er wel wat gebeuren. Zo moet het meten van de invloed van de sociale ondernemingen verbeteren en moet managementtalent worden aangetrokken voor een volgende groeifase. Daarnaast wordt aanvullende groei verwacht van bestaande bedrijven die een maatschappelijke doelstelling voorop gaan stellen.
