Het lijkt alsof er een vloek rust op het project. Tien jaar nadat de Tweede Kamer het plan goedkeurde is het nog steeds onzeker of Lelystad Airport in 2020 daadwerkelijk open gaat voor vakantieverkeer, zoals minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat wil. Twee keer werd de opening al uitgesteld. Nu dreigt wederom vertraging.

'Een nieuwe hobbel', zo erkende luchtvaartminister Cora van Nieuwenhuizen woensdag tijdens een debat in de Tweede Kamer. Door strengere regels die de Raad van State heeft opgelegd over stikstofuitstoot bij kwetsbare natuurgebieden moet er extra onderzoek komen bij Lelystad Airport, dat vlak naast de Oostvaardersplassen ligt.

Dossier

Volg alle ontwikkelingen rond Lelystad Airport

Opnieuw een tegenslag, terwijl het al hoogst onzeker was of Lelystad volgend jaar open kon. De Europese Commissie moet namelijk nog altijd het plan goedkeuren waarmee het kabinet luchtvaartmaatschappijen wil bewegen hun vakantievluchten te verplaatsen van Schiphol naar Lelystad. Twee eerdere regelingen wees Brussel af omdat die geen ruimte lieten voor nieuwkomers op Lelystad. Deskundigen betwijfelen of het nu wel gaat lukken.

Op het ministerie zullen ze er horendol van worden. In april kon Van Nieuwenhuizen nog tevreden melden dat ze de regels voor het vliegverkeer naar Lelystad Airport had versoepeld, waardoor er minder lage aanvliegroutes nodig zijn naar de vakantieluchthaven. Een belangrijk gebaar aan omwonenden in Overijssel en Gelderland, die vrezen voor overlast van 'laagvliegroutes' naar Lelystad.

‘Ik ben een strijdbaar persoon en zal alles uit de kast halen om de geplande openingsdatum te redden’

Desondanks blijft het slechte nieuws overheersen, terwijl de druk oploopt. Schiphol kan niet groeien nu het aan het groeiplafond zit dat is afgesproken met omwonenden en lokale overheden. Voor verdere groei is weinig draagvlak, zo bleek begin dit jaar. Het verplaatsen van vakantievluchten van Schiphol naar Lelystad moest ruimte geven, zodat er tenminste economisch belangrijk intercontinentale verbindingen kunnen bijkomen op Schiphol. Of dat gaat lukken is hoogst onzeker.

Het kabinet blijft vooralsnog achter de opening in april 2020 staan. 'Ik ben een strijdbaar persoon en zal alles uit de kast halen om de geplande openingsdatum te redden', zei VVD-minister Van Nieuwenhuizen woensdag. Haar bezwerende woorden nemen niet weg dat Lelystad inmiddels ook is uitgegroeid tot een splijtzwam in de regeringscoalitie. De VVD wil dat Lelystad volgend jaar open gaat, D66 en ChristenUnie alleen als er geen nieuwkomers naar Lelystad mogen komen. Maar daar heeft Brussel al een streep door gehaald omdat het een belemmering vormt van de vrije markt.

Een onmogelijke patstelling, waar Den Haag nog geen oplossing voor heeft. Ondertussen dreigt Lelystad achter te blijven met een gloednieuwe vakantieluchthaven. Zonder passagiers.

Δ Kies een verhaallijn

De boer

De directeur

De omwonende

De vliegschool

De airline

Vijf hoofdrolspelers vertellen

De overheid wil vakantievluchten op Schiphol overhevelen naar Lelystad Airport. Vijf hoofdrolspelers vertellen hier over hun visie op dit ambitieuze plan. Sinds de zomer van 2017 volgt het FD hen terwijl Lelystad Airport zich ontwikkelt (aflevering 1, aflevering 2). Dit is aflevering drie.

Ook al duurt het misschien nog jaren voordat Lelystad Airport open gaat voor vakantieverkeer, de boeren rond het vliegveld plukken nu al de vruchten van het omstreden project. Dat lijkt tegenstrijdig, want het liefst hadden ze helemaal geen vliegveld in hun buurt gehad.

Toch kijkt Rob ter Haar tevreden terug op de afgelopen twee jaar. Samen met zeventig andere boeren in de omgeving begon hij Stichting De Lelystadse Boer, een initiatief om het beste te maken van de ongewilde uitbreiding van Lelystad Airport. Als er straks dan toch een groter vliegveld komt, dan maar het beste er van maken, was de gedachte.

Twee jaar geleden waren het plannen, inmiddels zijn er resultaten. De komende vijftien jaar verrichten de boeren het groenonderhoud aan Lelystad Airport, wat onder meer betekent dat ze het gras rond de landingsbaan maaien. In januari wees de luchthaven de boeren aan om straks streekproducten als rode bieten en andijvie te gaan leveren aan de horecagelegenheden op het vliegveld. Om alvast warm te draaien lanceerde de boeren in april hun eigen streekmerk: Eten van de Lelystadse Boer. In de webwinkel kunnen inwoners van Lelystad nu al streekproducten bestellen bij lokale boeren.

Ook Ter Haar is met zijn producten te vinden in de webwinkel. Hij verkoopt aardappelen, uien en walnoten, allemaal afkomstig van het boerenbedrijf van honderd hectare dat hij samen met zijn schoonvader beheert, op steenworp afstand van de luchthaven. Ter Haar is blij dat het gelukt is om alle mooie plannen om te zetten in daden. 'Op een gegeven moment moet je ook resultaten neerzetten.'

Het heeft er toe geleid dat het sentiment bij de boeren rond Lelystad Airport is omgeslagen, zegt Ter Haar. 'Het is een gezamenlijk probleem dat we hebben en daardoor is de verbondenheid met elkaar gegroeid. Dat vind ik heel mooi.'

‘Mijn gevoel zegt dat het zomaar 2025 of later kan worden’

Rob ter Haar verwacht dat het nog wel even gaat duren voordat Lelystad daadwerkelijk open gaat voor vakantieverkeer. 'Er hoeft maar iets te gebeuren in de afhandeling van de zienswijze of de planning loopt weer uit.'

Ter Haar schat in dat de politiek Lelystad pas zal openen als het luchtruim boven Nederland opnieuw is ingedeeld, zodat de omstreden laagvliegroutes naar de luchthaven niet meer nodig zijn. Den Haag hoopt dat dit in 2023 af is. Optimistisch, denkt Ter Haar. 'Mijn gevoel zegt dat het zomaar 2025 of later kan worden.'

De boer gaat zich er niet al te druk om maken, zegt hij, voordat hij terugloopt naar zijn auto. Hij moet terug naar zijn akker om uien te zaaien. 'Ik zie het wel', zegt Ter Haar. 'Hoe langer het duurt, hoe beter het voor mij is als bewoner. Snap je?'

Hanne Buis draait er niet om heen. Natuurlijk is het niet leuk als de opening van de luchthaven die je aan het bouwen bent wordt uitgesteld. Niet één, maar twee keer. Aanvankelijk zou Lelystad Airport op 1 april 2018 open gaan. Inmiddels is de openingsdatum verschoven naar 2020.

Vooral het tweede besluit tot uitstel was even slikken, zegt Buis. '21 februari 2018 is een dag die ik voorlopig niet snel zal vergeten.'

Buis is sinds januari 2017 directeur van Lelystad Airport. Het is haar verantwoordelijkheid dat het vliegveld straks geschikt is voor vakantieverkeer. 'Natuurlijk heb je buikpijn als dat wordt uitgesteld. En nog een beetje langer als dat twee keer wordt uitgesteld', zegt ze terugkijkend. 'Je richt je op opening op 1 april 2018. Daar zijn alle contracten met bijvoorbeeld aannemers op ingericht, honderden mensen werken aan die openingsdatum.'

Tegelijkertijd toont Buis begrip voor het besluit om de opening twee keer uit te stellen. In 2016 ontstaat er vertraging omdat een nieuwe indeling van de vertrek- en naderingsroutes langer heeft geduurd dan verwacht In 2018 wil minister Cora van Nieuwenhuizen eerst dat de verwachte milieuhinder opnieuw wordt berekend, nadat actiegroepen uit Overijssel en Gelderland fouten hebben aangetroffen in de gemaakte berekening, de milieueffectrapportage (MER).

‘Als luchthaven zijn wij klaar voor opening in 2020’

'Ik snap dat de minister zo'n besluit niet lichtzinnig neemt. Ze heeft zorgvuldigheid verkozen boven snelheid', zegt Buis. Dat steunen wij van harte.' De directeur houdt zich op de vlakte over het bredere publieke debat. 'Onze taak is afgebakend: wij zijn verantwoordelijk voor de infrastructuur van de luchthaven. Dat doen we goed, duurzaam en innovatief.'

Buis en haar collega's liggen op schema. In juli vorig jaar was de vernieuwde verkeerstoren klaar. In september 2018 werd de nieuwe terminal wind- en waterdicht afgeleverd. Op 8 april van dit jaar was de nieuwe passagiersterminal ingericht, en dus nagenoeg klaar voor passagiers. De vertrekhal is een uithangbord van duurzaamheid. Om energie te besparen wordt dat deel van het gebouw niet verwarmd. 'In de zomer kan je in korte broek doorlopen, in de winter moet je jas aanhouden', legt Buis uit. 'Zo hoeven we niet te verwarmen of te koelen en besparen we energie.'

Mooie innovaties, maar is er geen risico dat ze straks vier jaar voor niets heeft gewerkt aan een luchthaven? 'Ik geloof dat Lelystad doorgaat. De minister heeft uitgesproken dat ze staat voor opening van Lelystad Airport in 2020. Dat is de opdracht die ze heeft meegekregen. Daar hebben we ook vertrouwen in. Als luchthaven zijn wij klaar voor opening in 2020.'

Lelystad, vlieg op! 'Pretvlucht uit de lucht'. Burgerprotest speelt de afgelopen drie jaar een grote rol in de vertraging van Lelystad Airport. Van ouderwetse demonstraties met spandoeken tot virtueel protest op Facebook: verzet van omwonenden was een belangrijke belemmering voor opening van het vliegveld.

'Het verhaal van Lelystad Airport laat zien dat de burgers nog een grote rol kunnen spelen in de democratie', zegt Alexander ter Kuile in zijn boerderij aan de rand van de Sallandse Heuvelrug. Hij woont er sinds zijn pensionering, na een lange loopbaan in de luchtvaart. Ter Kuile was onder meer secretaris-generaal van de internationale koepel van luchtverkeersleidingsorganisaties.

Die ervaring kwam hem goed van pas bij de lobby voor een andere aanpak van Lelystad Airport. Ter Kuile had net als andere omwonenden de nodige kritiek op de plannen. Met succes: minister van Infrastructuur en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen nodigde hem zelfs uit om voorzitter te worden van de Bewonersdelegatie Lelystad Airport, om een advies te schrijven over de besluitvorming rond Lelystad. Volgens Ter Kuile een bewijs dat de overheid de burger wel degelijk serieus neemt, ook al is daar soms eerst actievoeren voor nodig.

'De eerste fase van Lelystad Airport kende een democratisch tekort', zegt Ter Kuile. 'De minister is nu druk bezig met het herstellen van de fouten. Ik denk dat ze haar uiterste best doet om goodwill te tonen en reparaties uit te voeren.'

Toch is hij kritisch over de rol van de overheid in het dossier Lelystad. 'Het feit dat het noodzakelijk is om als burger op te staan en de overheid te wijzen op zijn fouten is natuurlijk een kwalijke zaak. Je wilt als burger vertrouwen hebben in je overheid. Lelystad heeft laten zien dat de overheid flink in de fout kan gaan.'

‘De eerste fase van Lelystad Airport kende een democratisch tekort’

Ter Kuile is niet alleen actievoerder. Hij is ook nog uitbater van bed & breakfast De Kleine Kolonel, populair bij toeristen die zich aangetrokken voelen tot de rust van de Sallandse Heuvelrug. Voorlopig blijft die rust bewaard, verwacht Ter Kuile. Hij verwacht niet dat Lelystad al in 2020 open gaat, zoals het ministerie hoopt.

In de ogen van Ter Kuile kan de overheid het beste wachten tot de herziening van het luchtruim in 2023. Het zou de lage aanvliegroutes overbodig maken die hebben geleid tot zoveel verzet onder omwonenden. Mocht Lelystad al eerder open gaan, bijvoorbeeld in 2021, dan betekent het dat Overijssel en Gelderland slechts een korte periode met overlast te maken krijgen. 'Liever niet', zegt Ter Kuile. 'Maar als het zo moet dan moet het zo.'​

'Natuurlijk vind ik het jammer. Ik wil dat het doorgaat.'

Ondernemer Arend van der Meer is teleurgesteld. Van der Meer is directeur van vliegschool AIS Flight Academy, dat op Lelystad piloten opleidt. Daarnaast heeft hij een onderhoudsbedrijf en is hij eigenaar van AIS Airlines, dat onder meer vluchten uitvoert in Zweden en Duitsland. Hij zit op de eerste rang om te profiteren van uitbreiding van het vliegveld. Twee jaar vertraging is een domper.

De komst van grote partijen als Ryanair en Wizz Air kan veel werk opleveren, bijvoorbeeld voor zijn onderhoudsbedrijf. Helaas gaat het nog even duren voordat het zover is, verwacht Van der Meer. 'Ik denk dat we na de volgende landelijke verkiezingen in 2021 pas weer weten waar we aan toe zijn.'

‘We willen allemaal een mening hebben, met alle gevolgen van dien’

Van der Meer wijt de vertraging van Lelystad aan 'Nederlandse besluiteloosheid: we willen allemaal een mening hebben, roepen allemaal wat over geluid. Met alle gevolgen van dien.'

'Als je twintig jaar op een luchthaven zit, zoals wij, dan verwacht je dat je vanuit je eigen achtertuin kan doorgroeien. Maar de politiek heeft besloten dat er op Lelystad alleen vluchten mogen komen die zijn overgeheveld vanaf Schiphol. Maar van de Europese Commissie mag dat niet. Dus zitten we in een politieke squeeze.'

Van der Meer pleit er voor om de luchtvaart meer over Nederland te spreiden. 'We willen alles concentreren op Schiphol. We kunnen beter meer groeien op de regionale luchthavens, daarmee spreid je ook de voor- en nadelen.'

​Tegelijk wil Van der Meer ook niet te veel klagen. 'Het is niet dat we hier knarsetand zitten te wachten tot Lelystad open gaat. Als ondernemer moet je je altijd aanpassen aan de omstandigheden. Net als Darwin. Het is aanpassen of verdwijnen', zegt hij terwijl hij de BAE Jetstream 32 turbo-prop laat zien die geparkeerd staat voor zijn onderhoudshangar, recht aan de landingsbaan op Lelystad.

Het is een van de acht toestellen van AIS Airlines, die verschillende lijndiensten onderhoudt. Sinds begint maart vliegt AIS Airlines op werkdagen twee retourvluchten van Groningen naar Kopenhagen. De route kwam vrij nadat de Estste maatschappij Nordica zich terugtrok.

Vooralsnog denkt hij nog niet aan verhuizing naar Eelde. 'Het leuke van een luchtvaartmaatschappij is dat je overal kan opereren. Het zou natuurlijk mooi als ik hier verder kan ontwikkelen. Maar er is leven zonder Lelystad.'

Een gedrocht, zo noemde Steven van der Heijden Lelystad Airport twee jaar geleden en daar blijft hij bij. 'Eigenlijk is er niets veranderd', zegt de ceo van reisorganisatie Corendon. Samengevat: Lelystad is een slechte oplossing voor de schaarste op Schiphol en is nog steeds niet aantrekkelijk genoeg voor Corendon om ruimte op de nationale luchthaven voor op te geven.

Ryanair, Transavia, Wizz Air: allemaal hebben ze aangegeven dat ze best naar Lelystad Airport willen als de luchthaven open gaat voor vakantievluchten. Maar geen van de maatschappijen wil daar plek op Schiphol voor opgeven. Terwijl dat wel de eis is die de Nederlandse overheid wil stellen.

Ook luchtvaartmaatschappij Corendon gaat naar Lelystad als dat moet. Maar daar gaat het geen felbegeerde plekken op Schiphol voor weggeven, zegt Van der Heijden. 'Niemand gaat slots op Schiphol opgeven. Wij ook niet.'

Corendon heeft een vloot van drie Boeing 737’s, in de zomer huurt het bedrijf er vliegtuigen bij. Elk jaar vervoert het bedrijf elk jaar zo’n 600.000 vakantiegangers van Schiphol, Eindhoven en Maastricht naar zonnige bestemmingen als Antalya, Tenerife en Zakynthos.

‘Als we eenmaal echt besluiten dat we Lelystad willen openen, dan kan ik leven met de nadelen’

Stel dat de overheid aan de bedenkingen van Van der Heijden op miraculeuze wijze kan wegnemen, dan blijven er meer praktische bezwaren aan Lelystad kleven dan de ceo lief is. 'De bereikbaarheid met het openbaar vervoer blijft problematisch', zegt hij. 'Er was een busverbinding toegezegd die zou aansluiten op de eerste vlucht, maar dat is nog niet waar gemaakt.'

Het liefste wil Corendon om zes uur 's ochtends met de eerste vlucht kunnen beginnen. Dan moeten er eigenlijk al vanaf vier uur 's ochtends treinen naar Lelystad gaat rijden, met aansluitende busverbinding naar Lelystad. Op dit moment komt de eerste bus om 7.12 uur aan op Lelystad Airport.

Ook operationeel kent Lelystad flink wat nadelen. Er is geen ruimte voor onderhoud, waardoor Corendon geregeld voor onderhoud leeg op en neer zou moeten vliegen naar Schiphol. De kerosine moet met tankwagens worden aangeleverd en is daarom duurder.

Toch zal Corendon zich uiteindelijk moeten neerleggen bij het besluit dat de overheid neemt, erkent ook Van der Heijden. Maar dan moet het wel eerlijk. 'Ik geloof erg in de democratie. Als we eenmaal echt besluiten dat we Lelystad willen openen, dan kan ik leven met de nadelen. Maar alleen als die nadelen gelden voor iedereen. Anders gaan we een hoop stampij maken.'

Eerdere afleveringen

Deel 1: Lelystad, omstreden vakantieluchthaven in de polder (juli 2017)

Deel 2: Alles loopt vast in de klei die kleeft aan dossier Lelystad (december 2017)