Nieuw gentechnologieën zijn niet zo veilig als voorstanders van moderne landbouwtechnologie claimen. Die waarschuwing komt van het Nederlandse Rathenau Instituut, dat regering en parlement adviseert over nieuwe technologie. Het kabinet zoekt juist steun in Brussel voor minder regelgeving voor de nieuwe technologieën, zodat Nederlandse kwekers ze makkelijker kunnen inzetten om planten te verbeteren.

Gentechnologie is een moderne vorm van biotechnologie waarbij het DNA van een organisme direct wordt aangepast. Met nieuwe methodes voor DNA-verbetering kunnen planten relatief eenvoudig resistent worden gemaakt tegen ziektes. Ook kunnen bepaalde eigenschappen worden uitgeschakeld, waardoor appels of champignons minder snel beurs of bruin worden.

Kwekers van vruchtbomen kunnen zo in vijf jaar een 'nieuwe' boom ontwikkelen en op de markt brengen. Bij traditionele veredeling duurt dat 15 tot 20 jaar.

De EU heeft strenge testprocedures voor genetisch veranderde gewassen. Dat moet voorkomen dat ze schadelijk zijn voor de gezondheid.

'Te streng'

'Veiligheid op korte en lange termijn is nog niet bewezen', aldus Rathenau in verschillende adviezen en rapporten. De waarschuwing is onder meer gericht aan het kabinet. Dat vindt het Europese toezicht op gewasverbetering te streng. Nederlandse kwekers en plantveredelaars zouden het afleggen tegen concurrentie uit landen waar de overheid minder moeilijk doet.

Het kabinet beloofde in het Regeerakkoord om in Brussel te lobbyen voor deregulering. Het enige voorbehoud is technologie waarbij 'soortengrenzen worden overschreden'. Daarmee bedoelt het kabinet dat DNA van de ene plantensoort niet terecht mag komen in de andere.

Crispr-cas

‘Nauwkeurig wordt één op één vertaald met veilig’

De discussie draait vooral om 'crispr-cas', een uitvinding die kan worden gebruikt voor het verbeteren van een plant. Zowel wetenschappers als de landbouwindustrie stellen dit voor 'als een precisietechnologie waarvan de risico’s klein zijn', aldus Rathenau. De voorstanders benadrukken daarbij dat er geen 'vreemd DNA' van andere soorten meelift.

Hiermee wordt, volgens het instituut, een 'zwart-wit tegenstelling' gecreëerd met gentechnologie uit de jaren zeventig. Met die oudere methodes wordt DNA op een grove manier veranderd, bijvoorbeeld door nieuwe 'genen' in te brengen of uit te schakelen. Vervolgens wordt bekeken of de gewenste eigenschap ontstaat. De nieuwe technologieën doen dit ook, maar veel preciezer.

‘Je ziet vaak in politieke discussies dat de zaken worden versimpeld’

'Omdat nieuwe technieken nauwkeuriger zijn dan de oude wordt vaak gesteld dat ze veiliger zijn', zegt onderzoeker Michelle Habets van het Rathenau Instituut. 'Nauwkeurig wordt één op één vertaald met veilig.' Daar is nog geen bewijs voor, volgens het instituut.

'Zaken worden versimpeld'

Commercieel directeur Cor Bremmer van de grote Westlandse bloemenkweker Beekenkamp, herkent zich in de kritiek van Rathenau. 'De verschillen tussen oude en nieuwe techniek zijn genuanceerd', zegt hij. 'Je ziet vaak in politieke discussies dat de zaken worden versimpeld.'

‘De onveiligheid van een plant zit hem niet in de technologie, maar in de eigenschap van een plant’

Richard Visser, hoogleraar en hoofd Plantenveredeling in Wageningen, is het deels met de waarschuwing van het Rathenau Instituut eens. Hij vindt dat het debat niet hoort te gaan over de technologie. 'De onveiligheid van een plant zit niet in de technologie', zegt Visser. 'Zo'n soort tegenstelling tussen oud en nieuw zou ik niet willen maken. De onveiligheid kan alleen zitten in de eigenschap van een plant die men probeert te veranderen.'

Canada

Rathenau rapporten

Het Rathenau instituut, opgericht om onder meer regering en parlement te adviseren over nieuwe technologie, waarschuwt in het recente rapport 'Genome editing bij planten en gewassen' voor een verkeerde voorstelling van zaken over de veiligheid van nieuw gentechnologie. Een aparte samenvatting werd opgesteld voor het Parlement. Vorige week stuurde Rathenau ook een brief met dezelfde waarschuwingen naar de Tweede Kamer, toen de commissie LNV bijeenkwam.

Hij is groot voorstander van de regels die Canada toepast. 'Daar moet een veredelaar aangeven of zijn plant een nieuwe eigenschap heeft die nog niet voorkomt in Canada. Is het iets nieuws, dan wordt de plant grondig onderzocht. Is het een variant, dan gaat de toetsing sneller. Is het een bestaande eigenschap, dan is er geen onderzoek nodig.'

Ook wijst Visser op het gevaar dat straks alleen multinationals 'met diepe zakken' de nieuwe technologie domineren. 'Grote bedrijven als Monsanto, Syngenta of BASF kunnen de jarenlange procedures betalen om goedkeuring te krijgen voor een nieuwe plant. Als de regulering verdwijnt, opent dat de weg voor kleinere bedrijven.'

'Van geval tot geval'

'Niet alle toepassingen van technologieën als crispr-cas hebben dezelfde risico’s', zegt Rathenau-rapporteur Habets. Daarom pleit ze niet voor één regime voor alle toepassingen, maar voor een benadering 'van geval tot geval'. Daarbij zou vooral de doorslag moeten geven 'of een gewas werkelijk zal bijdragen aan een oplossing voor de voedselcrisis'.