Hoe wijd vertakt het imperium van Roman Abramovitsj ook moge zijn, met Nederland heeft de Israëlisch-Russische miljardair op het eerste gezicht niets. Geen huizen, bezittingen of firma's. Des te opmerkelijker is het dat wel minstens tien van de door hem gecontroleerde vennootschappen blijken te bankieren bij ING Nederland.

In 2003 mag ING Nederland wel een zeer bijzondere nieuwe klant verwelkomen: Roman Abramovitsj, op dat moment de op één na rijkste Rus. Forbes schat zijn vermogen dat jaar op rond de $10 mrd. Hij heeft zijn fortuin vergaard in de jaren negentig door op een koopje een meerderheidsbelang te verwerven in de op twee na grootste oliemaatschappij van Rusland, Sibneft. In Nederland bezit hij voor zo ver bekend niets, maar toch strijkt hij met ten minste tien van zijn bedrijven in Amsterdam neer als klant.

'Reiskosten'

Ze dragen namen als Ramsholt, Cantley Investments, Eucla en Heathville, zijn zonder uitzondering gevestigd op Cyprus of de Britse Maagdeneilanden. Wie ze googelt, vindt zo goed als niets over hun activiteiten, kantoren of illustere eigenaar. Wat hun onderlinge commerciële relatie is, is voor de buitenwereld evenmin duidelijk. Maar uit de geheime transactiemeldingen van Deutsche Bank aan de Amerikaanse antiwitwasautoriteit FinCEN blijkt dat ze via ING in 2016 en 2017 onderling vele honderden miljoenen overboeken, onder vermelding van omschrijvingen als 'reiskosten', 'aandeelhoudersvoorschot' en 'advieskosten'.

Deutsche Bank, dat een aantal dollartransacties afhandelt voor ING, stelt de Nederlanders er een reeks kritische vragen over. ING antwoordt dat het geld binnen de familie van door Abramovitsj gecontroleerde offshore-vennootschappen blijft en dat hij al dertien jaar klant is. Maar waarom honderden miljoenen bewegen van vennootschap naar vennootschap en jurisdictie naar jurisdictie, en waarom het geld vaak eindigt waar het vandaan kwam, legt ING niet uit.

Zou eenzelfde rijke Rus met veel Cypriotische vennootschappen anno 2020 aankloppen bij een Nederlandse bank, dan moet hij op zijn minst een kruisverhoor verwachten over de herkomst van zijn vermogen, over de concrete activiteiten en de onderlinge relaties van zijn bedrijven, zeggen compliance-experts. 'Hier heb je een aantal risico-indicatoren bijeen', zegt Jan van Koningsveld, directeur van het Offshore Kenniscentrum en ex-medewerker van de fiscale opsporingsdienst Fiod.

De casus is tekenend voor hoe de tijdsgeest de afgelopen jaren is gekanteld, zegt Ruslandkenner Tony van der Togt van instituut Clingendael. 'In 2003 ging in het Westen nog de rode loper uit voor het grote Russische geld en de nieuwe Russische rijken. Vooral in het Verenigd Koninkrijk stelde men niet al te veel vragen. In 2020 zijn we niet meer zo naïef.'

'De overtuiging was toen: laat hen zich maar vestigen in het Westen. Laat de belangen zich maar verstrengelen, dan ontstaat vanzelf de behoefte voor de Russen om hun zaken netjes te gaan regelen', aldus Van der Togt. 'Pas de laatste paar jaar zijn we daar veel wantrouwiger over geworden net zoals we wantrouwiger zijn geworden over China.'

Chelsea

Abramovitsj heeft qua imago lange tijd profijt gehad van zijn eigenaarschap van de Londense Premier League-voetbalclub Chelsea die hij in 2003 kocht voor $400 mln. 'Het was in public relations-termen een briljante zet', zegt Van der Togt. 'Je koopt een bepaald imago, een vriendelijker Russisch gezicht in het Westen. En je koopt invloed. Pas de laatste jaren is de wind in het Verenigd Koninkrijk gedraaid en worden er vraagtekens geplaatst bij de verborgen politieke beïnvloeding die ze in huis gehaald hebben. Ze spreken niet voor niets van Londongrad.'

Die kentering in het politieke klimaat ondervond Abramovitsj ook persoonlijk toen de verlenging van zijn Britse visum in 2018 plotseling werd tegengehouden. De miljardair trok zijn aanvraag daarna in en kreeg datzelfde jaar het Israëlisch staatsburgerschap. Of Abramovitsj anno 2020 nog steeds klant is bij ING, is onduidelijk.

Al wil een bank af van een bepaalde klant, de relatie eenzijdig beëindigen is lang niet altijd een optie. Bedrijven die hun rekening opgezegd krijgen, vechten dat besluit immers vaak succesvol aan voor de rechter. En zo ontstaat regelmatig een dilemma, zegt een bron binnen ING. 'We zien wel vaker transacties waarvan we het gevoel hebben dat er iets mee is, en die melden we dan bij de autoriteiten. Maar vaak moet je daarna gewoon met elkaar door.'

Eerder meldde het FD dat een aantal rekeningen van door Roman Abramovitsj gecontroleerde vennootschappen mogelijk bevroren waren. Tijdens het onderzoek was namelijk gebleken dat overboekingen door betrokken journalisten naar die rekeningen niet meer aankwamen. Na publicatie heeft de woordvoerder van de heer Abramovitsj echter laten weten dat er van bevriezing van rekeningen geen sprake is. Het FD heeft daarop besloten deze passage te verwijderen.

Wat zijn de FinCEN Files?

De FinCEN Files zijn een verzameling documenten van Financial Crimes Enforcement Network (FinCEN). Het is de Amerikaanse tegenhanger van FIU Nederland, waar financiële instellingen in de VS verdachte transacties melden (‘suspicious activity reports’). Deze wegen zwaarder dan de 'ongebruikelijke transacties' in Nederland.

De documenten kwamen via het Amerikaanse BuzzFeed News bij journalistenconsortium ICIJ en 109 internationale partners. In Nederland zijn dat het FD, Trouw en onderzoeksplatform Investico. Een deel van de documenten is onderdeel van het onderzoek van de Amerikaanse senaat naar de Russische inmenging in de presidentsverkiezingen in de VS in 2016.

Internationaal werken 400 journalisten mee. In Nederland zijn dat: Gaby de Groot en Johan Leupen (FD), Jan Kleinnijenhuis en Dirk Waterval (Trouw), en Anouk Kootstra en Karlijn Kuijpers (Investico).